დაბეჭდილია სტუ-ს თეოლოგიის სასწავლო-სამეცნიერო ცენტრის საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციის „ქართული ენის როლი საქართველოს სახელმწიფოებრივი აღმშენებლობის საქმეში“ მასალათა კრებულში
2011 წელი, 14-15 აპრილი
ქართველთა რიცხობრივი რაოდენობა, მნიშვნელოვან დემოგრაფიულ გამოკვლევათა მიხედვით, სამწუხაროდ მცირდება. არაერთი ევროპული კვლევითი ცენტრის გამოთვლით უკვე 2050 წლისათვის საქართველოში ახალგაზრდების მკვეთრი დეფიციტური დანაკლისის გამო წარმოიქმნება მნიშვნელოვანი პრობლემები. ქართველთა დეპოპულაცია – ყველაზე საშიში მოვლენა ერის ცხოვრებაში, შეცვლის საქართველოს მოსახლეობის ეთნიკურ სახეს.
ქართველობა უმრავლესობიდან თანდათან გადაინაცვლებს უმცირესობისაკენ. ეს ფაქტი თავისთავად გამოიწვევს ქართული ენის მოხმარების არეალის შეზდუდვას. ამის გამო, შესაძლებელია რომელიმე უცხო ენა სახელმწიფო ენად იქცეს და ეს ენა, ალბათ, უფრო რუსული იქნება, რადგანაც საქართველოს მოსახლეობის ეთნო ჯგუფების ერთმანეთთან ურთიერთობის საშუალება ამჟამადაც და თითქმის 200 წელია – რუსული ენაა, გარდა ამისა, ქართული სალიტერატურო ენისა და კულტურის მოხმარების არეალი შემცირდება თვით ქართველთა შორისაც. შეიზღუდება სალიტერატურო ქართული ენის ცოდნა, წინა პლანზე წამოიწევს კუთხური და რეგიონალური კილო-დიალექტები. ისინი არა ეროვნულ, არამედ ვიწრო, საოჯახო, სამეზობლო საურთიერთობო საშუალებად გადაიქცევა.
ასეთია სავალალო შედეგი მოსახლეობაში ქართველთა პროცენტული ოდენობის შემცირების დინამიკისა. ცხადია, მთავარი მიზეზია შობადობის შემცირება, ბავშვების ყოლის სურვილის შეზღუდვა – ქართველი ქალების ამჟამინდელი ფსიქოლოგიური სახეცვლა ხდება იმ ფონზე, როდესაც მეზობელი კავკასიისა და აზიის ქვეყნებში მოსახლეობის რიცხვი მკვეთრად იზრდება შობადობის ზრდის ხარჯზე. ამ პროცესის რეგულირება ძალზე რთულია და ეს ის საკითხია, რომელშიც სამომავლოდ სახელმწიფომ და ეკლესიამ უთუოდ უნდა ითანამშრომლონ, კერძოდ კი იმუშაონ ახალგაზრდებთან სკოლებში ოჯახის სამომავლოდ ისე დასაგეგმავად, რომელიც დეპოპულაციის საზარელ შედეგებს თავიდან აგვაცილებს. ამასთანავე, საჭხიროა მუშაობა ქართული კულტურის განვრცობის საკითხზეც.
განსახილველი საკითხია ის, რომ შევძლოთ უახლოეს ათეულ წლებში, 2050 წლამდე, შევქმნათ ისეთი კულტურული ფონი, რომელიც თავიდან აგვაცილებს მოსალოდნელ ენობრივ პრობლემებს.
ჩვენ ვეხებით საქართველოს ამჟამინდელ ენობრივ და კულტურულ გარემოს. მსოფლიოს ყველა სახელმწიფოში (აფრიკის ზოგიერთი პატარა სახელმწიფოს გამოკლებით) ევროპასა თუ აზიაში, ქვეყნის დომინანტი ხალხის ენა და კულტურა, როგორც წესი, გადაიქცა სახელმწიფოს ენად და კულტურად. მაგალითად – საბერძნეთში სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების საურთიერთობო საშუალება – ბერძნულია, საფრანგეთში – ფრანგული, ბულგარეთში – ბულგარული და ა.შ. ასევე იყო ძველ საქართველოშიც – ქართული ენა იცოდა, როგორც წესი, საქართველოში მცხოვრებმა ყველა ეთნოჯგუფმა და მათი ერთმანეთთან ურთიერთობის საშუალება იყო ქართული ენა. ეს ვითარება შეიცვალა რუსების კავკასიაში შემოსვლის შემდეგ. თუ იქამდე ლინგვა ფრანკა საქართველოსა და კავკასიაში იყო ქართული ენა – ის განიდევნა რუსულის მიერ. ამჟამადაც, საქართველოში მცხოვრებ აზერბაიჯანელთა, სომეხთა და სხვა ეთნოსთა ერთმანეთთან ურთიერთობის საშუალება არის რუსული ენა, მათი გამაერთიანებელი საერთო კულტურა არის რუსული კულტურა.
რუსებმა შეზდუდეს ქართული ენის, ვითარცა ერთა შორის ურთიერთობის საშუალება, ის გადააქციეს ვიწრო, ეთნიკურ ენად (ე.ი. მხოლოდ ქართველთა ენად). გარდა ამისა, მათ ჩანერგეს კიდეც ქართველთა შორის მონური ფსოქოლოგია, რომ არ შეიძლება ქართული ენით ელაპარაკო სხვა ერის წარმომადგენელს. ჩვენ ეს თავითვე ვიცით, ჩვენი ცხოვრებისეული მაგალითებით, მაგრამ არსებობს სამეცნიერო კვლევებიც. მაგალითად, ისტორიის ინსტიტუტმა გამოაქვეყნა ეთნოლოგიური კრებული, რომელშიც მოთხრობილია ქვემო ქართლში აღნუსხული ასეთი ფაქტები, რომ აზერბაიჯანელებს რომელთაც სურთ ქართულის ცოდნა, მათი ქართველი მეზობლები არ ესაუბრებიან ქართული ენით, არამედ რუსულად, ამიტომ ისინი წუხან, რომ მათ არა აქვთ ქართულად მეტყველების პრაქტიკა.
ე.ი. ქართული ენა ამჟამად რეალურად არ არის სახელმწიფო ენა (ის, როგორც სახელმწიფო ენა მხოლოდ კონსტიტუციის ფურცლებზეა დაფიქსირებული) და საქართველოს ეთნოსთა შორის ურთიერთობის საშუალება რუსულია, ამ ფონზე ნაცვლად იმისა, რომ საქართველოს კულტურის განვითარების მასობრივ საშუალებებს – ტელევიზიასა თუ რადიოს ეზრუნა, რათა რუსული ენის ნაცვლად ჩვენს ეთნოსებს შეესწავლათ ქართული ენა – მათ მასიურად დაიწყეს ახალი სხვა ენის დანერგვა საურთიერთობო სივრცეში.
ცხადია, კარგია უცხო ენების ცოდნა, მაგრამ უკვე 2050 წლისათვის და მის შემდეგ თუ დეპოპულაციის პროცესი გაგრძელდება და ქართველობა აღარ იქნება მოსახლეობის უმრავლესობა – ქვეყნის კულტურული სახე საბოლოოდ შეიცვლება. ამიტომაც, უნდა ავიღოთ სხვა ქვეყნების მაგალითი და ქართულ ენას დავუბრუნოთ ერთაშორისი ურთიერთობის ფუნქცია.
თურქეთის სახელმწიფოს დამაარსებელ ქემალ ათათურქის მაგალითი – ვფიქრობთ ერთ-ერთი საუკეთესოა, მან პირველი რეფორმები გაატარა იმისათვის, რათა თურქული ენა და თურქული კულტურა გავრცელებულიყო მთელ ოსმალეთის ყოფილ იმპერიაში და ასე შექმნა მან თანამედროვე თურქი მრავალეთნიკური ერი. მისი მაგალითისა და სხვა სახელმწიფოთა მაგალითების შესაბამისად, ამჟამად როგორც სატელევიზიო, საინტერნეტო და ასევე ყველა სხვა თანამედროვე ტექნიკური საშუალება გამოყენებული უნდა იქნას ქართული ენის განსავრცობად მთელი საქართველოს სახელმწიფოებრივ სივრცეში.
მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
ი. ხაუკროფტი /აშშ/