ამჟამად მიღებულია თვალსაზრისი, რომლის მიხედვითაც არ არსებობდა საერთო ენა, რომელზედაც ლაპარაკობდნენ აღმოსავლეთ საქართველოსა და დასავლეთ საქართველოს ქართველები.
„…ძველ საქართველოში, თუ ავიღებთ ქვეყანას მთლიანად, ვერ შეიქმნა ვერც კოინე და ვერც ლინგვა ფრანკა — ერთიც და მეორეც ქართლში არსებობდა. დასავლურ ქართულმა ტომებმა ძველი ქართული სამწერლობო ენით სარგებლობა განვითარებული შუასაუკუნეებიდან დაიწყეს“.
ივ. ჯავახიშვილი სრულიად განსხვავებული აზრისაა ამის შესახებ. მისი აზრით, როგორც ქართები, ასევე მეგრელები და სვანები ჯერ კიდევ ქრისტიანობის დამკვიდრებამდე საკულტო წესებსა და ჩვეულებებს აღასრულებდნენ საერთო ენაზე და ეს იყო ქართული ენა. ის წერდა: „ცხადი გახდება, რომ არამცთუ საზოგადო ქართული, ყველა ქართველ ტომთათვის, მათ შორის მეგრელთა და სვანთათვისაც საერთო წარმართობა არსებობდა, არამედ რომ ამ წარმართობას საერთო ტერმინოლოგიაც, საერთო ენაც ქართული ჰქონია“.
აქედან ჩანს, რომ თუ ყველა ქართველ ტომს როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ საქართველოში საერთო ენა ჰქონდა, ეს ენა კოინე ენა იყო.
შეუძლებელია დასავლურ ქართველ ტომებს არ სცოდნოდათ ქართული ენა, იმ მიზეზის გამო, რომ როგორც ახალი არქეოლოგიური ძიება ადასტურებს, დასავლეთ საქართველოს დიდი ნაწილი უძველეს დროს სწორედ ქართულენოვანი ტომებით ყოფილა დასახლებული. ო. ლორთქიფანიძე წერს: „ამრიგად, მესხური, ე.ი. ქართის ენოვანი (და დღევანდელი იმერლებისა და გურულების) წინაპარი ტომების დამკვიდრება დღევანდელ დასავლეთ საქართველოს მიწა-წყალზე ძვ.წ.აღ-ის III-II საუკუნეებიდან მაინცაა სავარაუდებელი“. როგორც მრავალგზის აღინიშნა, სტრაბონი დასავლეთ საქართველოს უკიდურეს, თითქმის ზღვისპირა მხარეს — რიონის დაბლობის ნაწილს — „მოსხთა .ქვეყანას“ უწოდებს. ძველი ისტორიკოსები ლაზებს (მეგრელებს) იბერებს უწოდებდნენ. სოკრატე წერს: „იბერნი პონტოს ზღვასთან ბინადრობენ“, რუფინუსი წერს: „იბერთა ნათესავი, რომელიც პონტოს არეში ბინადრობს“, ევაგრე პონტოელი, თუმცა, დასავლეთ საქართველოს ზღვისპირა ქალაქში დაიბადა, მას მაინც იბერიელს უწოდებენ. ზღვისპირეთში მცხოვრებ ეგრისის მოსახლეობას (მეგრელებს) უწოდებდნენ იბერებს, ცხადია, აღმოსავლეთ საქართველოში მცხოვრებ იბერებთან ერთად. მთელ დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობას იბერებს უწოდებდნენ, თუმცა მათ სატომო სახელებიც – „ლაზები“ ან „სვანები“ ჰქონდათ. სტრაბონმა იცის, რომ „სვანები“ არის კერძო სატომო სახელი. ზოგადად სვანები იბერები არიან, სტრაბონი სვანების შესახებ წერს: „ზოგიერთები მათ იბერებს უწოდებენ“.
მთელ დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობას, მათ შორის ლაზებსა და სვანებსაც, იბერებს ანუ ქართველებს უწოდებდნენ ჯერ კიდევ ჩვენში ქრისტიანობის დამკვიდრებამდე. ბუნებრივია, ამ ერთიან ხალხს – იბერიელებს – საერთო ენაც ჰქონდათ, რისი ნიშნები აღმოაჩინა კიდეც ივანე ჯავახიშვილმა.
„ქართლის ცხოვრება“, „მოქცევაი ქართლისაი“, ყველა ძველქართული ქრონიკა თუ საბუთი დაბეჯითებით მიუთითებს, რომ ვრცელ ტერიტორიას შავიზღვისპირეთის მდინარე ეგრისწყლიდან ვიდრე ალბანეთის საზღვრამდე ეწოდებოდა ქართლი ანუ იბერია, ხოლო მის მოსახლეობას განურჩევლად ტომობრივი კუთვნილებისა, კახელი იქნებოდა ის თუ კლარჯი, მეგრელი თუ სვანი, ეწოდებოდა ქართველი, რომ ქართული ენა ამ ქვეყანაში ერთადერთ საერთო-კოინე ენად დააკანონა მეფე ფარნავაზ I-მა.
შემორჩენილია ხალხური გადმოცემებიც კი საერთო ქართული კოინე ენის არსებობის შესახებ. აი, კერძოდ, რა წერია ამის შესახებ წიგნში „ოსმალეთის ყოფ. საქართველოს და ქართველ მაჰმადიანთა ნაწილი ლაზისტანი“.
ლიგანის მურღულის ხეობაში და სხვაგანაც, ქართველ მაჰმადიანთა შორის ლაზებზე დაშთენილია ბევრნაირი გარდამოცემანი… ნაამბობია თვით ლაზელ მოხუცებულ ხოჯიებისაგან 1895 წელს… ლაზები, ჭანები და მეგრელები ერთნი ვყოფილვართ… სამივ ამ სახელწოდების ხალხის ენა ყოფილა ერთი _ ლაზური, ანუ მეგრული, რომელი ენაც მაშინ გავრცელებული იყო მთელ შავი ზღვის ნაპირებზედ. ეს ენა ლაზებს გარდა თურმე ქართველებსაც კარგად ესმოდათ. ყოველი ლაზი თავისუფლად ელაპარაკებოდა იმერელს, ქართველს და სხვებსაც, რადგანაც ამათაც ესმოდათ თურმე მაშინ ჩვენი ენა, ამისთვის ძველი კაცები იტყოდნენ შემდეგს. „…ლაზური ენა ქართველებსაც კარგად ესმოდათ. ლაზებმაც იცოდნენ ქართული და ძველათ თურმე ამ ორივ ხალხში თითქმის ყველა სიტყვები ერთნაირად იხმარებოდა, იმიტომ ესმოდათ ყველაფერი ერთმანეთის…“ „ძველათ ყველამ იცოდა ზეპირ, რომ ლაზი, ჭანი, მეგრელი და ქართველი ერთი ძმები არიან, ერთი დედმამისშვილნი და ერთი ენის ხალხიო. დღეს ასე აღარ გახლავთ“. „არის ასეთი ისტორიული გადმოცემაც: ლაზელ-ჭანელ-მეგრელები სცხოვრობდნენ შავი ზღვის ნაპირას მდებარე ქალაქებში და სოფლებში. ჟამთა ვითარების წყალობით ლაზებ-ჭანებ-მეგრელებს დაავიწყდათ ქართული ენის ხმარება და იგინი გადასხვაფერდნენ ქართულის ენისაგან“.
რას მიუთითებს ასი წლის წინ ჩაწერილი თქმულებები, თუ არა იმას, რომ ხალხის ხსოვნაში დარჩენილა მოგონება ძველ დროს არსებული კოინე ენის შესახებ. ძალზე საყურადღებო აღსანიშნავი ფაქტია ის, რომ თანამედროვე მეცნიერული კვლევა-ძიება ამზეურებს საერთოქართული კოინე ენის არსებობის დამადასტურებელ ახალ მასალებს. ამ მხრივ საინტერესოა მკვლევარ ზ. თანდილავას აღმოჩენები ლაზურ ტექსტებზე მუშაობისას. ჯერ კიდევ ივანე ჯავახიშვილი წერდა, რომ არსებობდა საერთო ქართული წარმართული სარწმუნოება, რომლის კულტმსახურება აღესრულებოდა საერთო ქართულ ენაზე, ამჟამად კი აღმოჩნდა, რომ კულტმსახურებისათვის საერთო ტექსტის პოეტური საზომი იყო ცხრამარცვლიანობა. ეს მეტრული სისტემა საერთო იყო როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ საქართველოსათვის. დავით გოგოჭური წერს: „..გაანალიზებული მასალების მიხედვით დგინდება, რომ მთიბლურებში… შენიშნული ცხრამარცვლიანობა… უძველესი ქართული მითოლოგიური ტექსტების საზომია და როგორც მეტრული სისტემა მთელ წარმართულ-საკულტო ჟანრებს მოიცავს… ხელთა გვაქვს ქრისტიანობამდელი ქართული ლექსის უძველესი საზომი, რომელიც მოიცავს მთელ სასულიერო, წარმართულ-რიტუალურ ტექსტებს, საყურადღებოა, რომ ამ ბოლო ხანს ჩვენგან დამოუკიდებლად ეგევე საზომი ლაზურ სარიტუალო ტექსტებშიც დაადგინა მკვლევარმა ზ. თანდილავამ“.
ახლადაღმოჩენილი მასალები მკვლევარებს საშუალებას აძლევს ილაპარაკონ „საერთო კოინე ენის“ შესახებ.
ხალხური პოეზიის კვლევისას აღმოჩნდა, რომ ეს პოეზია ეფუძნება არა დიალექტებს, როგორც აქამდე იყო აღიარებული, არამედ საერთო ქართულ
კოინე ენაზე არის შექმნილი. ამის შესახებ მკვლევარი ავთანდილ არაბული წერს:
„საქმე ის არის, რომ ხალხურ პოეზიაში დიალექტების სხვაობა მკვეთრად არის ნიველირებული, ხალხური ლექსების ენობრივი საფუძველი დიალექტი არ არის …ხალხური პოეზია უეჭველი საბუთია იმისა, რომ ისტორიულად ჩამოყალიბებულა საერთო ხალხური პოეტური ენა, რომელიც, მართალია, დეტალებს ადგილობრივი კუთხური მეტყველებიდან თამამად იღებს, როცა ამის აუცილებლობაა, მაგრამ პოეტური სათქმელის მთლიან არქიტექტურას ხსენებული საერთო კოინე-ენით ქმნის“.
ხალხურ პოეზიას ჩვენთვის შემოუნახავს საერთო ქართული კოინე ენის არსებობის დამადასტურებელი ნიშნები.
ამ მხრივ, საერთო ქართული კოინე ენის არსებობის მტკიცების უფლებას გვაძლევს მეგრული საწესო სიმღერა „მზე შინაო“. ივანე ჯავახიშვილი ბრძანებდა, რომ ძველად სამეგრელოში ახალწლის შეხვედრის საწესო რიტუალი აღესრულებოდა ქართულ ენაზე, „მზეშინაოს“ საწესო სიმღერა სამეგრელოში აღესრულებოდა არა მეგრულ, არამედ ქართულ ენაზე. ეს სიმღერა სამეგრელოში შესულია არა აღმოსავლეთ საქართველოდან, არამედ მას მეგრულ მუსიკალურ ფოლკლორშივე მოეძებნება განვითარებული ვარიანტები, ამიტომაც ეს უძველესი მეგრული სიმღერა, უფრო ზუსტად „საერთო-კოინე“, საერთო ქართული, წარმართობისდროინდელი სიმღერაა. „მზე შინაოს“ მეგრული მუსიკალური ვარიანტი მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ იგი საერთოდ დღემდე ცნობილი „მზე შინაოს“ მუსიკალური ტექსტების ყველაზე უძველესი ნიმუშია. რაც, თავის მხრივ, მეგრულ მუსიკალურ ფოლკლორში ამ სიმღერის ხნიერებაზე მიუთითებს. მეგრული „მზე შინაო“ ქართული ხალხური სიმღერების ინტონაციურ-ჰარმონიული განვითარების ერთ-ერთი უძველესი საფეხურის ამსახველია“.
როგორც აღვნიშნეთ, მეგრული „მზე შინაო“ ქართულ ენაზე სრულდება. სიმღერის ჩამწერი წერს – „მეგრული „მზე შინაო“ ქართულ ენაზე სრულდება: „მზე შინაო, მზე შინაო, მზე შინ შემოდიო“. მისი ვარიანტი, რომელიც სამეგრელოში ჩავწერეთ, შემდეგია, „მზე შინა და მზე შინაო, მზევ შინ შემოდიო, მზევში მამა შინ არ იყო, მზევ შინ შემოდიო, სანადიროდ წასულა და ირემს მოსჭრის თავსაო“. მეგრულ ენაზე „მზე შინაოს“ ტექსტს დღესდღეობით ვერ მივაკვლიეთ. მთხრობელთა მითითებით, „მზე შინაო“ სამეგრელოში აღმოსავლეთ საქართველოდან არის გავრცელებული“. ეს რომ ასე არ არის და „მზე შინაო“ სამეგრელოში აღმოსავლეთ საქართველოდან არ არის გავრცელებული, იმავე მთხრობლების აღნიშვნიდანაც ჩანს: „ამ სიმღერას უკანასკნელ ხანს ასრულებდნენ რელიგიურ დღესასწაულებში ფერხულის სახით“. ეს კი მკვლევარს აფიქრებინებს, რომ „მზე შინა და მზე გარეთას“ საგალობელი, რომელიც მზის კულტს უკავშირდება, თავდაპირველად ახალდაბადებულის მიმართ წრიული ფერხულის სახით სრულდებოდა“.
თუკი ეს სიმღერა მზის კულტისადმი, ანუ წარმართული, ქრისტიანობამდელი ღვთაებისადმია მიძღვნილი, როგორღა შეუძლია თანამედროვე მთხრობელს განსაზღვროს, ქრისტიანობამდე ეს სიმღერა სამეგრელოში აღმოსავლეთ საქართველოდან შევიდა, თუ ადგილობრივი, საერთო ქართული სიმღერა იყო? ამიტომაც მთხრობელის აზრს, რომ ეს სიმღერა სამეგრელოში გარედან არის შესული, ყურადღება არ უნდა მიექცეს, მით უმეტეს, რომ მეგრული „მზეშინაო“ საფუძვლად დასდებია სხვა კუთხეთა ამავე სიმღერებს. მკვლევარი წერს: „მეგრული „მზე შინაოს“ მუსიკალური ტექსტი ძალზე ახლოს დგას გურულ „მზე შინა და მზე გარესთან“. ეს უკანასკნელი მეგრულის განვითარებული ვარიანტია.
ეს სიმღერა წარმართობის დროს სამეგრელოში ქართულ ენაზე აღესრულებოდა. ივანე ჯავახიშვილის დასკვნით, წარმართობის დროს სამეგრელოსა და სვანეთში კულტმსახურება და საწესო რიტუალები საერთო ქართულ ენაზე აღესრულებოდა.
ქართული საერთო კოინე ენის არსებობის ფაქტი დღემდე შემოუნახავს ხალხურ პოეზიასა და უძველეს სიმღერებს.
იხილეთ წიგნი:
• საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორია