საეკლესიო სამართლის წერილობითი წყაროების შესახებ

(მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე)

“საქართველოს საეკლესიო კრებებში” შევიდა 15 საკანონმდებლო და 21 მიმდინარე კრება (IV-XVIII სს.), ამ კრებათაგან ზოგიერთმა გამოსცა საკანონმდებლო სამართლებრივი აქტი, რომელთაც ეპოქათა შესაბამისად ეწოდებათ “ძეგლისწერა”, “ძეგლის დადება”,
“სამართალი”, “მცნებაჲ სასჯულოჲ”, “კანონნი”, “ხელითწერილი”, “დაწერილი”, “განჩინება”, “სიგელი”, “მოხსენება”, “საკანონოს წიგნი” და სხვ. საეკლესიო კრებების მიერ გამოცემული სამართლის ძეგლები თან ერთვის ნაშრომის შესაბამის პარაგრაფს.
1. რუის-ურბნისის კრების ტექსტი დაიბეჭდა ი. დოლიძის “ქართული სამართლის ძეგლები” III ტომიდან. ი. დოლიძე, როგორც ცნობილია, იყო ქართული საეკლესიო სამართლის წყაროების უდიდესი მცოდნე XX ს-ში. მას რუის-ურბნისის კრების ტექსტი დაბეჭდილი აქვს ორი უძველესი ნუსხის A-76 და ღტ, VI, N5 (III)-ის მიხედვით. ყოფილი “საეკლესიო მუზეუმის ხელნაწერთა ფონდის” (A), ამჟამად კი ხელნაწერთა ინსტიტუტის ფონდში დაცული A-76 წარმოადგენს კრებულს, დაწერილია ქაღალდზე XII ს-ის ნუსხით. მასში რუის-ურბნისის კრების ძეგლისწერას 238-248 გვერდები უჭირავს. ამავე A-76 ნუსხას იყენებს ე. გაბიძაშვილი “დიდი სჯულის-კანონის” 1975 წლის კრიტიკულად დადგენილ ტექსტში. ქართული კანონიკური სამართლის აღნიშნული მნიშვნელოვანი ძეგლი (“ძეგლისწერა”) გამოცემული ი. დოლიძისა და ე. გაბიძაშვილის მიერ ჩვენს მიერ შეპირისპირებულია ერთმანეთთან, ამის გამო ტექსტში მუხლები დავყავით ე. გაბიძაშვილის დაყოფის მიხედვით.
2. “ძეგლის დადების” ტექსტი (მეფე გიორგი ბრწყინვალის დროინდელი ძეგლი) იბეჭდება ი. დოლიძის გამოცემის228 მიხედვით, რომელსაც საფუძვლად უდევს ხელნაწერი შ3683. ტექსტი შეპირისპირებულია ე. თაყაიშვილის მიერ აღმოჩენილ XVII ს-ის ხელნაწერთან (H3094).
3. ბექას და აღბუღას სამართალი, ბაგრატ კურაპალატის, ე.წ. “კანონიკური სამართლის” მუხლები, “სამართალი კათალიკოზთა”, “ვახტანგის სამართლის” მუხლები იბეჭდება ი. დოლიძის გამოცემის მიხედვით,228 რომელიც ეყრდნობა თვით ვახტანგ VIის მიერ ნარედაქტირევ ხელნაწერს (შ3683).
4. “მცნებაჲ სასჯულოჲ” იბეჭდება ი. დოლიძის229 მიხედვით. ეყრდნობა ორ ხელნაწერს: ცსსა ფ. 1448, საბ. #5020, დედანი და ხელნაწერთა ინსტიტუტის Sd 2920 პირი.
5. “განჩინება საეკლესიო კრებისა სამონასტრო წესის და რიგის თაობაზე” იბეჭდება ი. დოლიძის მიხედვით. ეყრდნობა ხელნაწერთა ინსტიტუტის Ad340.
6. “კანონი” 1748 წ. კრებისა, იბეჭდება ი. დოლიძის229 მიხედვით. ეყრდნობა ხელნაწერთა ინსტიტუტის Q412 კრებულს. საბუთს კრებულის 1-8 გვერდები უჭირავს. კრებული გადაწერილია 1755 წ.
7. “ხელწერილი” იმერეთის 1759 წ. კრებისა. იბეჭდება თ. ჟორდანიას ქრონიკების III ტომიდან (1967 წ.).
8. დადგენილება საეკლესიო კრებისა (1762 წ.) იბეჭდება ი. დოლიძის229 მიხედვით. ეყრდნობა ხელნაწერთა ინსტიტუტის Ad856; “მცნება მღუდელთათვის” ი. დოლიძის ქსძ ტ. III. ხელნაწერთა ინსტიტუტის A317 კრებულს; მაქსიმე კათალიკოსის მცნებანი”, ცსსა ფ. 1448.
9. სიგელი ბაგრატ მეფისა ოპიზარ მიჯნაძორელ მამებისადმი (ქუთაისის საეკლესიო კრება 1058) იბეჭდება “ქართული ისტორიული საბუთების კორპუსი”-ს230 მიხედვით. ეყრდნობა ხელნაწერთა ინსტიტუტის Sd1201 ეტრატს.
10 “საქართველოს ეკლესიის შეუვალობის განახლების სიგელი გიორგი III-სა” (თბილისის I საეკლესიო კრება, 1178) იბეჭდება ი. დოლიძის ქართული სამართლის ძეგლების” (ტ. II, 1965) მიხედვით, ესაა ხელნაწერთა ინსტიტუტის Ad15 დედანი, ეტრატი პირველად გამოსცა თ. ჟორდანიამ (ქრონიკები I).
11. დაწერილი ეტიფანე კათალიკოსისა “ანელ ხუცესთა სარგოს განწესების შესახებ” (ანისის შეკრება, 1218), იბეჭდება ი. დოლიძის “ქართული სამართლის ძეგლების” (ტ. III, 1970) მიხედვით. ტექსტი გადმობეჭდილია ნ. მარის გამოცემიდან Известия Императорской Академии Наук, 1910. с, 1473 -1439&
12. განჩინება საეკლესიო კრებისა “შიომღვიმის შეუვალობის შესახებ” (შიომღვიმის საეკლესიო კრება XIII ს-ის 40-იანი წლები), იბეჭდება ი. დოლიძის229 მიხედვით. ხელნაწერი დაკარგულია, გამოქვეყნებულია თ. ჟორდანიას მიერ (შიომღვიმის საბუთები, გვ. 50-52).
13. მოხსენება საქართველოს საეკლესიო კრებისა მეფისადმი (მცხეთის საეკლესიო კრება 1263). იბეჭდება ქართული ისტორიული საბუთების კორპუსი I (IX-XIII სს) მიხედვით, რომელიც ეყრდნობა საქართველოს ცენტრალური საისტორიო არქივის (ცსსა 1448-6501) ხელნაწერს.
14. სამთავისის სამწყსოს საკანონოს წიგნი გრიგოლ სამთავნელისადმი (სამთავისის საეკლესიო კრება, 1459), იბეჭდება ი. დოლიძის “ქართული სამართლის ძეგლები” (ტ. III. 1970), ეყრდობა ხელნაწერთა ინსტიტუტის Ad559 და Ad604 ხელნაწერებს. დათარიღებულია ი. დოლიძის მიერ.
15. “დებულებები” გადმოღებულია შემოწმებული ეგზემპლიარებიდან _
ა) “დებულებანი, მიღებული საქართველოს 1917 წლის საეკლესიო კრებაზე”, ტფილისი, სტამბა “ცხოვრება”, გაბაანთ შესახვევი, N4, 1917 წ;
ბ) “საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობა”, 1920;
გ) “დებულება საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობისათვის”, ტფილისი, 1928;
დ) “დებულება საქართველოს ეკლესიის მართვა-გამგეობისათვის”, 1945 წ. (ამ ეგზემპლიარში ორთოგრაფიული შეცდომები გასწორებულია კ.პ. კალისტრატეს მიერ);
ე) “საქართველოს ავტოკეფალური, მართლმადიდებელი ეკლესიის მართვა-გამგეობის დებულება”, მცხეთა, სვეტიცხოველი, 1995.

იკითხეთ ვრცლად:
საქართველოს საეკლესიო კანონების კრებული