ნუ დაანაწევრებთ!

დაბეჭდილია გაზეთში “საქართველოს რესპუბლიკა”, 29.V.1993 წელი

წარსულში საქართველოს სამოციქულო ეკლესია მუდამ ესწრაფოდა ჩვენი ქვეყნის ერთიანობას, მხარს უჭერდა ძლიერი ცენტრალიზებული სახელმწიფოს არსებობას, დაქუცმაცებული, ურთიერთდამოუკიდებელ ტერიტორიებად დაშლილი საქართველო მოუთმენელი იყო, ვინაიდან ერთობა აძლიერებდა ერსა და ქვეყანას, დანაწევრება კი ასუსტებდა.
მართლაც, XVI-XVIII საუკუნეებში ერთიანი ცენტრალიზებული სახელმწიფოს დაშლის შედეგად წარმოქმნილი კუთხური დაუძლურებული სამეფო-სამთავროები მეზობელმა იმპერიებმა ერთმანეთს შორის გაინაწილეს და ქართული სახელმწიფოებრიობაც მოისპო.
და, აი, ორასწლოვანი იძულების შემდეგ, ქართველმა ერმა კვლავ შექმნა ახალქართული სახელმწიფო. პარლამენტს ჯერ კიდევ არ გამოუცია კანონი საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის შესახებ… საზოგადოება მსჯელობს.
თავის სტატიაში პატივცემული ბატონი ამბროსი გრიშიკაშვილი (იხ. გაზ. “საქართველოს რესპუბლიკა” 27.II.93) საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფის შესახებ წერს – “სასურველია, თუ ამას საფუძვლად დაედება საქართველოს ისტორიულ-ეთნიკური დაყოფა – ქართლი, კახეთი, იმერეთი და ასე შემდეგ, ისე როგორც ეს იყო ისტორიულ საქართველოში და როგორც არის ამჟამად საფრანგეთში, გერმანიაში, ავსტრიაში და სხვაგან”.
მას სურს ჩამოყალიბდეს – “დამოუკიდებელი, მაქსიმალური უფლებების მქონე ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულები – ქართლ-კახეთ-იმერეთ-გურია-სამეგრელო და ასე შემდეგ”, რომელთაც უნდა გააჩნდეთ – “რეანიმირებული, ეთნიკურ ქარგას მორგებული მმართველობა”.
ავტორი არა მარტო აღიარებს ერის შიგნით “ეთნიკური ჯგუფების” არსებობას, არამედ მიიჩნევს, რომ ძველქართული სახელმწიფოც “ეთნიკურ ტერიტორიებად” იყო დაყოფილი. ჩვენ უნდა განვაცხადოთ, რომ საქართველოს სახელმწიფოს თავისი ერთიანობის დროს ცენტრალიზებული მმართველობა გააჩნდა და ის “ეთნიკურ ტერიტორიებად” დაყოფილი არ ყოფილა. საქართველოს მეფეს ყოველ კუთხეში თვითმპყრობელი ხელმწიფის უფლებები ჰქონდა. სამეფო კარი და უმაღლესი საეკლესიო იერარქია სახელმწიფოს მკაცრად ცენტრალიზებულ მმართველობას ხელმძღვანელობდა. ამ მხრივ სამაგალითოა ჭყონდიდელი ეპისკოპოსების უფლებების გახსენება.
ქართლის, კახეთის, იმერეთის სამეფოები, მესხეთისა და სხვა სამთავროები წარმოიქმნენ ერთიანი სახელმწიფოს რღვევის შემდგომ, ამ რღვევის შედეგად. ამ “დამოუკიდებელი” სახელმწიფოებრივი ერთეულების გაქრობისათვის ანუ მათი გაერთიანებისათვის საუკუნეთა მანძილზე იღვწოდნენ ქართველი ერის საუკეთესო შვილები. ამის უარყოფა შეუძლებელია.
რამდენიმე წლის წინ მოსახლეობის ბოლო “საკავშირო” აღწერის დროს, ერთი ლენინგრადელი “მკვლევარი” ამტკიცებდა, რომ საქართველოში ცხოვრობენ ქართველებად სახელდებული, მაგრამ სინამდვილეში თავისთავადი “ეთნიკური ჯგუფები” (ფშავლები, ხევსურები, მოხევენი, ქართლელნი, კახელნი, გურულნი, მეგრელნი და სხვანი) და მოითხოვდა სააღწერო მონაცემებში მათი “ეთნიკური თავისთავადობის” ჩაწერას: მაშინ ამ ხელოვნურმა დაყოფამ მთელი ქართველი ერი აღაშფოთა. XIX ს-ის რუსი მოხელენიც იგივეს ამტკიცებნენ. რუსული მიდგომა გამომდინარეობდა “დაყავი და იბატონეს” პრინციპიდან და ემსახურებოდა რუსეთის იმპერიის განმტკიცებას, ეს ნათელი იყო ჩვენი სულკურთხეული წინაპრებისათვის, ამიტომაც ილიასა და ერის სხვა მამებს არ უჭირდათ ამ საკითხზე რუსის მოხელეებთან ბრძოლა. მაგრამ ამჟამად, როცა ქართველების ერთი ნაწილი ახალქართული სახელმწიფოს მშენებლობის საძირკვლად დებს “ეთნიკური დაყოფის” პრინციპს – ერი გაურკვევლობის ბურუსში ეფლობა.
არსებობს თანამედროვე მიდგომა ერისა და სახელმწიფოს ცნებებისადმი. დღეისათვის მიჩნეულია, რომ ერთ სახელმწიფოში ერთი ერი ცხოვრობს, გამომდინარე პრინციპიდან – ყოველ ერს თავისი სახელმწიფო უნდა ჰქონდეს – ამჟამად ერსა და სახელმწიფოს ერთმანეთთან აიგივებენ. ერს ქმნის სახელმწიფოს ყოველი მოქალაქე. მაგალითად ფრანგ ერს – საფრანგეთის მოქალაქენი ქმნიან ეთნიკური წარმომავლობის მიუხედავად. აქედან გამომდინარე საფრანგეთში, გერმანიასა და ავსტრიაში ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მმართველობა არ ეფუძნება “ეთნიკური” დაყოფის პრინციპს, როგორც აღნიშნული ავტორი წერს. საფრანგეთის რომელიმე კუთხეში შეიძლება არსებობდეს ისტორიულად ჩამოყალიბებული ადმინისტრაციული ერთეული, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ იქ ფრანგი ერის რომელიმე ეთნიკური ჯგუფი ცხოვრობს, რამეთუ ფრანგი ერი ერთიანია, ის შედგება საფრანგეთის მოქალაქეებისაგან (როგორც ითქვა) და არ არის დაშლილი ეთნიკურ ჯგუფებად. ასეთი ჯგუფების არსებობა თანამედროვე საფრანგეთის სახელმწიფოსათვის უცნობია (თუ სახელმწიფო თავის ტერიტორიაზე ცნობს რომელიმე ეთნიკური ჯგუფის არსებობას, კიდეც უნდა მისცეს ავტონომიური მმართველობის რაიმე ფორმა – კულტურული, თუ ტერიტორიული), ასევეა გერმანიასა და ავსტრიაშიც (მართალია II მსოფლიო ომში გერმანიის დამმარცხებელმა სახელმწიფოებმა, გერმანიის საბოლოო დაუძლურების მიზნით, გადაწყვიტეს ქვეყნის დაყოფა ეთნოტერიტორიებად, მაგრამ გერმანელთა ეროვნული თვითშეგნების მაღალი დონის გამო მოწინააღმდეგის მიზანი მიუღწეველი აღმოჩნდა).
გერმანია ცენტრალიზებულ სახელმწიფოდ გაცილებით უფრო გვიან ჩამოყალიბდა, ვიდრე საფრანგეთი, ინგლისი და ევროპის სხვა სახელმწიფოები. ქვეყნის დაყოფამ დამოუკიდებელ სამთავროებად, გერმანელ ერს მრავალი ტრაგიკული განსაცდელი მოუვლინა შემდგომ საუკუნეებშიც, რადგანაც გაერთიანების შემდგომ აღმოჩნდა, რომ მსოფლიო ბაზარი უკვე მეზობელ ცენტრალიზებულ სახელმწიფოებს ეჭირათ, გერმანიის ინდუსტრია კი გეოპოლიტიკურ სივრცეს ითხოვდა. ევროპის ყველა ქვეყანამ გაერთიანების შემდგომ უჩვეულო წარმატებას მიაღწია (აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ეტაპი ქართულ სახელმწიფოს ჯერ კიდევ არ გაუვლია, რუსეთის მიერ საქართველოს დაპყრობამდე ჩვენი ქვეყანა დაშლილი იყო, ამჟამად განთავისუფლებულ და ახლადშექმნილ ქვეყანას ესაჭიროება არა კვლავ დანაწევრების, არამედ ცენტრალიზაციის ეტაპის გავლა).
გაერთიანებისა და ცენტრალიზებულ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბების შემდგომ (XV ს.) საფრანგეთის ცალკეული ოლქები და ეთნიკური რეგიონები ერთმანეთს შეერწყა სავაჭრო ურთიერთობისა და ერთიანი მეურნეობის განვითარების შედეგად. ძლიერმა ხელისუფლებამ უზრუნველყო წესრიგი, შეწყდა შინაომები, ცენტრალიზებულ სახელმწიფოში ჩამოყალიბდა საერთო ფრანგული კულტურა. ადრე სამხრეთ საფრანგეთის მცხოვრებნი, როგორც ეს ისტორიის სასკოლო სახელმძღვანელოდანაცაა ცნობილი, თავიანთ თავს განკერძოებულ ეთნოჯგუფად თვლიდნენ, მათ ცუდად ესმოდათ ჩრდილოეთ საფრანგეთის მცხოვრებთა ენა. ქვეყნის გაერთიანებასთან ერთად XV ს. დასასრულისათვის ჩამოყალიბება იწყო ერთიანმა ფრანგულმა ენამ, ჩამოყალიბდა ერთიანი ერი.
საფრანგეთი არაა გამონაკლისი. ყველა ქვეყანა და ერი ისტორიის კანონზომიერებას ექვემდებარება – ქვეყნის გაერთიანების შემდგომ ყოველი ცენტრალიზებული სახელმწიფოს შიგნით ხანგრძლივი ისტორიული თანაცხოვრების შემდგომ ყალიბდება ერთიანი ერი, ერთი ენა, ერთი კულტურა და პირიქით – ქვეყნის დაშლა-დანაწევრება ხელს უწყობს ერთიანი ერის ტომებად და “ეთნიკურ ჯგუფებად” დაშლას, ერთიანი სალიტერატურო სახელმწიფოებრივი ენის დასუსტებას. ცალკეულ “დამოუკიდებელ” პროვინციებში დიალექტების და შემდგომ ახალი ენების წარმოქმნას.
საუბედუროდ, საქართველოს ცენტრალიზებულმა სახელმწიფომ დაშლა მაშინ იწყო, როცა ევროპაში ასეთნი იქმნებონენ. ერთიანი ქართული სახელმწიფოს დაშლას შედეგად მოჰყვა დიალექტების წარმოქმნა-გაღრმავება, ცალკეულ კუთხეთა შორის ეთნოგრაფიული სხვადასხვაობის წარმოჩენა.
ამასთან დაკავშირებით ილია წერდა: –
“განვთვითეულდით, ცალ-ცალკე დავიშალენით, ასო-ასოდ დავიჭერით… დიდებული ქართველობის აზრი, ის საყოველთაო სახელი გონებიდან გამოგვეცალა, სახელი ჩვენის ხალხობისა ხუთ თუ ექვს ნაჭრად დავყავით, ქართველს რომელსაც საზოგადო მნიშვნელობა ჰქონდა, კერძოობითი მნიშვნელობა მიეცა” (ი. ჭავჭავაძე, რჩეული I, 1975).
“იმერელი, გურული, მეგრელი, ქართლელი, კახელი – ეს ცალ-ცალკე მითვისებული კერძოობიდან მიღებული განმყოფელი სახელები ჩემის ზემოხსენებულის სიტყვის ცხადი მაგალითია” (იქვე, გვ. 141).
ილიას თვალსაზრისით საქართველოს ცენტრალიზებული სახელმწიფოს დაშლის შემდგომ XV ს-დან XIX ს-ის II ნახევრამდე ერთიანი ქართველი ერი კუთხურ-ტომობრივად დაიყო: “ქართველი ჩვენის ტომის საერთო სახელი აღარ არის, აღარც შინა და აღარც გარეთ, არც მახლობელთათვის და არც უცხოთათვის. იმერელი – იმერელია, გურული – გურულია, მეგრელი – მეგრელია, ქართლელი – ქართლელია და სულ ყველანი კი ერთად ქართველნი არ არიან. ვაი იმ ხალხს, რომელსაც საერთო ძარღვი გაუწყდა” (იქვე, გვ. 142).
ასე დანაწევრდა ქართველი ერი ერთიანი ცენტრალიზებული სახელმწიფოს კუთხეებად დაყოფის შემდგომ. მაგრამ უფრო ადრე, წინა საუკუნეებში, ერთიანი სახელმწიფოს არსებობისას – ერი მთლიანი იყო, კუთხობრივი ნიშნით დაყოფილი არ ყოფილა. თვალი გადავავლოთ ჩვენს ათასწლოვან საეკლესიო და საისტორიო ლიტერატურას. გიორგი მთაწმინდელის “იოანესა და ეფთვიმის ცხოვრება” თვალნათლივ გვიჩვენებს, რომ ცენტრალიზებული სახელმწიფოს არსებობის დროს ეროვნული მთლიანობის გრძნობა შეუდარებლად მაღლა იდგა, ვიდრე ქვეყნის დაშლის შემდგომ.
იოანე მთაწმინდელი მესხი იყო. მას რომ ეცხოვრა XV-XVI საუკუნის შემდეგ, აუცილებლად აღნიშნავდნენ მის მესხობას, მაგრამ აგიოგრაფი საერთოდ არ აღნიშნავს წმიდანის კუთხურ წარმომავლობას. ის წერს: – “იოანე იყო ნათესავით ქართველი” (ძველი ქართ. ლიტ. ძეგ. გვ. 225), იმიტომ, რომ “მესხი” – ტომობრივი ერთეული იმ დროს არ არსებობდა. არსებობდა მესხეთი, მაგრამ მკვიდრი მესხეთისა იყო ქართველი. ამან მესხეთის მეზობელ ხალხთა შორისაც ჰპოვა ასახვა. ისინი (მაგ. ოსმალები) მესხეთის მკვიდრთ “გურჯებს” უწოდებდნენ და არა “მესხებს”, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ჩამოყალიბდა მესხეთის დამოუკიდებელი სამთავრო, ასწლეულთა მანძილზე სამთავროს შიგნით მცხოვრებ ქართველებს გამოუმუშავდათ ტომობრივი სახე.
ივერთა მონასტერში მთაწმინდელთა დროს მოღვაწეობდნენ არსენი ნინოწმიდელი და იოანე ხახულელი, ნინოწმიდა კახეთშია და არსენიც ჩანს კახელი იყო წარმოშობით, მაგრამ მისი კახელობა ისევე, როგორც იოანე ხახულელის მესხობა, არასოდეს არსად არ აღინიშნება ეროვნული თვითშემეცნების გაუბზარველობის გამო, მაგრამ სახელმწიფო მთლიანობის მოშლის შემდეგ XVI-XVII საუკუნეებში, როცა ივერონის ახლოს მონასტერი “ფილოთეო” აღადგინეს კახეთის მეფეებმა ლევანმა და ალექსანდრემ, მასპინძლებმა მათი ქართველობა დაივიწყეს, კახელობა კი მოიხსენიეს. წააწერეს კიდეც სატრაპეზოში გამოხატულ მათ ფრესკას ბერძნულად – “ალექსანდრე და ლევანი კახეთის მეფეები”. მაღალი იყო ეროვნული მთლიანობის გრძნობა საქართველოს გაერთიანების წინაც – IX საუკუნის მსოფლიო მართლმადიდებლობის ცნობილი მოღვაწე – ილარიონი – კახელი იყო, კახელები იყვნენ მისი მშობლები, მაგრამ მას ეკლესია და ბიზანტიური სამყარო იცნობდა სახელით – “ილარიონ ქართველი”. ამ წმინდანს რომ ეცხოვრა XVI ს-ის შემდგომ, მის სახელს ალბათ კუთხურ ელფერს მიანიჭებდნენ, მსგავსადვე VIII ს. მოღვაწენი, არგვეთის მთავრები დავით და კონსტანტინე “ქართველებად” იწოდებოდნენ თანამედროვეთა მიერ და არა “იმერლებად”, ასევე განა ოდესმე აღნიშნულა გიორგი ჭყონდიდელის მეგრელობა? განა სვანები სახელმწიფოებრივი მთლიანობის დროს “ერთობლივი საქართველოსათვის” არ ლოცულობდნენ, როგორც ამას სვანეთში დაცული წარწერა გვამცნობს?
კიდევ ერთხელ უნდა დავასკვნათ, რომ ცენტრალიზებული სახელმწიფოს არსებობის დროს ქართველთა ეროვნული თვითშემეცნება შეუდარებლად უფრო მაღლა იდგა, ვიდრე ქვეყნის დაშლის შემდგომ.
ზემოთ მოყვანილი მსჯელობით ჩვენი სურვილი იყო დაგვემტკიცებინა, რომ თუ ამჟამად საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ დაყოფას საფუძვლად დაედება “ისტორიულ-ეთნიკური დაყოფა” და ამის გამო საქართველოს შიგნით ჩამოყალიბდება “დამოუკიდებელი, მაქსიმალური უფლებების მქონე ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულები – ქართლი, კახეთი, იმერეთი და ასე შემდეგ”, რომელთაც ექნებათ “რეანიმირებული, ეთნიკურ ქარგას მორგებული მმართველობა” – ქართველი ერის კონსოლიდაცია გადაიდება რამდენიმე საუკუნით, ქართველ ერში არსებული კუთხობრიობა კიდევ უფრო გაღრმავდება, საქართველო გადაიქცევა სეპარატისტული “თვითგამორკვევის” არენად, ქვეყანას მოიცავს კუთხური ომები და ქაოსი. ისევე “როგორც ეს იყო ისტორიულ საქართველოში” (ზემოხსენებული ავტორის სიტყვებს თუ გავიმეორებთ), როცა ქართლელების აღმა ხნულს კახელები დაღმა ფარცხავდნენ, როცა მძვინვარებდა ტომობრივი შუღლი “მტრობა და ძვირის ხსენება, გზებზე დასხდომა მზირისა” (თუ გურამიშვილს დავესესხებით).
ავტორი ბრძანებს, რომ ამჟამად საქართველოში ვერ ხედავს სეპარატიზმის რაიმე სერიოზულ გამოვლინებას. შეიძლება ასე იყოს ახლა, თუმცა ეს აზრი სადავოა, მაგრამ შემდგომ “ისტორიულ-ეთნიკურ” ტერიტორიებზე, რომელთაც “ეთნიკურ ქარგას მორგებული მმართველობა” ექნებათ, კუთხური ნიშან-თვისებები გაღრმავდება და სეპარატიზმი სერიოზულ სახეს მიიღებს.
მსოფლიო ინტეგრაციის გზით მიდის. ცხადია, საქართველოც ვერ აცდება ამას, ეს გამოიწვევს საქართველოში არსებული “ეთნიკური ტერიტორიების” (თუ ასეთნი შეიქმნებიან) შერწყმა-გაერთიანების პირობების შექმნას, “ეთნიკურ ქარგას მორგებულ მმართველობას” გარკვეული ხნის შემდეგ დაემუქრება გაქრობა, მაგრამ “ეთნიკურ-ჩინოვნიკური ნომენკლატურა” თავისი სავარძლების გაუქმებას ასე ადვილად ვერ შეელევა. ისინი წააქეზებენ რეგიონის მოსახლეობას სეპარატიზმისაკენ, ჩანერგავენ კუთხულ პატრიოტიზმს. მაგალითებისათვის შორს წასვლა არ დაგვჭირდება. რომ არ ყოფილიყო ე. წ. “სამხრეთ-ოსეთის” ეთნიკური ადმინისტრაცია, ჩვენ არ გვექნებოდა ქართულ-ოსური კონფლიქტი, რამეთუ ქართველებსა და ოსებს შორის შესანიშნავი ურთიერთდამოკიდებულება არსებობდა. სეპარატიზმისაკენ საქართველოს ოსური მოსახლეობა “ეთნიკურმა ადმინისტრაციამ” წააქეზა. ასევე იყო აფხაზეთში, შეიძლება ასევე მოხდეს სხვა კუთხეშიც, რაც, ჩანს, აწუხებს ავტორს. თუ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მცხოვრები ქართველთა ჯგუფები მიიღებენ ეთნიკურ ტერიტორიებს”, განა უფრო მეტი უფლება არ ექნებათ საქართველოში კომპაქტურად დასახლებულ არაქართველებს მსგავსი “ეთნოტერიტორიების” მოთხოვნისა? ეს კი საქართველოს სიკეთეს არ მოუტანს.
საბოლოოდ, როგორც ერთი ამომრჩეველი, მამაშვილურად ვთხოვ პარლამენტის წევრებს – უცვლელად დატოვონ საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მთლიანობას.