მეფე ჰორმისდის სარდალი ბარამი სვანეთის წინააღმდეგ
თეოფანე ჟამთააღმწერელი წერს: “სპარსელთა მეფე ჰორმისდამ სარდლად ბარამი დანიშნა და დიდძალი ჯარით სვანეთის წინააღმდეგ გაგზავნა. ბარამი მოულოდნელად დაეცა სვანეთს… ბარამმა ამ ომში დიდი სახელი მოიხვეჭა. ის, რომ მდინარე არაქსზე დაბანაკდა. მავრიკიმ რომ ეს გაიგო, რომანოზი დანიშნა სტრატეგიოსად და სვანეთში გაგზავნა ჯარით. რომანოზი მივიდა ლაზეთში და მდინარე ფაზისზე ალბანიის წინააღმდეგ, დაბანაკდა” (გეორგიკა, IV, I, 88).
მართლაც, თუ ლაზიკად ვიგულისხმებთ მთელ დასავლეთ საქართველოს, მდინარე ფაზისად კი მდინარე რიონს, აქ მისული სარდალი რომა¬ნოზი როგორ უნდა “დაბანაკებულიყო ალბანიის წინააღმდეგ”? ეს შეუძლებელია. მდინარე რიონსა და ალბანიას შორის სხვა უამრავი ქვეყანა არის გადაჭიმული, მაგრამ თუ მდინარე ფაზისი ჭოროხია, ჭოროხთან ალბანია გაცილებით ახლოა გეოგრაფიულადაც და არაქსის ხეობაც ახლოა არსიანის ქედთან, ამიტომაც აქ დაბანაკებული რომანოზი ახლოს იქნებოდა ალბანეთთან.
560-იან წლებში, იქამდე სპარსელთა მომხრე სვანები დასაჯეს ბიზანტიელებმა, ერთი მათი ნაწილი კი მოქრთამეს.
მათ ისევე, როგორც სხვა კავკასიურ ტომებს, გადასცეს ძალზე დიდი თანხა, მაგალითად, იქამდე მისიმიანთა ტომისა და სხვა კავკასიური ტომის მოსასყიდად მისიმიანეთში ბიზანტიელებს შეუტანიათ სტრატეგიოს სოტერიქეს ხელით 28800 ხალასი ოქროს ნომიზმა (გეორგიკა, III, გვ. 174).
ჩანს, სვანეთის საკითხის საბოლოოდ გადასაჭრელად ბიზანტიე¬ლებმა გამოიყენეს არა მხოლოდ სამხედრო ძალა, არამედ ოქროც.
როცა სვანები განუდგნენ სპარსელებს, მათ დასასჯელად სვანეთში შეჭრილა, როგორც აღვნიშნეთ, სპარსი სარდალი, ხელთ უგდია ალბათ აღნიშნული სიმდიდრე და, რადგანაც სვანეთში არ დაედგომებოდა, უკანვე დაბრუნებულა.
სვანეთში სპარსელების შეჭრის ცნობის გაგებისთანავე ბიზანტიის იმპერატორს სვანეთში სპარსელთა წინააღმდეგ გაუგზავნია თავისი სარდალი. ამ უკანასკნელს კი შეუტყვია, რომ ჭოროხის, ანუ კოლხეთის გზით არაქსის ხეობაში გადასული იყო სპარსული ჯარი და, შესაბამისად, ლაზიკაში, ანუ ჭოროხის ხეობაში შესული არმია უკან გაედევნა სპარსე-ლებს და არსიანის გადალახვის შემდეგ არაქსის ხეობასთან ალბანიის დაბლობზე დაბანაკდა მტრის პირისპირ.
ამ ამბის ახსნა, კიდევ ერთხელ ვიტყვით, მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ სვანეთად დასავლეთ საქართველოს ჩავთვლით, ხოლო ლაზიკად – ჭოროხის ხეობას.
წარუმატებელიექსპედიციასვანეთში, რომელსაცშეეწირასპარსეთისსამეფოდინასტია
ნამდვილად სვანეთზე რომ არის საუბარი, იქიდანაც ჩანს, რომ საქმე შეეხებოდა სპარსელ სარდალ ბარამს, ქართულ წყაროებში ბარამ ჩუბინად ცნობილს, რომელიც არაქსის პირას აღნიშნული ომის შემდგომ აუჯანყდა სპარსეთის შაჰს და ჩამოაგდო ტახტიდან, რასაც შემდგომ უდიდესი ძვრები მოჰყვა სპარსეთ-ბიზანტიის ურთიერთობებში. რო¬გორც ვთქვით, სვანეთის ექსპედიციიდან უკან დაბრუნებული ბარამი დაბანაკდა არაქსის ხეობაში, მას წამოეწია ბიზანტიელი სარდალი და სასტიკად დაამარცხა, ანუ საბოლოო სურათი ასე დაიხატა – სპარსული ჯარი დამარცხდა სვანური ექსპედიციის გამო, ეს ამბავი ასევე უცნობებიათ სპარსეთის მეფისათვის. ბარამს მთელ ჯარში გაუვრცელებია ცრუ ცნობა, “თითქოს მეფე ჯავრობდა სპარსელთა ჯარზე და ყველას სიკვდილით ემუქრებოდა იმ დამარცხებათა გამო, რომლებიც შეემთხვათ მათ სვანეთში” (გეორგიკა, IV, 1, 33).
სიკვდილის შიშით შეძრწუნებული სპარსული ჯარი ბარამის მეთაურობით აუჯანყდა სპარსელთა მეფეს და ჩამოაგდეს ის ტახტიდან. “ასე წაერთვა ხოსროს სამეფო ძალაუფლება”- წერს თეოფილაქტე (იქვე, გვ. 35). ანუ წარუმატებელ სვანურ ექსპედიციას შეეწირა სპარსეთის სამეფო დინასტია. ამიტომაც სვანეთში აღნიშნული ლაშქრობა-ექსპედიცია დიდი და გამორჩეული მოვლენა იყო. ამ მოვლენის შემდგომ სრულებით სხვაგვარად წარიმართა სპარსეთ-ბიზანტიის ურთიერთობები, ამიტომაც შეუძლებელია ამ მოვლენათა ეპიცენტრის – სვანეთის სახელი შეშლოდათ ან ავტორ ისტორიკოსებს ან მათი შრომების გადამწერებს.