მსოფლიო საეკლესიო კანონები, კრებულები და განმარტებანი

(მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე)

საქართველოს საეკლესიო სამართლის წყაროები მთლიანად არის გამომავალი მსოფლიო ეკლესიის სამართლის საერთო წყაროდან, ამიტომაც ზოგადად შევეხებით მათ. მოვიტანთ ვრცელ ამონარიდებს უკანასკნელ დროს გამოცემული ქართული და რუსული საეკლესიო ლიტერატურიდან. სამართლის წყაროებს ყოფენ ორ მთავარ ჯგუფად: პირველში იგულისხმება პირები და ინსტიტუტები, რომელთაც შექმნეს სამართლის ნორმები, მეორე კი წარმოადგენს დოკუმენტებსა და ძეგლებს, რომლებშიც გადმოცემულია აღნიშნული ნორმები.
ახალი აღთქმის, ანუ ქრისტიანული ეკლესიის სამართალი ეფუძნება ეკლესიის მოწყობის და საეკლესიო წესრიგის შენარჩუნების შესახებ წმიდა წერილში გადმოცემულ იესო ქრისტეს სწავლებას.
ქრისტეს მცნებები წარმოადგენს ეკლესიის სწავლებისა და ცხოვრების ქვაკუთხედს. უფალმა დაადგინა საეკლესიო ნათლობის საიდუმლო (მთ. 28, 19), ევქარისტიის საიდუმლო (ლუკა 22, 19), სინანულის საიდუმლო და მოციქულთა მიერ ცოდვათა ახსნის უფლება (მთ. 18, 18), მაცხოვარმა მიანიჭა სამღვდელოებას უფლება ეცხოვრა სამწყსოს ხარჯით (ლუკა 10, 7). ქრისტემ დააწესა სწავლება ქორწინების შესახებ (მთ. 19, 5-6,9), მიანიჭა უფლება ეკლესიას მოსამართლეობისა შემცოდე ძმების მიმართ (მთ. 18, 15-17), დაგვიტოვა მცნება სახელმწიფო ხელისუფლებასთან ჩვენი დამოკიდებულების შესახებ (მთ. 22, 21).
ქრისტეს მცნებათა გარდა, საეკლესიო სამართლის წყაროა აგრეთვე მოციქულთა ნაწერები, გადმოცემულნი წმიდა წერილში (მოციქულთაგან კი მიიღეს ეკლესიის მამებმა): ეპისკოპოსთა და დიაკონთა შესახებ სამართლებრივი მცნებები და დადგენილებები (I ტიმ. 3, 1-13), წესი თუ როგორი სახის უნდა იყოს სამღვდელოება (ტიტეს მიმართ ეპისტოლე, აგრეთვე I ტიმ. 3, 27). მორწმუნეთა ვალდებულება დაემორჩილონ მწყემსს (ებრ. 13, 17). საეკლესიო თემის ვალდებულება მწყემსის არჩევისა (I კორ. 9, 13-14). სწავლება ქორწინების შესახებ (კოლას. 3, 18-21; I პეტრ 3, 1-2; I კორ. 7, 10-13; I კორ. 7, 40). ზეთის ცხების შესახებ (იაკ. 5, 14-15), შემცოდეთა მიმართ მოპყრობის შესახებ (II ეფეს. 3, 6), მოციქულთა მიერ მოცემულია წესი სასულიერო პირის მიმართ სა ჩივრის მიღებისა (I ტიმ. 5, 19), სახელმწიფო ხელისუფლებასთან ურთიერთობის შესახებ (რომ. 13, 17), სხვა სარწმუნოების პირთან დამოკიდებულების შესახებ (I კორ. 5, 9-10, 12-13). პირველწყაროს საეკლესიო სამართლისა წარმოადგენს საღვთო მცნებები. ისინი წარმოადგენს საძირკველს საეკლესიო მოწყობისა და სახელმძღვანელოს ეკლესიისათვის. მათი დახმარებით აღასრულებს ეკლესია თავის მისიას — ხსნისა. ეს მცნებები, როგორც ითქვა, მოცემულია წმიდა წერილში. ეკლესიას დადგენილი აქვს ძველი და ახალი აღთქმის წმიდა წიგნების ნუსხა.
ქრისტიანებისათვის სავალდებულოა მოსეს მიერ მოცემული ღვთის ათი მცნება. სრული ძალა შეინარჩუნა, აგრეთვე, სისხლის-აღრევითი ქორწინების ძველა ღთქმისეულმა აკრძალვამ. როგორც აღინიშნა, ეკლესიისათვის საყოველთაოდ სავალდებულოა ქრისტეს მცნება თა დაცვა, ახალი აღთქმა საეკლესიო სამართლის უმთავრესი წყაროა, ეკლესიის წმიდა მამებმა, რომელთა გონება განათლებული იყო სული წმიდის მადლით, მოგვცეს წმიდა წერილის ანუ ღვთის სიტყვის განმარტება. ამიტომაც მამათა სწავლება — ეკლესიის სწავლებაა. უფლის მიერ უწყებული საღმრთო და წმიდა წერილი უნდა განიმარტოს არა ნებისმიერად, არამედ როგორც განმარტა იგი წმიდა ეკლესიამ და იცავს თავის მიერ გამოცემული კანონებით. საეკლესიო სამართალი, რომლის მიხედვითაც არის მოწყობილი საეკლესიო ცხოვრება, წარმოადგენს კანონების სისტემატურ გადმოცემას. კანონი — საეკლესიო ცხოვრების წესია, დისციპლინარული დადგენილებები მოციქულებისა, კრებებისა და წმიდა მამებისა.
საეკლესიო სამართლის ჩვენამდე მოღწეული უძველესი წყაროა ” სწავლება 12 მ ოციქულისა (“დიდაქე”). ეკუთვნის I და II საუკუნეთა მიჯნას. მასში არ მოიხსენიებიან მღვდლები (პრესვიტერები), საუბარია მხოლოდ ეპისკოპოსებსა და დიაკვნებზე, მოგზაურ მოციქულებზე, წინასწარმეტყველებსა და მასწავლებლებზე. ამჟამად, კოპტური და ეთიოპური ეკლესიების სამართალში გამოიყენება II I ს-ის ეგვიპტეში შედგენილი კრებული “წმიდა მოციქულების საეკლესიო კანონები”. III ს-შივე გამოჩნდა “დიდასკალია” (მოციქულთა დარიგება), სხვაა ” მოციქულთა დადგენილება”, რომელიც გამოჩნდა III ს-ის დასასრულსა და IV ს-ის დასაწყ ისში, რომ ელსაც, ამჟამად, ეკლესია ში არ აქვს იურიდიული ძალა, სამაგიეროდ, ამჟამად, მ ართლმ ადიდებელი ეკლესიის კანონიკური კოდექსი, მიღებული მოციქულთა მიერ იერუსალიმის 45 წლის კრებაზე, გამოჩნდა IV ს-ში. ესაა “მოციქულთა კანონები”, ის ძველთაგანვე მიჩნეულია მოციქულთა გადმოცემის ნაწილად. მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკურ კოდექსში შევიდა სამი წმიდა მამის წმ. დიონისეს, წმ. პეტრე ალექსანდრიელისა და გრიგოლ ნეოკესარიელ სასწაულმოქმედის კანონები.
ნიკეამდელ ეპოქაში ქრისტიანული თემები ეპისკოპოსთა მიერ იმართებოდნენ წმიდა წერილში გადმოცემული და მოციქულთა მიერ დადგენილი ნორმებით. ეკლესიის ერ თობა მიიღწეოდა საეკლესიო თემებს შორის ცოცხალი ურთიერ თობით. სარწმუნოებრივი ერთობის მიუხედავად, ზოგიერ თ თემს ჰქონდა თავისი საღვთისმსახურო განსხვავებულობა და განსაკუთრებული სამართლის ნორმები. გაუგებრობისა და სადავო საკითხების აღმოსაფხვრელად საეკლესიო თემების წარმ ომადგენლები იწვევდნენ საეკლესიო კრებებს. მიღებული კრების განსაზღვრებებს ირგვლივ მოსავლელი ეპისტოლეს სახით უგზავნიდნენ იმ ეკლესიასაც, რომ ელთა წარმ ომადგენლებიც ამ კრებაში არ მონაწილეობდნენ. ეპისტოლეები ეხებოდა, ძირითადად, საეკლესიო-საკანონმდებლო საკითხებს. ზოგიერთი კანონიკური ეპისტოლე იღებდა სავალდებულო იურიდიულ სახეს და იქცეოდა საერთო საეკლესიო სამართლის წყაროდ.

იკითხეთ ვრცლად:
საქართველოს საეკლესიო კანონების კრებული