ვ.მილერი ჩრდილოკავკასიელ მთიელთა წარმოშობის შესახებ

ვ.მილერი ჩრდილოკავკასიელ მთიელთა წარმოშობის შესახებ
რუსეთის ცნობილი მეცნიერი და კავკასიის ხალხთა ისტორიის მკვლევარი ვ. მილერი აღნიშნავდა, რომ თავდაპირველად ჩრდილო კავკასია დასახლებული იყო ადგილობრივი, კავკასიური მოსახლეობით, ხოლოეთ შემდგომ, განსაკუთრებით თემურ-ლენგის დროდან, შეიცვალა ჩრდილოკავკასიელთა ეთნიკური სახე, კერძოდ, აქ ჩასახლდნენ სტეპების მომთაბარეები, რომელთაც დაიმორჩილეს ადგილობრივი მოსახლეობა, მოახდინეს მათი ასიმილაცია და ამით საფუძველი დაედო ჩრდილოკავკასიის ხალხთა ამჟამინდელ სახეს.
ვ. მილერი წერს, რომ ჩრდილოეთ კავკასიის ყველა მთიელი ხალხის წინაპრები თავდაპირველად ჩრდილოეთ კავკასიის ველებზე ნახევრად სამომთაბარეო ცხოვრებას ეწეოდნენ და შემდეგ შევიდნენ ისინი კავკასიის მთებში, სადაც დამკვიდრდნენ (Миллер В.Ф. Осетинские этюды. М., 1881).
„По мнению В.Миллера, в горы осетин загнали полчища Чингис-хана в первой четверти XIII века. Никаких памятников архитектуры на равнине осетины не оставили. Это характерная черта всех полукочевых племен Северного Кавказа. А было их за долгую историю Великого переселения народов на Кавказе несметное множество, в том числе и предки всех нынешних горцев“. Миллер В.Ф. Осетинские этюды. М., 1881.
ჩრდილოეთ კავკასიაში ხალხთა დიდი გადასახლების ეპოქაში, ვ.მილერის თვალსაზრისით, გაიარა ნახევრად მომთაბარე ტომების ურიცხვმა რაოდენობამ, მათ შორის, ყველა ამჟამინდელი ჩრდილოკავკასიელი მთიელების წინაპრებმაც.
ვ. მილერი თავისი კვლევებით მივიდა დასკვნამდე, რომ ყველა ჩრდილოკავკასიური ტომის წინაპარი თავდაპირველად ჩრდილოკავკასიის ველებსა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ რუსეთში ნახევრად მომთაბარულ ცხოვრებას ეწეოდა და შემდეგ შევიდნენ კავკასიის მთებში, სადაც დამკვიდრდნენ (А было их за долгую историю Великого переселения народов на Кавказе несметное множество, в том числе и предки всех нынешних горцев).
მათ შორის ასახელებს ვ. მილერი ოსების წინაპრებსაც. ისინი, მისი აზრით, თავდაპირველად ირანის ჩრდილოეთით ცხოვრობდნენ, აქედან შუა აზიის გზით გადავიდნენ სამხრეთ რუსეთისა და ჩრდილო კავკასიის ვაკეებზე. ოსების წინაპრები ეწეოდნენ ნახევრად სამომთაბარეო ცხოვრებას, და შემდეგ ისინი მე-13 ს-ში კავკასიის მთებში შერეკა ჩინგის ხანის ლაშქარმა (По мнению В.Миллера, в горы осетин загнали полчища Чингис-хана в первой четверти XIII века).
ველებზე ცხოვრებისას ოსებს არავითარი არქიტექტურის ძეგლი არ დაუტოვებიათ. ესაა დამახასიათებელი ნიშანი ყველა ნახევრად მომთაბარე ტომისა (Никаких памятников архитектуры на равнине осетины не оставили. Это характерная черта всех полукочевых племен Северного Кавказа. Миллер В.Ф. Осетинские этюды. М.,1881).
ველის (სტეპის) მომთაბარეებს კავკასიის მთებში შესვლისას ადგილზე დახვდათ ძველი კავკასიელი, ქრისტიანი მთიელები. რომელნიც ხანგრძლივი ბრძოლების შემდეგ დაამარცხეს, ამოხოცეს და მათი საცხოვრისი დაიჭირეს, გადარჩენილი მთიელები კი დაიმორჩილეს. მსგავსადვე ხდებოდა ჩრდილოკავკასიის სხვა რეგიონებში, სადაც ველებიდან ავიდნენ სტეპების მომთაბარეები, დაიმორჩილეს ადგილობრივი კავკასიელები და გაბატონდნენ. ამის შედეგად ჩრდილოკავკასიის თითქმის ყველა ხევში ჩამოყალიბდა საზოგადოებები, რომელიც ორი ფენისაგან შედგებოდა – ზედა ფენა იყო გამარჯვებული სტეპებიდან მოსულებისა, ხოლო ქვედა ფენა – ქრისტიანი ადგილობრივი მოსახლეობა, რომელიც ასიმილირდა შემოსულებში და ჩამოაყალიბა ახალი ტიპის კავკასიური ტომები (თემები). სარწმუნოებრივად კი მოხდა დაკნინება ქრისტიანული სარწმუნოებისა, მისი ძალზე დასუსტება, რადგანაც ზედა ფენას არ გააჩნდა ძველი ქრისტიანული ტრადიცია, ქვედა ფენა კი ივიწყებდა წინაპრების ქრისტიანულ სარწმუნოებას.
ყველაფერი ეს, ანუ სტეპების ნახევარმომთაბარე ტომების შესვლა და დამკვიდრება კავკასიის მთებში, ვ. მილერის სიტყვით, ხდებოდა მონღოლთა შემოსევების, განსაკუთრებით კი, თემურ-ლენგის შემდეგ.
ამავე მოსაზრებისა იყო ვახუშტი ბატონიშვილი. მის დროს, მე-18 საუკუნის დასაწყისში, ოსურ თემებში ჯერ კიდევ არსებობდა დაბალი დვალური ფენა და დვალები ჯერ კიდევ საკუთარ, დვალურ, ენაზე საუბრობდნენ.
მისი ცნობით, ოსები კავკასიაში ჩრდილოეთიდან მოვიდნენ და მათ კავკასიის მთებში დვალების ქვეყანა დაიპყრეს. ამის შედეგად დვალები დაბალ ფენად იქცა. იქამდე დვალები საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში შედიოდნენ ნიქოზელი ეპისკოპოსის სამწყსოში.
დვალები ქართული ხელნაწერების გადამწერები, საეკლესიო მოღვაწეები და, მათ შორის, ეკლესიის წმიდანებიც იყვნენ. მაგალითად, ნიკოლოზ დვალი, დვალეთის სოფელ წეიდან ქრისტიანობას იცავდა დამასკო-ბაღდადში და იერუსალიმში, ამ დროისათვის ოსები ჯერ კიდევ არ იყვნენ დამკვიდრებული მის ქვეყანაში. შესაბამისად, ქრისტიანობას დვალეთში დიდი სიყვარული ჰქონდა, დედამისმა ჯერ კიდევ მის დაბადებამდე შეწირა ის ღმერთს. ამიტომაც პატარაობიდანვე ქართულ საეკლესიო წიაღში იზრდებოდა, დვალეთში ოსების გაბატონების შემდეგ იქამდე წარმართი ოსები თანდათან გაეცნენ ქრისტიანობას. ამ ორი ეთნოსის ურთიერთშერევით, ანუ ოსებში დვალების ასიმილირებით, ჩამოყალიბდა უკვე კავკასიური სახის ახალი ოსური ეთნოსი. ოსურ ენაში გაჩნდა სიტყვა „ჯვარი“, ეს სიტყვა მათ უნდა მიეღოთ დვალებისაგან, რომელებიც ჯვრის უძველესი თაყვანისმცემლები იყვნენ.
ვ. მილერის სიტყვით, ოსები „ძუარს“ (ჯუარს) უწოდებდნენ ყოველგვარ სარწმუნოებრივ სიწმინდეს. ვ. მილერი წერდა: „ხანდახან ძუარი არის ძველი ეკლესია ან სამლოცველო, რომელიც დროთა ვითარებაში წარმართულ ადგილად იქცა. ხანდახან მთის ქვაბული, ტევრი, ხე, ქვა, მაგრამ განსაკუთრებული დიდება ჰქონდა ქრისტიანულ ეკლესიას, მის ნანგრევებს (ყველაზე სახელოვანი ძუარებია რეკომი და მიქალიგარბიტა მდინარე წეი-დონის ველზე“ (Миллер В.Ф. Осетинские этюды. М., 1881).
როგორც აღვნიშნეთ, სოფელი წეი, წეის თემი იყო სამშობლო ქართული ეკლესიის წმიდანის ნიკოლოზ დვალისა. ეს ხეობა სავსე იყო ქრისტიანული სიწმიდეებით, აღნიშნული მიქალიგარბიტა, ცხადია, ყოფილი ქართული მიქელ-გაბრიელ მთავარანგელოზთა ქართული ტაძარია, რომლის პატივისცემა კიდევ ჰქონდათ გაწარმართებულ დვალებს, ანუ გაქრისტიანებულ ოსებს.
მილერი აღნიშნავს, რომ წეის ეკლესია წმ. ნიკოლოზ სასწაულმოქმედის სახელზე იყო აგებული. მისი სახელის ეტიმოლოგია კი უჩვენებს, რომ ის მიქელ-გაბრიელ მთავარანგელოზთა სახელზე იყო აგებული, მაგრამ, ჩანს, აქ პატივს სცემდნენ წმ. ნიკოლოზს, ალბათ, წმ. ნიკოლოზ დვალის მოსახსენებლად. წმ. ნიკოლოზისადმი ადგილობრივთა პატივისცემა შეუმჩნევია ვ. მილერს, რომელმაც მოიარა ეს ადგილები. ვ. მილერი მიიჩნევს, რომ რეკომის ჯვარი (სამლოცველო), შესაძლოა, აიგო აქ ქართველების გავლენისას, ძველ მოგზაურებს აქ შეუნიშნავთ ზარი ქართული წარწერით, გიორგი ბაგრატიონის სახელით. ადგილობრივი გადმოცემები, ვ. მილერის სიტყვით, მიუთითებს, რომ რეკომთან არსებობდა ქართული მონასტერი და, ამასთანავე, აულ ცეის რამდენიმე ოჯახი წარმოშობილი ყოფილა ქართველი სასულიერო პირებისაგან, ანუ ისინი თავიანთ წინაპრებად ქართველ სასულიერო პირებს ასახელებდნენ (Есть основание думать, что Рекомская часовня была построена во времена влияния Грузии на Осетию. Прежние путешественники указывали близ входа колокол с грузинской надписью, будто бы гласившею, что колокол принесен в дар святому отцу Осетинской и Дигорской страны Георгием Багратионом. Местные предания упоминают о существовании грузинского монастыря в Рекоме и производят несколько семейств в ауле Цей от грузинского духовенства). (ჩვენ შევნიშნავთ, რომ მილერის მიერ ნახსენები სოფელი ცეი არის ყოფილი სოფელი წეი, საიდანაც იყო წმ. ნიკოლოზ დვალი, სადაც მისი მშობლები ისეთი გულმხურვალე ქრისტიანები იყვნენ, რომ დედის წიაღშივე, არდაბადებული ბავშვი შეწირეს ქრისტეს ეკლესიას). ვ. მილერის სიტყვით, ოსეთ-ყაბარდოს საზღვარზე თათარ-ტუპის მთაზე მდგარა „ძუარი“, ასევე აულ გალიათის სასაფლაოზე ქვის ეკლესია, საცხოვრებელი კელიებით, სახელით „შვიდი ძუარი“. ძივგისში ძველი მონასტრის ნანგრევებია, ისინი განეკუთვნებიან მე-11, მე-14 ან მე-15 საუკუნეებს, – წერს ის (Миллер В. Ф. Осетинские этюды. М., 1881).
ამ საუკუნეებში ოსები ჯერ კიდევ არ იყვნენ გაბატონებული დვალეთში. აღსანიშნავია, რომ ქართული სიტყვა ჯვარი შესულია არა მხოლოდ ოსურ, არამედ ჩრდილოკავკასიელ ხალხთა თითქმის ყველა ენაში. მაგალითად, როგორც აღვნიშნეთ, ოსურში ჯვარი – „ძუარი“ (ძველქართულად ჯვარს ჯუარი ერქვა, აქედან ძუარი). ასევე ჩერქეზებში – „ჯორ“ (ჯვარი), ყაბარდოელებში – „ზორ“ (ჯვარი), ბალყარელებში – „ზორ“ (ჯვარი), აფხაზებში (აფსუებში) – „აძარ-ჯუარ“, ინგუშებში – „ძხარგ“ (ჯვარი) („Дзуар“, – ოსებში, у абхазов – это „адзар-джьуар“, у черкесов – это „джор“, у кабардинцев – это „дзор“, у балкарцев – „зор“, у ингушей – это „дзхарг“ и т. Д). ასევე ამ ენებში შესულია სხვა ქართული საეკლესიო ტერმინები. მაგალითად, სიტყვა „ხუცესისაგან“ წარმოქმნილი ადგილობრივი რელიგიური სახელები (ხუცავი – „ღმერთი“ – ოსურში, და სხვა). ფაქტი იმისა, რომ ქართული რელიგიური ტერმინოლოგია (მაგალითად, აღნიშნული სიტყვა – ჯვარი) ქართულისაგან მიღებული აქვთ ჩერქეზებს, ბალყარელებს, ოსებს, აფხაზებს (აფსუებს), ინგუშებს და სხვ., კიდევ ერთ-ერთ დამადასტურებელ ფაქტად უნდა მივიჩნიოთ იმისა, რომ ჩრდილოეთ კავკასია ჩერქეზეთის ჩათვლით საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში იმყოფებოდა მონღოლებამდე და თემურამდე, აქაური მკვიდრებისაგან კი შეითვისეს იქ გაბატონებულმა ყოფილმა მომთაბარეებმა, რომელნიც მკვიდრებად იქცნენ. ზოგიერთი ქართული ტიპის დიდი ზომის ქვის ჯვრები დღემდეა შემორჩენილი ჩრდილოეთ კავკასიაში. ასეთი ჯვრები საქართველოში ტრადიციული იყო უკვე მე-4, მე-5 საუკუნეებიდან.