„გურიანია“ – საქართველოს სახელი ურარტუს ეპოქაში

 მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე

           ურარტუს ეპოქაში, ძირითადად, ქრისტეშობამდე მე-8 საუკუნის ხვადასხვა ტექსტებში, მოხსენებულია ჩვენი ქვეყანა თითქმის ერთიდაიგივე სასახელებით  – „გურიანია“, „გურიაინი“ და „კურიანი“.

ქვეყანა „გურიანია“ („გურიაინი“, „კურიანი“)მდებარეობდა კიმერიელებსა და ურარტუს შორის. როგორც ქვემოთაა გამოკვლეული, მოიცავდა იმ მიწაწყალს, რომელზეც შემდგომში განივრცო ანტიკურ წყაროებში ცნობილი იბერია ( Погребова  Мария Николаевна,К локализации  “страны Гамир ” ассирийских текстов).

წყაროებში სახელი „კიმერიელები“  პირველად გამოჩენილა დაახლოებით ძვ.წ. 722-705 წლებს შორის ასურეთის მეფე სარგონ მე-2-ის დროს.  ამ დროს ურარტუს მეფე რუსა 1 (ძვ.წ. 735-714) დაუმარცხებიათ კიმერიელებს.

კიმერიელები ჩრდილო კავკკასიის ძლიერი მომთაბარე ხალხი იყო, მათ სმენოდათ ურარტუსა და შუამდინარეთის ქვეყნების სიმდიდრის შესახებ და გადაწყვიტეს თავს დასხმოდნენ მათ.

ისინი ჩრდილოეთ კავკასიიდან შემოიჭრნენ სამხრეთ კავკასიაში და აქ დაარეს თავიანთისახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი სახელწოდებით „გამირი“.

გამირსა და ურარტუს შუა მდებარეობდა აღნიშნული ქვეყანა გურიანია.

მეცნიერებს საბოლოოდ უჭირთ დადგენა იმისა თუ სად შეიძლება ლოკალიზება გამირისა. ცნობილი მხოლოდ, რომ ის კავკასიის ქედის სამხრეთ ფერდობზე მდებარეობდა. აქედან კიმერიელები, ჩანს, გურიანიას გავლით თავს ესხმოდნენ ურარტუს.

ვინაიდანდაუზუსტებელია გამირის ადგილმდებარეობა, ამიტომაც ზოგიერთი მეცნიერი მას  ურარტუს ჩრდილოეთით ათავსებს, ზოგიერთი ურარტუს ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ანდა, ჩრდილო დასავლეთით.

მხოლოდ ერთადერთი წყარო არსებობს, რომელშიც სარგონ მე-2-სმისი მზვერავი გამირის ადგილმდებრეობას მიანიშნებს. ამ წყაროში ნათქვამია, რომ ურარტუსა და გამირს შუა მდებარეობდა ქვეყანა გურიანია

ქვეყანაგურიანია მოიხსენებული ყოფილა ასევე სევანის ტბის სამხრეთ მხარეს ერთერთი კლდის წარწერაში (ამოკვეთეს რუსა 1-ის მეფობისას). ამ წარწერაში რუსა 1 ამბობს, რომ მან 23 ქვეყანა დაამარცხა, რომელთ შორის იყო გურიანია.ის ყოფილა ერთერთი მღალმთიან ქვეყანათა შორის „ტბის იქითა მხარეს“

რუსა1-მდე თითქმის ამავე სახელის მქონე ქვეყანა „კურიანი“ ნახსენები ყოფილა სარდური მე-2-ის  ანალებში, რომლის მიხედვით კურიანია ესაზღვრებოდა ქვეყანა ერიახს.

მიჩნეულია, რომ ქვეყანა „ერიახის“ ლოკალიზაციის საკითხი გადაჭრილია და მას ამჟამინდელ ერევნის ოლქთან აიგივებენ, თუმცა კი, სინამდვილეში,თვით გამოჩენილ მკვლევართა თვალსაზრისითაც, აღმოჩნდა, რომ ის არ არის დამაჯერებლად ლოკალიზებული.

მხოლოდ ეტიმოლოგიური დამთხვევები სიტყვებისა „ერიახი“ და „ერებუნი“ ზოგიერთსაძლევსდასკვნის გამოტანის საშუალებას, რომ ერიახი ერებუნის ქვეყანაა.

 თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ  სახელების იგივეობის თვალსაზრისით „ერიახის“ სახელი ეტიმოლოგიურად უფრო ახლოსაა სახელ „ჰერეთთან“. ერიახი-ჰერეთი.

ამ სიტყვაში (ერიახი)თუკი სუფიქსი „ხი, ახი“ ატარებს სადაურობას ანდა ტომობრივი მნიშვნელობის დატვირთვას(შდრ: კახი, კოლხი, მესხი, ჯავახი და სხვა), ის შეიძლება ეთანადებოდეს სუფიქსს „ეთი“, რასაც იგივე დატვირთვა აქვს.

ამ მოსაზრების შესაბამისად, შესაბამისად, სიტყვებში  ერი(ახი) და ჰერ(ეთი) სუფიქსები „ახი“, „ეთი“ ერთმანეთს ეთანადებიან (ჰერიახი).

თუ ასეა, მაშინ სახელი „ერიახი“ იგივეა, რაც სახელი „ჰერეთი“.

 ჩვენი კვლევის თანახმად (იხ. წიგნი „ალბანეთი“), მე-9 საუკუნემდე ქვეყანა ჰერეთი ეთანადებოდა შაქის ოლქს, ანუ ამჟამინდელი ოგუზის (ვართაშენის) რაიონს და მიწაწყალს შაქიდან ვიდრე მტკვარ-არაქსის შესართავამდე (ჰერეთი მხოლოდ მე-9 საუკუნის შდეგ გაფართოვდა, რაც შაქის მმართველმა არაბთა ხელშეწყობით  დაიპყრო რანი და სამხრეთ კახეთი).

ჩვენი კვლევით, ამ დროისათვის ანუ მე-9 საუკუნემდე, ჰერეთის საზღვარი კახეთთან გადიოდა მდინარე ალჯანჩაიზე, მინგეჩაურის წყალსაცავთან ახლოს. ეს მდინარე სათავე იღებს კავკასიის მთებში, ვართაშენის მიმდებარედ, გავაკების შემდეგ კი, უერთდება მდ. მტკვარს.

მსგავსადვე, პლინიუსის ცნობითაც, იბერიასა და ალბანეთს ერთამანეთისაგან საზღვრავდა მდინარე, რომელიც კავკასიის მთებში იღებდა სათავეს და გავაკების შემდეგ უერთდებოდა მდ. მტკვარს.

პლინიუსი ამ მდინარეს ოკაზანს უწოდებს, ამჟამად ის ალიჯანჩაის (ან ტურიანჩაის) ეთანადება გეოგრაფიული აღწერის შესაბამისად.

თუკი ერიახი იყო შემდეგი  ალბანეთის აღნიშნული ნაწილი (ჰერეთი), მაშინ ის ბუნებრივია ემეზობლებოდა გურიანას, ანუ შემდეგდროინდელი იბერიის ნაწილ კახეთს.

ჩენი აზრით, გურიანა შემდეგი იბერია უნდა იყოს თავის კახეთთან ერთად, რომელიც ჰერეთ-ალბანეთს ესაზღვრებოდა აღნიშნულ მდინარესთან (ალიჯანჩაისთან ანუ ოკაზანთან).

გურიანა, რომ შემდეგდროინდელი იბერიაა, ეს ჩანს თვით მკვლევარების ნაშომებიდანაც, მაგალიად, ა. ივანჩიკი წერს, რომ ასირიული ტექსტების „გურიანა“ უნდა მოვათავსოთ ჩილდირის ტბის ჩრდილო-აღმოსავლეთითა და ჩრდილოეთით და ასევე სევანის ტბის ჩრდილოეთითა და ჩრდილო დასავლეთით (იხ. Погребова  Мария Николаевна, К локализации  “страны Гамир ” ассирийских текстов)

 ესაა ზუსტი აღწერა იბერიის ადგილმდებარეობისა, მართლაც, იბერია მდებარეობდა ჩილდირის ტბის ჩრდილოეთით და ასევე სევანის ჩრდილოეთით, ისე,რომ ზოგჯერ მოიცავდა ამ ტბებს ანდა მისი საზღვარი თითქმის ეხებოდა ამ ტბის ნაპირებს ჩრდილოეთის მხრიდან.

მ. პოგრებოვა წერს- „А.И.Иванчик, сравнивая все имеющиеся данные о расположении упоминаемых вблизи Эриахи областей, приходит к выводу, что Куриани могла находиться только к северу от неё и, добавляя к этому трактовку ” с той стороны озераЦовинарской надписи как северного побережья озера Севан, заключает, что Гурианиа ассирийского текста следует помещать ” к востоку и северо-востоку от озера Чалдыр и к северу и северо-западу от озера Севан”.

გამოჩენილი მკვლევარი Погребова  Мария Николаевна არ ეთანხმება ქვეყანა გამირის ადგილმდებარეობის შესახებ ამჟამად აღიარებულ თვალსაზრისს და მიიჩნევს, რომ იგი მოიცავდა არა ამჟამინდლელი საქართველოს ჩრდილოეთ ნაწილს, არამედ ერქვა მთიან მიწაწყალს სევანის ტბის ჩრდილო-აღმოსავლეთის, ანუ  დაღესტნის მიმართულებით.

გამირი -დაღესტანი უნდა იყოს, რომელიც ერთდროულად ესაზღვრებოდა ერიახს (ჰერეთს, ანუ ალბანეთის ქართულენოვან ნაწილს, ანუ შემდეგდროინდელ შაქის ოლქს) და გურიანას.

ჩვენი აზრით:

  1. „გურიანია“ ერქვა ვრცელ ქვეყანას მოქცეულს ჩილდირისა და სევანის ტბების შემაერთებელი ხაზიდან ვიდრე აღნიშნულ მდინარე ალიჯანჩაიმდე, ანუ იბერიას კახეთთან ერთად.
  2. „ერიახი“ ერქვა ქვეყანას მდ. ალიჯანჩაიდან ვიდრე მტკვარ-არაქსის შესართავამდე,
  3. „გამირი“ ერქვა -დაღესტნის ოლქს.
  4. ურარტუ- მოიცავდა სევანის ტბის სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ოლქებს.

კიმერიელები დაღესტნიდან ანუ გამირიდან ურარტუს უტევდნენ გურიანიის (ამ შემთხვევაში იბერიის ნაწილ კახეთის) გავლის შემდეგ და მიემერთებოდნენ სამხრეთის მიმათულებით, ანუ ურარტუს უტევდნენ მის აღმოსავლეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ საზღვრებთან.

ქართულ წყაროებში ნახსენებია ე.წ. „გზა ლეკეთისა“, ეს გზა ბარდავს (მტკვრის ხეობას) შაქის გავლით აკავშირებდა სამურის ხეობის გავლით დერბენდთთან ანუ დაღესტანთან.

შემდეგში, ლეკები ანუ დაღესტნელები კახეთთან და ბარდასთან (ბარდავთან) ომისას ამ გზას ინტენსიურად იყენებდნენ (იხ. წიგნი „ალბანეთი“). ამ გზით თვით რუსეთის იმპერია დაინტერესდა და აფართოვებდა მას, რადგან ის თითქმის ერთადერთი არტერიაა, რითაც ბარდის ვაკე (მტკვრის ხეობა) უერთდება დერბენდ-დაღესტანს მდ.სამურის ხეობის გავლით.

ჩანს ეს გზა (ე.წ. „გზა ლეკეთისა“) ისტორიული იყო და მას კიმერიელებიც იყენებდნენ.

შესაბამისად, ამ გზით დერბენტის ოლქიდან კიმერიელები უკავშირდებოდნე მტკვრის ხეობას  და ურარტუს საზღვრებს ჩრდილო-აღმოსავლეთის მხრიდან.

საერთოდ კავკასიის ქედზე რთულია გადასასვლელების მოძიება. მიჩნეულია, რომ ჩრდილოეთ კავკასია წარსულში სამხრეთ კავკასიას სულ სამი გზით უერთებოდა, დარიალისა და დერბენდის კარებებით და ასევე აფხაზეთის ზღვისპირა გასასვლელით.

თუ გამირი დაღესტანია და დერბენდის ოლქია, დერბენდ-დაღესტნიდან ურარტუსაკენ ყველაზე მოკლე გზა იქნებოდა აღნიშნული გზა ლეკეთისა, რომელც დერბენტიდან სამურის ხეობის გავლით შედიოდა მტკვრის ხეობაში,  და შესაბამისად, აქედან გზა იხსნებოდა სევანის ტბისაკენ და ურარტუსაკენ. ერთი შეხედვით, მტვრის ხეობის ამ ქვეყანას კურიანია დაარქვეს მტკვრის სახელის მიხეთვით (კურა).

კიდევ ერთხელ თუ ვიტყვით,  ურარტუს ჩრდილო-აღმოსავლეთის მხრიდან (სევანის ტბიდან) გამირისაკენ ანუ დაღესტნისაკენ და დერბენდისაკენ მიმავალ მგზავრსკავკასიის ქედზე მხოლოდ ერთი გასასვლელი გზა ჰქონდა, აღნიშნული „გზა ლეკეთისა“.კიდევ ერთხელ რომ ვთქვათ, ეს გზა დერბენდიდან სამურის ხეობის, შაქის ოლქის და შემდეგდრიონდელი რანის გავლით მიემართებოდა სევანის ტბის მხარეს და ურარტუს ჩრდილო-აღმოსავლეთ საზღვრებისაკენ.

შესაბამისად, ჩანს, აღნიშნული გზით დერბენდსა და დაღესტანში დაბანაკებული კიმერიელები  საომრად მიემერთებოდნენურარტუს აღმოსავლეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ საზღვრებისაკენ „კურიანიის“ ანუ მტკვრის ხეობის გავლით.

საფიქრებელია, რომ ქვეყანა კურიანია ერქვა ქვეყანა გურაიანიის კახეთის ოლქს, ამასთანავე კურაინიის შემადგენლობაში შეიძლება შედიოდა  მტკვრის ხეობის ორივე სანაპირო, აქ მტკვრის მარჯვენა სანაპოროს ქვეყანას შემდეგში რანი ეწოდა, ხოლო მარცხენა სანაპიროს შაქის ჰერეთი (ერიახი) მოიცავდა. აქ, შაქთან მე-8 საუკუნეში, არჩილ მეფის დროს გადიოდა კახეთის საზღვარი. აქვე, შემდგდროინდელი მინგეჩაურის წყალსაცავის ადგილზე მდებარეობდა კამბისენა, რომელზეც გადიოდა იბერია-ალბანეთის მაკავშირებელი გზა, ჩანს, აღნიშნულ ოლქს  ურარტუს ეპოქაში ერქვა „კურიანია“

ურარტუსა და გამირს (დაღესტანს) შუა მდებაარეობდა აღნიშნული კურიანია ანუ ის იყო მტკვრის  სანაპიროს ოლქი ახლოს მდებარე შემდეგდროინდელ შაქთან.

აქ, როგორც ითქვა, გადიოდა გზა, რომელიც ამ ოლქს, შესაბამისად ურარტუს ჩრდილოეთ ნაწილს აერთებდა დერბენტთან.

თვალსაზრისი, რომ გამირი დაღესტნის ოლქია,  განსხვავდება ამაჟმად აღიარებულისაგან, რომლის მიხედვითაც გამირს საქართველოში ათავსებენ, დარიალის და ქლუხორის უღელტეხილების სამხრეთით.

ჩვენი აზრით, კი, რომელიც ეფუძნება ზემოთ აღნიშნულ კვლევას, კიმერიელების ქვეყანა გამირი ერქვა დაღესტანს.

მართალია, ისეთი ცნობილი ავტორიტეტი, როგორიცაა დიაკონოვი გამირს ათავსება გორის ოლქთან (საქართველოს ცენტრში), მაგრამ მას არ ეთანხმება თავის საგანგებო ნაშრომში დოქტორი Погребова  Мария Николаевна. ის,  გამოწვლილვით იკვლევს, რომ ურარტუელებსა და კიმერიელთა შორის ომები უფრო ურარტუს აღმოსავლეთ საზღვრებთან მიმდინარეობდა, რაც, პოგრებოვას აზრით,  იმას ნიშნავს, რომ კიმერიელები, იმჟამად,  სამხრეთ კავკასიში შემოიჭრნენ არა დარიალის გზით, არამედ დერბენდის მიმართულებიდან, ანუ კასპიის ზღვის მხრიდან.

ამ შემთხვევაში მათ დაუპყრიათ დაღესტანი და გადაუქცევიათ მთავარ პლაცდარმად ურარტუელებთან ომისას, ამ ოლქს გამირი ეწოდა (კიმერიელების სახლის შესაბამისად), ხოლო  გამირსა და ურარტუს შუა გურიანიის ქვეყნის ერთერთი ნაწილი (კურიანია) მოქცეულა.

Погребова-ს კვლევით, კიმერიელთა შემოჭრას კასპიის ზღვის მიმართულებიდან, ეთანადება ფაქტი იმისა, რომ მეფე რუსასთან ომებისას ისინი ჩანან ურმიის ტბის აღმოსავლეთ მხარეს სახლმწიფო მანნასთან.

ასევე, სხვა წარწერაში კიმერიელები მუცაცირის ოლქის ახლოს ჩანან. ანუ ვანის ტბის აღმოსავლეთით, ურმიის ტბის მახლობლად.

კკიმერიელების ამ ადგილებში გამოჩენა, მიუთითებს, რომ ისინი სამხეთ კავკასიას შემოესივნენ დერბენდის გასასვლელის გავლით, კასპიის ზღვის მხარეს, შესაბმისად მათი პლაცდარმად გადაიქცა დაღესტანი ანუ გამირის ქვეყანა.

Urartu.svg

რუკა; კიმერიელების შემოჭრა დერბენდის გზით

ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინარე, გურიანია ერქვა შემდეგდოინდელ იბერიას კახეთთან ერთად, მდ. ოკაზანამდე, ანუ ალიჯანჩაიმდე. მაგრამ შეიძლება დაისვას კითხვა, მოიცავდა თუ არა გურიანია დასავლეთ საქართველოს?

ურარტუს ეპოქაში არსებული სახელი გურიანია (გურიანი, კურიანი) მნიშვნელოვანია იმით, რომ ამ ქვეყნის მიწაწყალზე შემდგომ საუკუნეებში წარმოქმნილ  ქვეყნებსა და ეთნო-სახელმწიფოებრივ ერთეულებს იგივე ანდა თითქმის იგივე სახელები ერქვათ, ესენია ქართველთა თვითსახელწოდების აღმნიშვნელი ტერმინები, კერძოდ, სახელები -გურია, ეგრისი, მარგვეთი, გუგარქი, გურზ-გურჯი, გეორგიენ და სხვა. ყველა ამ სიტყვის ფუძე-ძირები ერთიდაიგივეა – „გურ“, „გარ“, „გრ“ ანდა „რგ“.

სიტყვა „კურიანია“ (კურ-იანი) ეტიმოლოგიურად უახლოვდება სიტყვას „კოლხი“ (კოლ-ხი), (კურ-კოლ)

გრისი იგივე „ეგურისია“, გურია ახლაც სამეგრელოს მეზობელი ოლქია,მარგვეთი ანუ მარგუეთი მათ მეზობელ ოლქს-იმერეთს ერქვა. გუგარების ქვეყანა, იგივე გოგარენა ანდა გუგარქი აღმოსავლეთ საქართველოს ერქვა, ახლაც ქართლი ,კურიანის“ თითქმის იდენტური სახელის მქონე ცენტრალური ოლქია საქართველოსი(ფუძე-ძირით კურ, ქარ (გარ).

ეტიმოლოგიური ძიება იძლევა ძალზე საინტერესო მასალას. ძვ. ბერძენ ავტორთა მიერ მოხსენიებული „კერკეტების“ გეორგების, კავკასიაში მცხოვრებ „გელების“ ტომის, ქართული მხარეების „არგვეთის“, „ეგრისის“, „გურიის“ „გუგარქის“, „გარდმანის“, „ გარდაბნის“, „ალგეთის“, „გარისის“, სხვა ქართული და მც. აზიური სამყაროს ეთნონიმებისა და ტოპონიმების ფუძეების იგივეობა, როგორც ადრეც აღნიშნული გვქონდა, ქმნის საინტერესო იდენტურ სურათის,ჩვენ კვლავ, კიდევ ერთხელ ვიმეორებთ, რომ სურათი შემდეგია:
”არგვეთი” (კოლხური მხარე) ——————— ა – რგუ – ეთი;
“ეგრისი” (კოლხური მხარე) ——————          ე – რგ – ისი;
„კეგრიტიკა“ (მდ.როანასთან, პლინიუს უფროსი)- კე – გრ- იტიკა;
„გეორგები“ (კავკასია, პლინიუს უფროსი)————– გეო – რგ – ები;
„კერკეტები“ (შავიზღვისპირა ტომი) —                          კე – რკ – ეტები;
„გუგარქ“ (ქვემო ქართლი სომხურად) ———–          გუ – გარ – ქი;
„გურია“ (კოლხური მხარე) ———————                გურ – ია;
„გარდმან“ (ქვ. ქართლის მხარე) ——–                           გარ – დმან;
„გარდაბანი“ (ქვ. ქართლის მხარე) ———————- გარ – დაბან;
„გელები“ (კავკასიური ტომი პტოლემეოსი) ———          გელ – ი ;
„ალგეთი“ (ქვემო ქართლის მხარე) —————-       ა – ლგ – ეთი;
“გარისი” (ქვემო ქართლის მხარე) —————                  გარ – ისი;
„ქართლი“ (ქვეყანა) —————————————– ქარ – თლი;
„გორდა“ (სოფელი) ——————————————- გორ – და;
“კოლხი“ (ტომი) —————————————————– კოლ – ხი;
“არგოსი” (I ვარიანტი, პელაზგური ქვეყანა) —– ა– რგ – ოსი;
“არგოსი” (II.მედეას დისშვილის ფრიქსეს ვაჟი) — ა- რგ – ოსი;
“აკრისია” (არგოსის მეფე) ———————-    ა – კრ – ისია;
“არკადია” (პელაზგური მხარე) —————      ა – რკ – ადია;
“არგო” (თესალიური ხომალდი)————             ა – რგ- ო;
“მეგაროსი” (მედეას ვაჟი II ქმარ ეგეოსთან) —  მე – გარ – ოსი;
“არგონავტი” (არგოს ეკიპაჟი) ——————–  ა – რგ – ონავტი;
“მაკრონი” (პელაზგური ტომი) ———————— მა – კრ – ონი;
“მაკრისი” (თესალიური ქვეყანა) —————            მა- კრ – ისი;
ეს ფუძეებია ძირითადად „გრ“ ან „რგ“ თუ გავითვალისწინებთ, რომ ქართულში გვაქვს ბგერათა დაჯგუფება „გ“-„კ“-„ქ“, და ასევე „რ“ და „ლ“ ბგერათა ურთიერთცვლა, ამიტომ ფუძეებში ზოგჯერ შეიძლება „გრ“ ან “რგ“-ს ნაცვლად შეგვხდეს „კლ“, „ქრ“, „რკ“, „ლკ“, „გლ“ და სხვა.
ამ ფუძეების შესაბამისია ცნობილი ტოპონიმები და ეთნონიმები „კოლხი“, „ქართლი“, „კეგრიტიკა“ „გურია“, „ეგრისი“ და ა.შ. ამ მხრივ ისინი იდენტურია.
ამ სახელებს დიდი მტკიცებით შეიძლება დაემატოს საქართველოს აღმნიშვნელი სახელი ურარტუს ეპოქაში – გურიანია, გურიანი, კურიანი.

    ეტიმოლოგიური სახელების თითქმის იგივეობა, იგულისხმება სახლი „გურიანა“ და დასვლეთ საქართველოს მნიშვნელოვანი ნაწილის სახელის – „გურიას“, „ეგრისისა“ (ეგური) თუ „მარგვეთის“(არგუ) – იგივეობა, ბუნებრივად აღძრავს საკითხს, რომ გურიანას ქვეყანა დასვლეთ საქართველოსაც მოიცავდა, ალბათ იმ საზღვრებში, რომელსაც ქართული წყაროები მიუთითებენ, ქართლის სამეფოს ტავდაპირველ საზღვრებთან დაკავშირებით.

ტოპონიმებისა და ქვეყანათა სახელების იგივეობა ამტკიცებს მოსაზრეას, რომ აღნიშნულ ეპოქაში, კერძოდ ძვ. წ. მე-9 და მე-8 საუკუნეებში ჯერ კიდევ არ იყო საბოლოოდ დაშლილი პროტოქართული ენობრივი მთლიანობა,  და აღმოსავლეთ-დასავლეთ საქართველო ერთიან  ეთნიკურ და ენობრივ სივრცეს ქმნიდენენ.

ჩანს, კიმერიელთა შემოსევების შემდეგ დაიწყო ან ენობრივი ერთიანობის რღვევა.

კერძოდ, კიმერიელთა შემოსევებამდე შესაძლოა პროტოქართული ენიდან უკვე გამოყოფილი იყო სვანური, მაგრამ სხვა ყველა ქართველურ ტომს აერთიანებდა ერთი ენა, რომელსაც უწოდებენ „ზან-ქართულს“ ანუ ზანურ-ქართულს.

ეს ნიშნავს, რომ როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ საქართველოს ხალხი ერთ ენაზე, კერძოდ, „ზანქართულად“ მეტყველებდა.

ამ ფაქტს მიუთითებს ძვ. წ. მე-6 ს. მწერლის ჰეკატოს მილეტელის შრომიდან შემორჩენილი ფრაგმენტი, მამტკიცებელი  ქართული ტომების იმჟამინდელი ეთნიკურ-ენობრივი ერთობისა.

ჰეკატოს მილეტელის (ძვ. წ. 550-480) ნაშრომიდან შემორჩენილია 188-ე ფრაგმენტი, მასში ნათქვამია  – „ მოსხები კოლხური ტომია“.

ესაა ძველი წელთაღრიცხვის მე-6 საუკუნის ცნობა იმის შესახებ, რომ იმ დრისთვის ჯერ კიდევ არსებობდა პროტოქართველთა დაუშლელი ერთობა, ამიტომაც მოსხები და კოლხები ერთიან ეთნოსად მიიჩნეოდა, ამიტომაც კოლხები იგივე მოსხებია, ხოლო მოსხები იგივე კოლხები.

ეს შემორჩენილი ფრაგმენტი მიუთითებს, რომ არა მხოლოდ აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ანუ გურიანიის ხალხი ქმნიდა ერთინ ენობრივ-ეთნიკურ მთლიანობას, არამედ მცირე აზიაში მცხოვრები ქართული ტომებიც საერთო სახელით- მოსხები კოლხებთან ერთად.

ჩანს, შემდეგში, ძვ. წ. მე-4-3 საუკუნეებში ამ ეროვნული მთლიანობის ფაქტს  დაეყრდნო ქართული წყროების მტკიცება იმის შესახებ, რომ მეფე ფარნავაზისა და ეგრისის ერისთავ ქუჯის ერთობამ საფუძველი დაუდო პირველ ერთიან საქართველოს სახელმწიფოს, ქართლის სამეფოს, რომელიც ქრისტეშობამდე მე-3 საუკუნეში ჩამოყალიბდა ფარნავაზისა და ქუჯის დროს, რომელიც, წყაროთა დაბეჯითებული ცნობებით, აერთიანებდა ქვეყნის ორივე ნაწილს დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს.

ამ ეროვნულმა ერთობამ შეაძლებინა ფარნავაზ მეფეს ჩამოეყალიბებინა ქართული მწიგნობრობა, ხოლო,  ქართულ ენას სახელმწიფოებრივი ფუნქციები მიენიჭა, რადგანაც ამ ერთიან სამეფოში „არა იზრახებოდა სხვა ენა თვინიერ ქართულისა“. ამ კულტურული ერთობის გამო 1-4 საუკუნეეში ჩამოყალიბებულმა ქართულმა ეკლესიამ თავის იურისდიქციაში მოიცვა სრულიად საქართველო შავი ზღვიდან სომხეთ-ალბანეთამდე.

ეს ერთიანი ენა ჯერ კიდევ ძლიერი უნდა ყოფილიყო ძვ. წ. მე-4-მე-3 საუკუნეებისათვის, როდესაც, წყაროთა თანახმად,  ქუჯიმ და ფარნავაზმა დაარსეს დასავლეთ-აღმოსავლეთ საქართველოს მომცველი ერთიანი სახელმწიფო, ერთი ენითა, კულტურა-სარწმუნოებითა, და მწიგნობრობით, როგორც  იუწყება მემატიანე. ესაა იოანე ლაზის, იოანე მინჩხის, დიდი ჭყონდიდელების, ცოტნე და ლევან დადიანების და სხვათა ენა, რომელსაც ამჟამად ძველი ქართული ენა ეწოდება. ჩანს ის იყო ურარტუს ეპოქაში გურიანიას ენა.

23.05.2024, სინას მთა