უსაფუძვლო თეორია საინგილოსა და სამხრეთ კახეთის
ალბანურობის შესახებ
საინგილოს ისტორიული ეკლესია-მონასტრები საერთაშორისო საინტერნეტო სივრცეშიც უკვე ალბანურ ძეგლებად მიიჩნევა, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ნაგებნი არიან წმიდა ნინოს, მისი ეპოქის ქართველ მეფეთა და წმიდა არჩილ მეფის მიერ, რასაც აჩვენებს, სხვადასხვა წყარო, მაგალითად ,1310 წლის მაღალაშვილისეული სახარების მინაწერი.
დოკუმენტურ წყაროში ამ ეკლესიათაგან ზოგიერთი წმიდა ნინოსა და წმიდა არჩილ მეფის სახელობისაა, რაც ამ წმიდანების მიერ მათ აგებაზე მიუთითებს (იმ ეპოქაში ასეთი მიდგომა იყო ეკლესიების სახელების მიმართ).
ამ ეკლესიათა აგების შემდეგ, ათასი და მეტი წლის მანძილზე, ამ ეკლესიებში ქართულ ენაზე იყო წირვა-ლოცვა. ისინი ათასწლეულის მანძილზე, ვიდრე ლეკიანობამდე მუდმივად ქართულ სამეფო- სამთავროებში მდებარეობდნენ და მიუხედავად ამ აშკარა ფაქტებისა, მეზობელი დაინტერესებული მხარე აქვეყნებს უამრავი ნაშრომსა და მტკიცებას იმის შესახებ, რომ სამხრეთ კახეთი, თელავის ჩათვლით, თავისი ალაზნისა და ივრის ხეობებით, თითქოსდა, არის ნაწილი ისტორიული ალბანეთისა და არა ქართული სამყაროსი.
ასეთი მტკიცება არასწორია, თუნდაც იმის გამო, რომ ისტორიული ალბანეთი თავისი ეკლესიით მე-7 ს. ბოლოსა და მე-8 ს. დასაწყისში გაქრა.
მაგალითად, ბაქო-აზერბაიჯანის რუსული ეპარქიის ოფიციალური ვებგვერდი ამტკიცებს, რომ თვით მე-12 საუკუნეშიც კი (როდესაც საქართველოს სახელმწიფო თითქმის მთელ კავკასიას მოიცავდა), თითქოსდა ,კახი-ზაქათალას ეკლესია- მონასტრები ალბანეთის ეკლესიის იურისდიქციაში შედიოდა.
როგორც აღინიშნა, ალბანურენოვანი ნაციონალური ეკლესია მე-7 ს. ბოლოს გაქრა, ამის შემდეგ ის სომხურენოვან ეპარქიად გადაიქცა და იყო ერთ-ერთი ნაწილი სომხური საპატრიარქოსი.
ამიტომ, თუკი კახი-ზაქათალას ეკლესიები მე-12 საუკუნეში ალბანურ იურისდიქციაში შედიოდა, ისინი სომხურენოვანი სასულიერო კერები ყოფილა, ხოლო ინგილოები გასომხებული ალბანელები.
არათუ უცხოელებს, ქართულ შესაბამის უმაღლეს წრეებშიც მიიჩნევა, რომ ჰერეთი იგივე ალბანეთია, ხოლო ალბანელები უცხოტომელებია, აზერბაიჯანლების წინაპრები, ჰერეთი კი, მათივე მტკიცებით, სამხრეთ კახეთს, იორ-ალაზნის ქვემოწელს მოიცავდა თელავის ჩათვლით.
მაგალითად, ზ.ალექსიძე მიიჩნევს, რომ ალბანეთი ანუ ჰერეთი თავდაპირველადვე ერქვა სამხრეთ კახეთს – ტერიტორიას „იორ-ალაზნის შუაწელიდან“ და მოხდა აქაური მკვიდრი ალბანელების გაქართველება, რომ ალბანური ენა იგივე ჰერული ენაა, რომ ზოგადად, ალბანელები აზერბაიჯანელების წინაპრებია და ა. შ. კერძოდ, ის წერს-
„ალბანეთი ამ ქვეყანას ბერძნული წყაროების მიხედვით ეწოდება. სომხურ წყაროებში იგი ალუან-ქ (აღუან-ქ)-ად მოიხსენიება, ხოლო ქართულში გვხვდება რანი, ალუანი და ჰერეთი. ამიტომ იყო, რომ ა.შანიძე ძველ ალბანელთა ენას ჰერულს უწოდებდა…ალბანეთის ტერიტორიები მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე – არცახი (მთიანი ყარაბაღი) და უტიქი (ველის ყარაბაღი) ძვ. წ. II ს-დან დიდი სომხეთის შემადგენლობაშია. ამიტომ ამ დროიდან მოკიდებული ახ.წ. 387 წლამდე ალბანეთის სამეფოს უკავია მხოლოდ მტკვრის მარცხენა სანაპირო იორ-ალაზნის შუაწელიდან თანამედროვე აღ-სუმდე. ამ ხნის მანძილზე არცახის მოსახლეობა (IV-V სს-ისათვის) მთლიანად, ხოლო უტიქისა (VI ს-ისათვის) დიდ ნაწილად – გასომხდა. ამავე პერიოდში გაქართველდა მტკვრის მარცხენა სანაპიროს დასავლეთი ნაწილის ალბანური მოსახლეობა იორ-ალაზნის აუზში … ქართველი (შესაძლოა გაქართველებული ალბანელისთვისაც კი, რომელმაც ხელნაწერი როგორც რელიკვია ჩაიტანა სინას მთაზე)…აბორიგენი მოსახლეობის იმ ნაწილმა, რომელიც გადაურჩა გასომხებისა და გაქართველების პროცესს, არაბობის ხანაში მიიღო ისლამი, ხოლო შემდეგ შეერწყა მოსულ თურქული მოდგმის ტომებს, რის შედეგადაც მივიღეთ თანამედროვე აზერბაიჯანელი ხალხი“ (ზაზა ალექსიძე, ალბანური მწერლობის ძეგლი სინას მთაზე და მისი მნიშვნელობა კავკასიოლოგიისათვის.
აქედან, ჩანს, რომ ზ.ალექსიძეს და მისი სახით, შესაბამისად, ქართველ ფილოლოგებსა და ისტორიკოსებს არასწორად მიაჩნიათ, რომ სამხრეთ კახეთი (აღნიშნულ „იორ-ალზნის შუაწელიდან თანამედროვე აღსუმდე“) თითქოსდა, ალბანელების ტერიტორიაა, აქაურ ალბანელებს კი ჰერები ერქვა, რომელნიც გაქართველდნენ.
მაშასადამე არასწორად მიიჩნევა, რომ საინგილოსა და დავითგარეჯის რეგიონები, მათ შუა მდებარე ამჟამინდელი საგარეჯოს, გურჯაანის, ლაგოდეხისა და სხვა რაიონები იმ ალბანელების მიწა-წყალია, რომელნიც გაქართველდნენ. თითქოსდა, ალბანელები ძველი ჰერებია და ალბანური ენა იგივე ჰერული ენაა.
იგივეა ზოგიერთი აზერბაიჯანელი და დაღესტნელი ისტორიკოსის აზრიც, მათ ამ რაიონების, მით უფრო საინგილოს ქართველები იმ ალბანელებად მიაჩნიათ, რომელნიც გაქართველდნენ,, ხოლო აქაურ ეკლესია-მონასტრებს არა ქართულ, არამედ ალბანურ კულტურის ძეგლებად თვლიან და, მათ შორის, დავითგარეჯსაც.
ჩვენში ამ ფაქტის შესახებ ოდნავი ჩქამიც არ ისმის და არც ის ვიცი, დააინტერესებს თუ არა ვინმეს მისი გამაბათილებელი კვლევა, რადგანაც, ამჟამად არა საკუთარი წარსულის დაცვა, არამედ მისი დამდაბლება და ყველაფერი ეროვნულის გასხვისების სულისკვეთებაა კარგ ტონად მიჩნეული, უიმედობისა და ნიჰილიზმის ფონზე.
პირიქით, ქართული მხარე სამწუხაროდ, დაბეჯითებით ამტკიცებს, რომ ისტორიული ჰერეთი (ალბანეთი) ერქვა კახეთს თელავის ჩათვლით, ეს მტკიცება კი ძირითადი საფუძველია მეორე მხრის ასეთივე მტკიცებისა, რომ ალბანეთი ერქვა კახეთის უმეტეს ნაწილს, შესაბამისად, მათ აქვთ კახეთისა და საინგილოს მიმართ მესაკუთრული განცდა, რადგანაც ჰერეთი ალბანეთის ერთ- ერთ სახელად მიაჩნიათ.
როგორც აღინიშნა, ამასვე წერს კიდეც ქართული ოფიციალური მხარეც. მაგალითად, წერენ –
„ზოგიერთი წყაროს მიხედვით სახელწოდება „ჰერეთი“ აგრეთვე კავკასიის ალბანეთის ტერიტორიასაც აღნიშნავს“
საოცარია, რომ თვით თელავიც კი აქ ალბანურ ტომად მიჩნეულ ჰერების თავდაპირველ საცხოვრისად მიიჩნევა.
ისტორიკოსი, სამწუხაროდ, არასწორად წერს კიდეც – „თელავში ცენტრის გადატანა, ალბათ, იმ გარემოებამაც განაპირობა, რომ ის კახეთ-ჰერეთის სამეფოს ორი ძირითადი ეთნოსის – კახთა და ჰერთა განსახლების გზაგასაყარზე მდებარეობდა“.
„ჰერები – ძველი ქართველური ტომების (ჰერები, სუჯები, ჭილბები, ლბინები) საერთო სახელი. უძველესი დროიდან სახლობდნენ იორ-ალაზნის აუზის ტერიტორიაზე. მათი სახელის მიხედვით ძველი ქართული საისტორიო წყაროები მთელ მათ ქვეყანას ჰერეთად მოიხსენიებენ. ჰერებმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ერთიანი ქართველი ერის ჩამოყალიბებაში. ზოგიერთი მეცნიერის (გიორგი მელიქიშვილი, დავით მუსხელიშვილი) მოსაზრებით, ჰერები თავდაპირველად (ანტიკურ ხანაში) ალბანურ ტომთა გაერთიანებაში შედიოდნენ“.
ჭილბები და ლფინები საერთაშორისოდაა მიჩნეული ალბანურ ტომებად, ტერმინ ლფინისაგანაა მიღებული სახელი ალბანეთი, ისინი სინამდვილეში ცხოვრობდნენ არა ალაზნის ხეობაში, არამედ კასიისზღვის პირთში ქ. ჩორთან ახლოს სამურის ხეობაში.
აღნიშნულის გამო ამჟამად უნდა შევეცადოთ შევცვალოთ ასეთი დამოკიდებულება ჭეშმარიტებისა და სიმართლის ძიების გზით, რათა არ განივრცოს და არ განმეორდეს გაცილებით დიდი მასშტაბით ის, რაც, მაგალითად, მოხდა დავთგარეჯის უდაბნოსა და ჩიჩხიტურის მონასტრების მიმართ, როცა ისინი ალბანურ ძეგლებად გამოაცხადეს და ჩამოაშორეს ქართულს.
ხელახლაა საკვლევი საინგილოსა და სამხრეთ კახეთის ეკლესიების ჭეშმარიტი ისტორია.