მამათმთავარ-პატრიარქი დავით კურაპალატის კარზე (X ს.)

ასოღიკის ცნობით ს კარზე იყო პიროვნება პატრიარქის წოდებით, მაგალითად 1001 წელს, როდესაც დავითის გარდაცვალების შემდეგ ბასილი II მივიდა ქართველთა ქვეყანაში, ერთ-ერთი შიდა შებრძოლების დროს დაიხოცნენ ტაოს დიდებულები, მათ შორის იყვნენ: “დიდი მთავართმთავარი პატრიარხი, ოჩოპენტრეს ორი შვილი გაბრიელი და იოანე, აბულხაბრის შვილიშვილი ჩორდვანელი და სხვა მრავალნი” (ვ. კოპალიანი, საქართველოსა და ბიზანტიის პოლიტიკური ურთიერთობა 970-1070 წლებში, 1969, გვ. 76). ასოღიკის ცნობით გარდაცვლილი პატრიარქი ტაოს დიდებულთა წრეს ეკუთვნოდა. იაჰია ანტიოქიელიც ასევე იძლევა ცნობას, რომ დავით კურაპალატის კარზე ნამდვილად იყო კათალიკოსი, რომელიც ამავე წრეს განეკუთვნება. იაჰია ანტიოქიელის ცნობით, იქამდე, რამდენიმე ხნით ადრე “დამარცხებულმა დავით კურაპალატმა კათალიკოსი და დიდებულები გაგზავნა ბიზანტიაში, რათა მათ ერთგულების ფიცი მიეცათ ბასილ კეისრისათვის” (იქვე, გვ. 307). მაშასადამე, სხვადასხვა წყარო მიუთითებს, რომ დავით კურაპალატის კარზე ნამდვილად იყო უმაღლესი სასულიერო პატივის მქონე პირი პატრიარქის ან კათალიკოსის წოდებით ადგილობრივი წარმოშობისა. ის ბასილი II-სთან მოლაპარაკებისათვის ბიზანტიაში გამგზავრებულა, ხოლო მოლაპარაკების ჩაშლის შემდეგ ტაოში შემოსულ მტერს მოუკლავს. დავით კურაპალატის კარზე მცხეთელი კათალიკოს-პატრიარქი იმყოფებოდა თუ ადგილობრივი, ტაოში ჩამოყალიბებული ახალი ქართული საეკლესიო-ადმინისტრაციული ოლქის, ახალი ქართული საკათალიკოსოს მეთაური? იქნებ დავით კურაპალატმა თავის სამეფოში ადმინისტრაციულად ახალი ქართული სამიტროპოლიტო ოლქი შექმნა, რომლის მეთაურსაც მამათმთავრის წოდება ჰქონდა აფხაზთა სამეფოში ჩამოყალიბული აფხაზეთის კათალიკოსის მსგავსდ? მისი მემკვიდრე ხომ არ იყო საკათალიკოსო ტახტზე ზაქარია ვალაშკერტელი? ქართული წყარო მიუთითებს, რომ ზაქარია ვალაშკერტელსაც ჰქონია 283 “მამათმთავრის” წოდება, რაც, როგორც ითქვა, სიტყვა პატრიარქის შესატყვისია და შეესაბამება სამიტროპოლიტო ოლქის მეთაურს. ზაქარია მამათმთავარი (ისევე, როგორც 1001 წელს მოკლული ტაოელი პატრიარქი) განეკუთვნებოდა ტაოს (ანუ იბერიის) უბრწყინვალეს საგვარეულოს, კერძოდ ზაქარია იყო გრიგოლ ბაკურიანის ბიძის თევდრატეს ნათესავი, ასევე ფერის ჯოჯიკის ძის ნათესავი. მართლაც, წყაროები იძლევა შესაძლებლობას იმისა, რომ დავუშვათ ვარაუდი ტაოში საკათალიკოსო (სამიტროპოლიტო)-საეკლესიო ოლქის ჩამოყალიბებისა, ამის ვარაუდს ეხმიანება ფაქტი იმისა, რომ დავით კურაპალატს თავისი სამეფო სრულყოფილი სამოხელეო სისტემით აღუჭურვია: დავით კურაპალატის კარზე იყვნენ ისეთი იშვიათი მოხელეთმთავრები, როგორიცაა – “მწერალთა მთავარი”, ან “მეგანძურთა უხუცესი”. ასევე მის სამეფო კარზე ყოფილა პირი “მთავართა მთავრის” წოდებით. ვ. კოპალიანს გარკვეული აქვს, რომ “სომხეთის სამეფო კარზე მთავართა-მთავრის ტიტულს ის პირი ატარებდა, რომელიც პასუხისმგებელი იყო მეფის წინაშე ყველა ვასალის მოქმედებაზე” (ვ. კოპალიანი, საქართველოსა და ბიზანტიის პოლიტიკური ურთიერთობა 970-1070 წლებში, 1969 გვ. 34). მასვე ექვემდებარებოდნენ საგადასახადო მოხელეები, იგივე პირი ნიშნავდა ციხისთავებს. ფარნავაზის დროს ასეთი მოხელე ქართლის სამეფოში იყო სპასპეტი, მას ერისთავები ემორჩილებოდნენ. ასეთი მოხელე (მთავართამთავარი) დავით კურაპალატის კარზე ყოფილა ცნობილი დიდებული ჯოჯიკი, მას თავისი საკუთარი “მეგანძურთა უხუცესი” – გვირპელი ჰყოლია. ასეთი სრულყოფილი სამოხელეო იერარქიის არსებობა სამხრეთ ტაოს სამეფო კარზე კიდევ უფრო გვაფიქრებინებს, რომ ზაქარია ვალაშკერტელის ტიტული – “მამათმთავარი” არ იყო შემთხვევითი სახელი, რომ როგორც მთავართამთავრის მიმართ ვასალებს ეკისრებოდათ პასუხისმგებლობა, ასევე ზაქარიას (ვითარცა მამათმთავრის) მიმართ ეპისკოპოსებს გააჩნდათ პასუხისმგებლობა, ანუ ის ეპისკოპოსთა მთავარი ანუ სამხრეთ ტაოს ადმინისტრაციულად თავისთავადი საეკლესიო ოლქის მმართველი იყო. მისი წინამოსაყდრენი უნდა ყოფილიყვნენ ტაოს მეფის კარზე მყოფი პატრიარქი და კათალიკოსი, ერთერთი ასეთი პატრიარქი უნდა ყოფილიყო იოანე (შესაძლოა, მისი სახელია წარწერილი X ს-ის პარხალის ეკლესიის კედელზე, ის ქართლის ანუ ივერიის პატრიარქი ყოფილა ანუ ტაოს სამეფოში არსებული სამიტროპოლიტო ოლქის მეთაური).

 

პარაგრაფი   #71

წიგნიდან,     მიტროპოლიტი  ანანია ჯაფარიძე  „არიან-ქართლი“.