“აბაზგიად” გადაკეთებული “ამასია” და სებასტოპოლისის საარქიეპისკოპოსო

სიმონ ყაუხჩიშვილმა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს საეპისკოპოსოთა ნუსხის გამოქვეყნების დროს, ბერძნულ ნუსხებში შეცვალა სიტყვა “ამასია” სიტყვა “აბაზგიით”. კერძოდ, ნოტიცია VI-ში მას შეხვდა ასეთი წინადადება “35, ეპარქია ამასიისა – სებასტოპოლის არქიეპისკოპოსი” (ბიზანტიელი მწერლების ცნობები საქართველოს შესახებ, გეორგიკა, ტომი IV, ნაწილი მეორე, 1952, გვ. 139) და მან ამ წინადადებას დაურთო შემდეგი შენიშვნა – “აშკარა შეცდომაა, უნდა იყოს Abasgias (Abasgias→Amasgias→Amasias (გეორგიკა, IV, ნაწ. II, გვ. 139, შენიშვნა 2). შემდეგ კი მან კონსტანტინოპოლის საეპისკოპოსოთა ნოტიციების მის მიერ გამოქვეყნებულ საგანგებო ცხრილში სიტყვა “ამასიის” მაგიერ დაწერა სიტყვა “აბასგია” ოღონდ არა ქართული შრიფტით, არამედ ბერძნულით, ამით კი მკითხველს შეექმნა მყარი შთაბეჭდილება, რომ ბერძნულ დედანში თითქოსდა ნამდვილად ეწერა სატყვა “აბაზგია”, მაშინ, როცა ნოტიციების დედანში ეწერა “ამასია”. კერძოდ, აღნიშნულ ნოტიციათა ნუსხაში ნოტიცია VI-ში მან დაწერა “Abasgias, Sebastopouleos – ბერძნული შრიფტით (გეორგიკა, IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 192-სა და გვ. 193-ს შუა ჩართული საგანგებო ფურცელი – ნუსხა ნოტიციებისა).
ამით ს. ყაუხჩიშვილი არ შეჩერებულა. მან ასევე ნოტიცია VIII-ში შეცვალა სიტყვა “ამასია” სიტყვა “აბაზგიით”, კერძოდ 141-ე გვერდზე ნოტიცია VIII-ში მან სიტყვა “ამასიას” დაურთო შენიშვნა – “უნდა იყოს Abasgias (“აბასგიისა”). იხ. შენიშვნა ზემოთ”, (იქვე, გვ. 139).
შემდეგ კი მან თავის მიერ განხორციელებულ ცვლილებათა შესაბამისად, ზემოთ აღნიშნულ ნოტიციათა ნუსხებში ნოტიცია VIII-ში “ამასიას” მაგივრად დაბეჭდა სიტყვა “აბაზგია” ბერძნული შრიფტით (იხ. ნოტიციათა ცხრილი, ფურცელი მოთავსებულია გვ. 192-სა და გვ. 193-ს შუა, გეორგიკა, IV, ნაწ. II). საბოლოოდ კი მკითხველს შეექმნა შთაბეჭდილება, რომ “ამასიას სებასტოპოლისი” იყო არა პონტოს რეგიონში არამედ აფხაზეთში, რადგანაც როგორც ითქვა ნოტიცია VI-სა და VIII-ში მან დაწერა – “Abasgias Sebastopouleos” მაშინ როცა უნდა დაეწერა – “Amasias Sebastopouleos” (იხ. გეორგიკა, IV, ნაწ. II, ფურცელი 192 გვერდსა და 193-ე გვერდს შორის).
ყოვლივე ამ თვითნებურ ცვლილებას ცხადია მოჰყვა თავისი თეორიული მსჯელობაც. კერძოდ, შეიქმნა შთაბეჭდილება თითქოსდა აფხაზეთში ნიკოლოზ მისტიკოსის დროს არსებობდა სებასტოპოლისის ბერძნული კათედრა კონსტანტინოპოლის დაქვემდებარების ქვეშ. ამიტომაც დაწერა კიდევაც ს. ყაუხჩიშვილმა – “ნიკოლოზ მისტიკოსს ახალ საეკლესიო ეკთესისში, რომელიც მან 901-907 წლებში შეადგინა ლეონ კეისართან ერთად კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ კათედრათა შორის შეაქვს (ძველი ტრადიციით) “სებასტოპოლის (ცხუმის) საერქიეპისკოპოსო აფხაზეთში”, თუმცა ეს უკანასკნელი კათედრა ფაზისის მიტროპოლიასთან და ნიკოფსიის საერქიეპისკოპოსო კათედრასთან ერთად უკვე მცხეთის საკათალიკოსოს განმგებლობაშია (იხ. ზემოთ გვ. 194-196 და განსაკუთრებით გვ. 201)“ – წერს ის.
ყოველივეს შეჯამების შემდეგ ს. ყაუხჩიშვილი ნიკოლოზ მისტიკოსის მიერ შედგენილ X ბ ნოტიციის განხილვის დროს წერს: “ამ ნოტიციაში ჩვენს ყურადღებას იპყრობს შემდეგი გარემოება: საარქიეპისკოპოსოთა ნუსხაში 47-ე წერია სებასტოპოლი, ხოლო კონსტანტინე პორფიროგენეტის დროინდელ რედაქციაში სებასტოპოლის (ე.ი. აფხაზეთის) საარქიეპისკოპოსო აკლია” (გეორგიკა, IV, ნაწ. II გვ.196). ამის მიზეზად მას მიაჩნია შემდეგი: “კონსტანტინე პორფიროგენეტის მეფობის წინა ხანებში აფხაზეთის საარქიეპისკოპოსო ჩამოშორდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს და დაუკავშირდა მცხეთის საკათალიკოზოს”, – წერს ის, თუმცა კი მიიჩნევს, რომ როგორც ითქვა თითქოსდა ნიკოლოზ მისტიკოსმა (კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა), თითქოსდა “ძველი ტრადიციით სევასტოპოლის (ცხუმის) საარქიეპისკოპოსო შეიტანა კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ კათედრათა შორის” (იქვე, გვ 216).
ისმის კითხვა, თუკი ეს სებასტოპოლისი აფხაზეთის ცხუმია და ის ნიკოლოზ მისტიკოსს მიაჩნდა თავის კათედრად, და თუ ეს კათედრა აფხაზთა მეფეებმა გააუქმეს და მცხეთას დაუქვემდებარეს, რატომ არ გამოთქვამს ამ მტაცებლობის გამო თავის პროტესტს ნიკოლოზ მისტიკოსი სწორედ ამ აფხაზთა მეფეებისადმი გაგზავნილ წერილებში?
სინამდვილეში ნოტიციების სებასტოპოლისი მდებარეობდა ამასიას რეგიონში და არა აფხაზეთში. საზოგადოდ, ისტორიულად მათი ნოტიციებიდან გაქრობა გამოიწვია არაბების ლაშქრობებმა ძველი პონტოს რეგიონში და ამ სებასტოპოლისს არაფერი აკავშირებდა არც აფხაზეთთან და არც ცხუმთან.
ჩვენი კვლევით ნოტიციებში ნახსენები “სებასტოპოლისი” მდებარეობდა ამასიასთან ახლოს და ის იყო ძალზე მნიშვნელოვანი ქალაქი ეკონომიკურად განვითარებული ბიზანტიური რეგიონისა. ამიტომაც, ვფიქრობ, რომ დედანში თავდაპირველად ჩანს, ეწერა “ეპარქია ამასიისა – სებასტოპოლის ავტოკეფალი”, ხოლო შემდეგ სიტყვა “ამასია” ჩანს შეიცვალა სიტყვა “აბაზგიით” (აბასგიით). ასეთ შემთხვევაში სწორია ჩვენი ერის სახელოვანი მეცნიერი ბატონი სიმონ ყაუხჩიშვილი, რადგანაც მან დაადგინა, რომ ეს ორი სიტყვა (“ამასია” და “აბასგია”) შესაძლოა ერთმანეთში არეოდა გადამწერს, იმ ეპოქაში, როცა აბაზგიის სამეფომ მოიპოვა ძლიერება IX_X საუკუნეებში და დასავლეთ საქართველოს ვიდრე კავკასიის მთებამდე ეს სახელი (აბასგია) ეწოდა (იგულისხმება აფხაზთა სამეფო), მაშინ როცა არაბების შემოსევის გამო ამასია დაემხო და მნიშვნელობა დაკარგა.
ჩვენმა საზოგადოებამ უკრიტიკოდ მიიღო ს. ყაუხჩიშვილის შესწორება ნოტიციისა, როცა მან ამასიის ნაცვლად “აბასგია” დაწერა, ჩვენ შემთხვევაში კი ვიყენებთ თვით ყაუხჩიშვილის მიერვე ჩატარებულ ეტიმოლოგიურ კვლევას, “Abasgias→Amasgias→Amasias” (გეორგიკა IV, ნაწ. II, გვ. 139). ანალოგიურად შესაძლოა ასეთი გადასვლაც – Amasias→Abasgias.
მაშასადამე, ჩვენი აზრით თავდაპირველად, დედანში, ეწერა ეპარქია ამასიისა – სებასტოპოლის ავტოკეფალი” და არა “აბასგიისა”. ისტორიულად, სებასტოპოლის ავტოკეფალური კათედრა მდებარეობდა არა აფხაზეთში, არამედ ამასიას რეგიონში.

მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე