მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
საქართველო 81 ქვეყანას შორის 67-ე ადგილზეა წაკითხულის გააზრების მაჩვენებლით – წერს საერთაშორისო პროგრამა „მოსწავლეთა საერთაშორისო შეფასება (PISA)“ .
PISA – საერთაშორისო გამოკვლევაა, რომელიც სხვადასხვა ქვეყანაში ყოველ სამ წელში ერთხელ აფასებს 15 წლის მოზარდების სწავლის ხარისხს. PISA 2022 -ს კვლევით ქართველი ბავშვების სასკოლო განათლების დონე ძალზე დაბალია.
ამასთანავე, საზოგადოდ, ქართველი ბავშვების დასწავლის ხარისხი გაცილებით უფრო დაქვეითებულია, ვიდრე საშუალოდ აღებული მსოფლიოს ბავშვთა განათლების დონე. კერძოდ ამას ასევე აჩვენებს საერთაშორისო ორგანიზაცია „ეკონომიკური თანამშრომლობა და განვითარება“.
15 წლის ბავშვთა განათლების დონთ გამოკვლევაში მონაწილე 81 ქვეყანას შორის პირველი ადგილები დაიჭირეს აზიის ქვეყნებმა, სინგაპურმა, ტაივანმა, იაპონიამ და სამხრეთ კორეამ. ევროპის ქვეყნებიდან კი ესტონეთმა, 2018 წელის PISA-ს კვლევით რუსეთმა დაიკავა 31 ადგილი, საქართველომ ერთერთი ბოლო ადგილი დაიკავა, როგორც ითქვა, ქართველ ბავშვებს ამ კვლევებით, წაკითხულის გააზრება უჭირთ.
რა არის ამ საგანგაშო ფაქტის მიზეზი?
გამოთქმულია მოსაზრება, რომ ამის უმთავრესი მიზეზია 15-16 წლის მოზარდების მიერ მშობლიური ქართული ანბანის ცუდი ცოდნა. ქართველ ბავშვებს ქართული ანბანით დაწერილი მასალის წაკითხვა უჭირთ, რადგანაც ისინი, როგორც წესი, მესიჯობენ ანუ ერთმანეთს მოკლე ტექსტურ ქართულ წერილებს ლათინურ-ინგლისური ასოებით უგზავნიან, რაც კარგად აქვთ ათვისებული. ისინი თავიანთ პრაქტიკაში ამ უცხო დამწერლობას იყენებენ, მათთვის ის საკუთარი, ასე ვთქვათ შინაური ანბანია, ხოლო ქართული ანბანი სასკოლო-ოფიციალური გამოყენებისაა. ამიტომაც უჭირთ კიდეც ქართული ანბანით ნაწერი ტექსტის შესაბამისი გააზრება.
მშობლებისთვის, 21-ე საუკუნის მთავარ პრობლემას შვილების ტელეფონზე დამოკიდებულება წარმოადგენს.
მოკლეტექსტური შეტყობინების სერვისი ანუ SMS (Short Message Service), ფიჭური ტელეფონით მოკლეტექსტური შეტყობინებების გაგზავნა განსაკუთრებით პოპულარულია ახალგაზრდათა შორის.
კვლევამ აჩვენა, რომ “მესიჯობის” დროს ქართველი თინეიჯერები ძირითადად, არა ქართულ, არამედ ლათინურ შრიფტს იყენებენ, ამასთანავე გრამატიკულ სტანდარტებს არღვევენ, სიტყვებს შემოკლებით, შესაბამისად, შეცდომით წერენ.
საეთაშორისო კვლევით, სკოლაში მოსწავლეებს გრამატიკული ტესტი მისცეს და ჰკითხეს, რამდენად ხშირად “მესიჯობდნენ”. აღმოჩნდა, რომ “მესიჯობის” სიხშირემ გავლენა მოახდინა ტესტის შედეგზე.
„მიღებული მონაცემების მიხედვით, ტესტში აღებული ქულა იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად ხშირად იყენებენ მოსწავლეები ტექსტურ შეტყობინებებს საურთიერთოდ. უარესი შედეგი იმათ ჰქონდათ, ვინც უფრო ხშირად “მესიჯობს”, – ამბობს კვლევის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი დრიუ სინგელი.
საქართველოში კი არა მხოლოდ ქართველი ბავშვები იყენებენ მასობრივად უცხო, ლათინურ შრიფტს ქართული სიტყვების ჩასაწერად, არამედ სახელმწიფო უმაღლესი დაწესებუულებებიც კი ქართულენოვან ტექსტებს ლათინური შრიფტით უგზავნიან საქართველოს მოქალაქეებს, მაგალითად ქართულენოვან შეტყობინებებს ლათინური შრიფტით წერს პოლიცია, სამთავრობო საიტი, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრი – 112, დიდი ბანკები (ტბს), წყალმომარაგება და სხვა.
ამ საკითხს ეხება ჟურნალისტის სტატია https://on.ge/story/52055-მთავრობა-მოქალაქეებს-პირადი-ჰიგიენის-დაცვისა-და-იზოლაციისკენ-sms-ებით-მოუწოდებს
აქ ნათქვამია – „საქართველოს მოქალაქეებმა მთავრობისგან მოკლე ტექსტური შეტყობინებები მიიღეს, სადაც მათ პირადი ჰიგიენის დაცვისკენ და იზოლაციისკენ მოუწოდებენ. ტექსტი ლათინური შრიფტითაა დაწერილი, რაც, სავარაუდოდ, განპირობებულია იმით, რომ ყველა მოქალაქეს ტელეფონში ქართული ენის მხარდაჭერა არ აქვს.
“დაიცავით პირადი ჰიგიენა, აუცილებელი საჭიროების გარეშე არ გახვიდეთ სახლიდან. განსაკუთრებული სიფრთხილე [მართებთ] მათ, ვინც 60 წელს გადაცილებულია. საჭიროებისას დაიცავით თვითიზოლაციის წესები, მაღალი სიცხისას და ხველებისას მიმართეთ ექიმს. გისურვებთ ჯანმრთელობას!”, — წერია ლათინური შრიფტით დაწერილ მოკლე ქართულ ტექსტურ შეტყობინებაში –
მესიჯის ბოლოს მითითებულია ჯანდაცვის სამინისტროსა და სპეციალურად კორონავირუსთან დაკავშირებით შექმნილი საიტები.
როგორც ჟურნალისტი აღნიშნავს, სამთავრობო საიტით მიღებული ქართულენოვანი ტექსტი სავარაუდოდ იმ მიზეზის გამო დაიწერა ლათინური შრიფტით, რომ ყველა მოქალაქეს ტელეფონში ქართული ენის მხარდაჭერა არ აქვს.
ვითარების გათვალისწინებით, ვინაიდან ქართული სახელმწიფო ენაა, ამიტომ არა მხოლოდ ლათინური შრიფტით, ქართული მრავალსაუკუნოვანი ანბანის გამოყენებითაც უნდა დაეგზავნოთ მოქალქეებს ქართულენოვანი შეტყობინება.
მაშასადამე შეტყობინება ორი მესიჯით უნდა გაიგზავნოს როგორც ქართული, ისე ლათინური შრიფტებით. რაც თანამეროვე ტექნიკისათვის სირთულე არაა.
ქართული ანბანის ლათინური შრიფტით ჩანაცველებას (ანუ ლათინიზაციის მცდელობას) საფუძველი დაედო ბოლშვიკების მმართველობისას მე-20 ს. 20-იან წლებში, კერძოდ, იგეგმებოდა, რომ ქართული სიტყვების ჩასაწერად ქართველებს გამოეყენებინათ არა ეროვნული ანბანი, არამედ ლათინური შრიფტი.
ამ დროს შემუშავდა პროექტები სსრკ-ს ყველა ანბანის ლათინიზაციისა.
1929 წლის 8 აგვისტოს სსრკ-ს ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის დადგენილება „სსრკ-ს ხალხების ახალი ლათინიზირებული ანბანის შესახებ“ ოფიციალური სტატუსის დოკუმენტად გადაიქცა. დაიწყო ჟურნალების, გაზეთების, გამომცემლობებისა და სასწავლო დაწესებულებების გადაყვანა ახალ ანბანზე.
1930 წლიდან დაიწყო ლათინიზაციის ახალი ეტაპი ყველა ენობრივი ჯგუფების გადაყვანისა ლათინურ ანბანზე.
1923 წლიდან 1939 წლამდე ლათინურის საფუძველზე შეიქმნა ანბანები სსრკ-ს 50 ხალხის ენისათვის, მათ შორის აზერბაიჯანლების, ჩრდილოკავკასიისა და სხვა რეგიონების ხალხებისათვის.
სსრკ-ში ლათინურ ანბანზე იმის გამო გადაიყვანეს სხვადასხვა ეროვნული ანბანები, რათა თანდათანობით მათი ლათინური ანბანები უმტკივნეულოდ შეეცვალათ რუსული ანბანით, ე.წ. კირილიცით.
«Латиницу называли “алфавитом революции”» თავდაპირველად, ანბანების ლათინიზაციას მეთაურობდნენ ლუნაჩარსკი და ლენინი, ლატინიცას უწოდებდნენ „რევოლუციის ანბანს“. იქამდე არსებულ დამწერლობებს კი ეროვნულ ტრადიციებთან აკავშირებდნენ, რომელთა აღმოფხვრა სურდათ.
თუმცა, მიუხედავად იმპერიის უდიდესი ძალისხმევისა ბოლშვიკებმა ვერ შეძლეს ქართული ანბანის შეცვლა ლათინურით.
საოცარია, ის რაც ვერ შეძლეს ბოლშვიკებმა უდიდესი იმპერიის ზეობის ჟამს, ხორცი თითქოსდა ესხმება ამჟამად, 21 ს. 20-იან წლებში, ყველას თვალწინ, თუმცა ოფიციალური განცხადებს გარეშე, როდესაც უმრავლესობა ვერც კი აცნობიერებს, რომ მიმდინარეობს ქართული ეროვნული ანბანის ფაქტობრივი უარყოფა და მისი ჩანაცვლება ლათინურ-ინგლისური ანბანით, ანუ ლათინიზაცია ქართული დამწერლობისა.
დაუნახაობის გამო, ჩვენი შვილები და საზოგადოებრივი საქვეყნო დაწესებულებები თავიანთ შეტყობინენბებსა და წერილებს (ანუ მესიჯებს) ქართელთათვის წერენ არა ქართული არამედ ლათინურ-ინგლისური ასოებით, რაც გახდა მიზეზი ახალგაზრდების საერთაშორისო წიგნიერი ჩამორჩენისა, როცა ერთერთი ყველაზე გაუნათლებელი თაობა მსოფლიოს 81 ქვეყანას შორის საქართველოშია, უძველესი წიგნიერებისა და კულტურის ქვეყანაში.
2022 წლისს საერთაშორისო კვლევით, როგორც აღინიშნა, წაკითხულის გააზრებაში საქართველო 81 ქვეყანას შორის 67-ე ადგილზეა – ( PISA-ს კვლევა გამოქვეყნდა 2023-12-05). NAEC-ის ცნობით PISA 2022-ში მონაწილეობდა 81 ქვეყნისა და ეკონომიკის დაახლოებით 690,000 მოსწავლე, რაც საბოლოოდ შეადგენს დაახლოებით 29 მილიონ 15 წლის მოზარდს. საქართველოში PISA 2022 ციკლის საპილოტე კვლევა 2021 წლის მარტსა და აპრილში ჩატარდა და 15 წლის მოსწავლეების 95% მოიცვა.
საქართველოდან ტესტირებაში მონაწილეობდა 267 სკოლის 6,583 მოსწავლე.
PISA 2022 წლის ტესტირებისას საქართველოში 15 წლის მოსწავლეების 76% ირიცხებოდა მე-10 კლასში”, – აღნიშნულია NAEC-ის მიერ გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში
მოსწავლეთა საერთაშორისო გამოკვლევით, საქართველოში მოსწავლეებს წაკითხულის გააზრება უჭირთ. ქართველი ახალგაზრდების განათლების ხარისხი მთელი მსოფლიოს მაშტაბით ერთერთ ბოლო ადგილზეა, წინა წლების კვლევების საჩვენებლად გამოცდების ეროვნულმა ცენტრმა მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო პროგრამის (PISA) 2018 წლის შედეგები გამოაქვეყნა, რომლის მიხედვითაც საქართველო წიგნიერების ნაწილში 380-ე ადგილს იკავებდა.
ამ მონაცემებით საქართველო, ანუ ქართველი ბავშვების ჩამორჩენის ხარისხი უახლოვდება ბოლო ათეულში მყოფ კამბოჯელი, უზბეკი, ასევე – პარაგვაისა და დომენიკის რესპუბლიკების ბავშვთა განათლების დონეს. აღსანიშნავია, რომ აზერბაიჯანი გაცილებით წინ არის ამ კვლევებში.
PISA -ს ტესტების ჩააბარებისას მოსწავლეთა რიცხვი დგინდება თითოეული ქვეყანის მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით.
მკვლევარი აღნიშნავს, რომ ესაა საგანგაშო შედეგები, რომელსაც ვეღარ გამოვასწორებთ” – საქვეყნო ტრაგედიაა განათლების სისტემისათვის, რომ ქართველ მოსწავლეებს წაკითხულის გააზრება უჭირთ
ჟურნალისტმა აღნიშნა-
იმ ფონზე, როდესაც ქართულ შრიფტს ლათინურით ანცველებენ არა მხოლოდ თინეიჯერები მესიჯობის დროს, არამედ საქვეყნო საზოგადოებრივი დაწესებულებები თავიანთი შეტყობინენების გადმოცემის დროს, ერთგავარ დაცინვასავით აღიქმება სიამყე იმის გამო, რომ იუნესკომ ქართული დამწერლობა მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში შეიტანა. ამ დროს იუწყებოდნენ. რომ 2015 წლის 19 მარტს „უძველესი ქართული ანბანის სამი სახეობის ცოცხალ კულტურას“ არამატერიალური მემკვიდრეობის ეროვნული ძეგლის სტატუსი მიენიჭა.
სიამაყით აღინიშნებოდა, რომ გვაქვს ქართული ანბანის სამი სახეობა და მათი გამოყენების ათასწლოვანი უწყვეტი კულტურა, რომ ქართული ანბანი ინახავს ხუთმეტსაუკუნოვანი ქართული სალიტერატურო ენის ლექსიკასა და გრამატიკას, რაც ქართული სალიტერატურო ენის განვითარების ფუნდამენტს წარმოადგენს.
კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულმა სააგენტომ ასევე სიამაყით აღინიშნა -„ქართული ანბანის ეროვნულ ძეგლად გამოცხადება ხელს უწყობს საქართველოში კულტურული მრავალფეროვნების შენარჩუნებას, საზოგადოებაში ტოლერანტობასა და ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული სოციო-კულტურული კავშირების განმტკიცებას, ქართველოლოგის, როგორც მეცნიერების, პოპულარიზაციას საერთაშორისო დონეზე, შემოქმედებითი ინდუსტრიების განვითარებას. ის ასევე წაახალისებს ქართული ენის, ანბანისა და ლიტერატურის კვლევითი ინსტიტუციებსა და ორგანიზაციებს შორის თანამშრომლობის განმტკიცებას, რაც ელემენტის უმთავრეს დამცავ მექანიზმად მიიჩნევა“.
რეალურად კი, ქართული ანბანის გამოყენების 15 საუკუნოვან უწყვეტობას კი ჩვენს თავალწინ ეცლება საფუძველი.
რეალობა კი ასეთია, მაგალითად, ტელმიკო თავის აბონენტებს ქართულენოვან ტექსტს ლათინური შრიფტი უგზავნის.
პოლიცია თავის ქართულენოვან შეტყობინენებს მოქალაქეებს ლათინური შრიფტით უგზავნის.
ასევე თვით საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრი – 112, რომელიც ვალდებულია მოქალაქეებს ადვილად გასაგები შეტყობინებები გაუგზავნოს, თავის ქართულენოვან მესიჯებს ხალხს ლათინური შრიფტით უგზავნის, სრულიად გაუგებარს მოხუცი ადამიანების დიდი ნაწილისათვის.
ქალაქის წყალმომარაგების სააგენტოც კი თავის აბონენტებს ქართულენოვან ტექსტება ლათინური შრიფტით უგზავნის.
ასეთი მიდგომით ქართული ანბანი ნამდვილად გადაიქცევა წარსულის ეროვნულ ძეგლ-მოგონებად.
დასკვნა
საერთაშორისო კვლევით ქართველ მოსწავლეებს წაკითხულის გააზრება უჭირთ, რადგანაც მათმა საკმაო ნაწილმა ცუდად იცის მშობლიური ქართული ანბანი ლათინური შრიფტის გათავისების გამო, რასაც გარემო პირობები უწყობს ხელს.
ქართული კულტურის ათასწლოვანი ძლიერების მაგალითი იმედს გვაძლევს, რომ ნაკლოვანებათა აღმოსაფხვრელად და წარმატებების მისაღწევად ერთობლივი შრომაა საჭირო.
25.02.2024