მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
გამოქვეყნდა ქართველ და უცხოელ ენათმეცნიერთა ერთობლივი ნაშრომი -„სამხრეთკავკასიური ენების წარმოშობის დრო და ადგილი“
მისი ავტორებია ცნობილი ენათმეცნიერები Александр Гавашелишвили , Мераб Чухуа , Кахи Сахлтхуцишвили , Дилек Коптекин и Мехмет Сомель
ამ რთული ნაშრომიდან შეიძლება გავიგოთ, რომ სვანებისა და ე.წ. ქართო–ზანების განყოფა მოხდა სპილენძის ადრეულ საუკუნეში ანუ ენეოლითის ხანაში (საქართველოს ტერიტორიაზე ენეოლითი აითვლება ძვ. წ, მე-3 ათასწლეულიდან).
სხვა წყაროებით, ამ ეპოქაში ჩვენში გავრცელებული იყო მტკვარ–არაქსის კულტურა, მისმა განვითარებამ მაღალ ეტაპს მიაღწია შიდა ქართლში. „დასავლეთ საქართველოში ეს კულტურა (ანუ შიდა ქართლის აღნიშნული კულტურა) ახლანდელი სამტრედიის რაიონამდე ვრცელდება. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ყვირილის ზემო წელზე, საჩხერის რაიონში გამოვლენილი ძეგლები. ამ დროის სამაროვნებში აღმოჩენილი მასალა თითქმის არ განსხვავდება შიდა ქართლის მასალებისაგან“.
შესაბამისად, ამ ეპოქაში ვანისა და საირხე–საჩხერის ქვეყნები შიდა ქართლის რეგიონის მტკვარ არაქსის კულტურულ ოლქში შედიოდნენ,
ამავე დროს, (ანუ აღნიშნულ ენეოლითში) ეს მიწაწყალი (დასავლეთ საქართველოში) სვანურენოვანი ყოფილა ამ ენათმეცნიერთა კვლევის შესაბამისად.
სვანური ენა კი იგივე პროტოქართველური ენის მატარებელთა ე.წ. „პირველი ტალღის“ ენა ყოფილა.
იმის კითხვა, რატომ არ ვრცელდებოდა შიდა ქართლის მტკვარ–არაქსის პერიოდის კულტურა სამტრედიიდან ფოთამდე ?,
პასუხი ასეთია – იმ მიზეზის გამო, რომ მიწაწყალი სამტრედიიდან ფოთამდე იყო გაუვალი ჭაობები, ამიტომაც დაუსახლებელი ტერიტორია.
აღნიშნული ენათმეცნიერები მიიჩნვენ, რომ წინარექართველური ენის სამშობლო იყო მცირე აზის ჩრდილოეთი ტერიტორიები.
ზოგადი მსჯელობა აღნიშნული ენათმეცნიერებისა ასეთია, თავდაპირველად ენეოლითის ხანაში არსებობდა საერთოქართველური ენა, სადღაც მცირე აზიის ჩრდილოეთ ნაწილში, რაღაც მიზეზის გამო ამ ენის მატარებელი ხალხის ერთერთი ჯგუფი დაძრულა მცირე აზიიდან და გადასახლებულა დასავლეთ საქართველოში, დასავლეთ საქართველლოში მათ ენას ეწოდა სვანური, მცირეაზიაში დარჩენილ საერთოქართული ენის მატარებლებს კი ქართო–ზანური.
ასევე რაღაც მიზეზის გამო ადრე რკინის ხანაში დაშლილა ქართო–ზანური ენობრივი ერთობა, в то время как грузины и заны разошлись в раннем железном веке.
ადრე რკინის ხანა თარიღდება ძვ. წ. IX-V საუკუნეებით.
для истории Европы термин «ранний железный век» используется только для начального этапа — так называемой гальштатской культуры. (примерно с 900 до 400 годы до нашей эры)
განსახილველ ნაშრომში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ პროტოქაღტველური ენა წარმოიქმნა 12500 წლის წინ. На основе реконструированных протослов нескольких евразийских языковых семей предполагается, что протокартвельский язык возник более 12 500 лет назад (до настоящего времени означает годы до 1 января 1950 года), предшествуя протоиндоевропейскому, протоуральскому, протоалтайскому, протоинуитско–юпикскому и проточукотско–камчатскому .
ეს (12000 წელი) ჩვენთვის უცნაურია, რადაგანაც საეკლესიო წელთაღრიცხვით სამყარო ქრისტეშობამდე დაახლოებით 5604 წლის წინ შეიქმნა, ამ თარიღს ემატება ჩვენი წელთათრიცხვა, ანუ ამ ეტაპისთვის ახ. წ. 2025 წელი. ვიღებთ 7629 წელს.
ბიზანტიური ერით მსოფლიო წარღვნა მოხდა ძველი წელთაღრიცხვის 3247 წელს, ეს ქართული ერით ალბათ იქნება ძვ. წ. 3351 წელი.
ამიტომაც ენათეცნიერთა ვარაუდი, რომ საერთოქართველური ენა წარმოიქმნა 12 000 წლის წინ, ცხადია მიუღებელია, მით უფრო მისი დაშლა 3950–4150 гг. до н. э. წარმოუდგენელია.
გაცილებით უფრო ახლოა სიმართლესთან, ჩანს კლიმოვის კვლევები ამ მიმართულებით–
„მიღებულია, რომ ქართველური ენები ერთი ფუძე–ენიდან, ე.წ. პროტო–ქართველური ენიდან წარმოიშვა, რომელიც დღევანდელ საქართველოსა და ჩრდ. თურქეთის ტერიტორიებზე უნდა ყოფილიყო გავრცელებული. გლოტოქრონოლოგიური ანალიზის საფუძველზე გ. კლიმოვი ამ ენიდან სვანურის გამოყოფის დაწყებას ათარიღებდა დაახლ. ძვ. წ. XIX ს–ით,ხოლო ქართ–ზანურის დაშლის დასაწყისს – დაახლ. ძვ. წ. VIII ს–ით. (Климов, Г. (1964). Этимологический словарь картвельских языков. Москва. Klimov, G. (1994). Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft. Hamburg: Buske).
არც ის შეიძლება დავივიწყოთ, რომ მხოლოდ მსოფლიო წარღვნისა და ბაბილონის გოდოლის დაქცევის შემდეგ ჩამოყალიბდნენ მსოფლიო ენები ანუ, როგორც ითქვა, დაახლოებით ქრისტეშობამდე 3300 წლის წინ მომხდარა წარღვნა.
Согласно Септуагинте, Всемирный потоп начался в 2262 году от сотворения мира (Адама), что по Византийской эре соответствует 3247 году до н. э.
ჩვენი მეცნიერები კი თავისი კვლევის ამ ნაწილში პროტოქარტველური ენის დაყოფას სვანურად და ზანო–ქართულად ატარიღებენ ძვ. წ. 4150-3950-იანი წლებით.
Применение лексикостатистики и глоттохронологии для классификации и хронологии южнокавказских языков датирует разделение протокартвельского языка на сванский и протогрузинский-занский (он же протокарто-занский) 3950–4150 гг. до н. э
ეს თარიღიც მიუღებელია, რადაგანაც წმ. ბიბლიის თანახმად, მიჩნეულია, რომ ენები მხოლოდ ბაბილონის გოდოლის დაქცევის შემდგომ წარმოიქმნენ, მას კი ათარიღებენ დაახლოებით ძვ. წ. 2800 წლით, ანუ პროტო ქართველური ენის წარმოქმნაც ალბათ შეიძლება ამ დროის შემდეგ დათარიღდეს.
გამყრელიძე და ივანოვიც დაახლოებით ამ თარიღს ასახელებენ ძვ.ე. მე-3 ათასწლეული.
Гамкрелидзе и Иванов выдвинули гипотезу, что протокартвельский язык возник в западной и центральной части Малого Кавказа в IV и III тысячелетиях до н. э.;
ამ დროისათვის, ანუ დაახლოებით ძვ. წ. მე-3 ათასწლეულში, ამ ენათმეცნიერთა კვლევით, ძველი სამშობლოდან პროტოქართველური ენის მატარებელთა პირველი ტალღა გადასახლებულა დასვლეთ საქართველოში და ამავე მე-3 ათასწლეულში (ძველი წელთაღრიცხვისა) და მათი ენა გადაქცეულა სვანურ ენად.
первая волна переселенцев с этой родины двинулась в бассейн Черного моря на Южном Кавказе (то есть на территорию современной Западной Грузии) в III тысячелетии до н. э., и их язык превратился в сванский;
ლინგვისტთა თქმით – მიგრირებულ ქართველთა შემდეგი ტალღას ძვ. წ, მე -2 ათასწლეულში, ჭოროხის ხეობაში წარმოუქმნია ზანური ენა. ამასთანავე ზანური ენა თანდათანობით შეჭრილა დასავლეთ საქართველოში და იქ შეუვიწროვებია სვანური ენა.
ისინი წერენ – следующая волна миграций во II тысячелетии до н. э. с родины картвелов в бассейн Черного моря привела к формированию занского языка, который постепенно вытеснил сванский на север;
მაშასადამე ქართველთა ძველი სამშობლოდან ჩრდილოეთის მხარეებში მიგრირებულა ორი ტალღა, პირველს სვანური წარმოუქმნია დასავლეთ საქართველოში, მეორეს კი ჭოროხის ხეობაში – ზანური. ძველ სამშობლოში დარჩენილების ენა ფორმირებულა ქართულ დიალექტად.
диалекты людей, оставшихся на родине картвелов, превратились в грузинский,
ამ მეცნიერთა კვლევით – სვანური ენა დასავლეთ საქართველოს მთელ სივრცეში იყო გავრცელებული.
აღნიშნული ენათმეცნიერები წერენ– „ისტორიული ჩანაწერების თანახმად, ძვ.წ. მე-8 საუკუნედან ვიდრე ჩვენი ერის 1-ელ საუკუნის ჩათვლით, სვანურ ენაზე ლაპარაკობდნენ თაამედროვე დასავლეთ საქართველოს (ადრე კოლხიდის) დიდ ნაწილში“ – Согласно историческим записям, с восьмого века до н. э. по первый век н. э. на сванском языке говорили на большей части территории современной Западной Грузии (ранее Колхида), მაშასადამე, თავდაპირველად სვანური ენა მთელ დასავლეთ საქართველოში იყო განვრცობილი, ზოლო ჭანური ჭოროხის ხეობაში.- на занском языке говорили в бассейне реки Чорохи (Чорух) и на большей части территории современного Причерноморья Турции, ზანური ენა კი ჭოროხის აუზში
ისინი წერენ – раскол между сванами и протогрузинами–занами произошел раньше, чем даты, выведенные с помощью лексикостатистики и глоттохронологии (как упоминалось выше). ე.ი. ლექსიკოსტატისტიკითა და გლოტოქრონოლოგიური ანალიზით სვანურსა და პროტოქართველ–ზანთა შორის დაშორება მოხდა არა ენეოლითის ეპოქაში, არამედ უფრო ახლოს ჩვენს წელთაღიცხვასთან.
ენათმეცნიერები Александр Гавашелишвили, Мераб Чухуа, Кахи Сахлтхуцишвили, Дилек Коптекин и Мехмет Сомель წერენ–
„მეგრული არის სვანურისა და ქართულ–ლაზურის ნაზავი“ – Носители мегрельского языка, по–видимому, были смесью носителей сванского и грузино–лазского языков. Эта генетическая модель совпадает с байесовским лингвистическим деревом, так что грузино–лазская генетическая группа является вектором карто–занской языковой ветви, а сванская группа — сванской языковой ветви.
მათ, ასევე, გამოიკვლიეს, რომ – „დასავლეთ საქართველოში საუბრობდნენ პროტო–სვანურ–ქართო–ზანურით“ – на прото–сванско–карто–занском говорили охотники–собиратели вокруг реки Риони, то есть в районе между реками Мтквари, Чорохи и Ингури (рис. 3 ).
(ჩემი აზრით აღნიშნული „პროტოსვანურქართოზანური“ არის იგივე რაც ძველი ქართული ენა (შემდეგი სალიტერატურო ენა)
ასევე, მიაჩნიათ, რომ რიონისა და ენგურის ხეობების ოლქის მოსახლეობის ენა ევოლუცირდა სვანურ ენად ხოლო „ქართო–ზანური“ ენით საუბრობდნენ მტკვარ–არაქსის მიწათმოქმედები– Язык группы Риони–Энгури (т.е. охотников–собирателей) эволюционировал в сванский, в то время как язык группы Мтквари–Чорохи (т.е. земледельцев) эволюционировал в карто–занский. Поэтому весьма вероятно, что на языке карто–зан говорили докура–араксские и кура–араксские земледельцы, которые процветали в водоразделе реки Мтквари (Кура) в медном и бронзовом веках.
ზანები შესულან დასავლეთ საქართველოში, იქამდე სვანურენოვნ მხრეში.
ისინი წერენ – ზანური ენის მატრებლები ჭოროხის ხეობიდან გაფართოვდნენ და დაიკავეს დასავლეთ საქართველოს დიდი ნაწილი და თურქეთის ზღვისპირა მომიჯნავე რეგიონები. – Наш сценарий далее предполагает, что носители занского языка из водораздела Чорохи расширились до того, что сейчас состоит из черноморских прибрежных регионов Турции и большей части западной Грузии.
აღნიშნულ ენათმეცნიერტა აზრით -„ზანებმა 1 საუკუნეში დასავლეთ საქართველოდან განდევნეს სვანები მდინარეების კოდორის, ენგურის, ცხენისწყლისა და რიონის მაღალმთიანეთში. – К первому веку н. э. их экспансия постепенно вытеснила сванов на север, в частности, в верховья рек Кодори, Энгури, Цхенисцкали и Риони.
აღნიშნულ ენათმეცნიერთა კვლევების საფუძველზე, შეიძლება ითქვას, რომ ქართული ენა იგივეა რაც წინარე ქართული ენა, ეს ენა ჰქონდათ სვანებს დასავლეთ საქართველოში, შემდეგ, როგორც აღნიშნა, სამხრეთიდან ჩრდილოეთთ გადაინაცვლეს ლაზებმა, დასავლეთ საქართველოს სვანურ ენობრივ სივრცეში შეიტანეს ლაზური, რომელიც ადგილობრივად მეგრულად გადაიქცა.(სავრაუდოდ, ეს მოხდა უკვე მე-6 ს. ბოლოდან სპარსეთ–ბიზანტიის ომის გამო).
Подводя итог, можно сказать, что наша оценка средних дат разделения с помощью байесовского филогенетического вывода ставит под сомнение более ранние выводы, сделанные с помощью лексикостатистических и глоттохронологических методов. Наш анализ предполагает, что разделение между этими языками могло произойти раньше, чем считалось ранее. ისინი თვითონვე აღნიშნავენ, რომ ე.ი. ლექსიკოსტატიკური და გლოტოქრონოლოგიური მეტოდებით პრაქართული ენის დაშლა არც თუ დიდი ხნის წინ მოხდა, თუმცა ამ პროცესს ჩვენი ენათმეცნიერები აძველებენ.
. ამათი აზრით ინდოევროპული ენის სამშობლო სამხრეთ კავკასიის მომიჯნავე მხარეა, ამიტომაც გვაქვს ქართულ–ინდოევროპულის სტრუქტურული კავშირები
ისინი ეხებიან ასევე ჩრილოეთ კავაკსიასაც, Наше исследование генетического родства с использованием анализа главных компонент (PCA) показывает, что северокавказцы бронзового века находились в пределах генетической изменчивости южнокавказцев бронзового века. ჩანს, ერთი გენეტიკა ყველა კავკასიელისა ბრიჯაოს ეპოქაში
С тех пор северокавказцы, по–видимому, сместились из этого диапазона в сторону популяций евразийских степей и Сибири. Это предполагает значительный поток генов из евразийских степей и Сибири на Северный Кавказ после бронзового века. Другие исследования также подтверждают этот генетический сдвиг из–за смешения после бронзового века с популяциями из евразийских степей/Сибири . Этот поток генов может объяснить некоторые следы сибирских языков на Северном Кавказе, что привело некоторых лингвистов к предположению, что северокавказские, енисейские, на–дене и сино–тибетские языки связаны. ახსენებენ სტაროსტინის თეორიას, რომ ადიღეურ-ჩერქეზულ ენებს კავშირი აქვთ სინო-ტიბეტურ-ენისეურ ენებთან და მიიჩნევენ რომ ადიღე ჩერქეზების წინაპრები მცირე აზიიდან განსახლდნენ კავკასიასა და შემდგომ აქედან, ენისეურ-სინურ სივრცეში,
ჩვენი კვლევა კი აჩვენებს საპირისპირო მოძრაობას, რაც ასახული შესაბამის ნაშრომში, კერძოდ, ენისეის უვრცელეს ხეობაში, ვიდრე ალტაის ოლქამდე ოქროს ურდოს ხანაში განვრცობილი იყო სინო -ტიბეტური ენა, კერძოდ კი იქ მიმთაბარეობდნენ სინო-ტიბეტური ენის მატარებელი ტომები დიდი ულუსების სახით, მათი ნაშთი ხალხები ენისეის აუზში დღესაც ცხოვრობენ. აქედან მათი ნაწილი, ნოღის ურდოს მსგავსად, ოქროს ურდოს ხანაში გადასახლდა ჩრდილოეთ კავკასიაში, სადაც მათ ეწოდათ ადიღე-ჩერქეზები.
. ლინგვისტები ძალზე ართულებენ სქემას, სინამდვილეში, მხოლოდ ოქროს ურდოს ეპოქაში, ბეგლარბეგ ედიგეის მიერ Едиге́й (Едыге́й, Эдыге́; 1352—1419) იქნა შემოყვანილი ჩრდიოეთ კავკასიაში მანგიტების იურტა – ულუსი, და ნოღაის ულუსი, რომელის შემადგენლობაში იყვენენ ენისეური ტომები სინო–ტიბეტური ენის მატარებელნი, მათ ჩრდილოეთ კავავასიაში, როგორც ითქვა, ეწოდათ ადიღეს ხალხი, ანუ ადიღეველები, Ады́ги, (самоназвание — ады́гэ) წინამძღოლ ადიღეს ანუ ედიგეის სახელის მიხედვით, რომელმაც ეს ხალხი ანუ თავის საკუთარი (პირადი საკუთრება, პირადი ურდო) ენისეის ხეობიდან შემოიყვანა ჩრდილოეთ კავკასიაში, ხან შადიბეკთან ომის დროს.
შადიბეკი იყო ოქროს ურდოს კანონიერი ხანი, რომელიც ტახტიდან ჩამოაგდო ტემნიკმა ანუ ბეგლერბეგმა, სარდალმა ადიღეიმ, შადიბეკი გაიქცა კავასიაში, განმტკიცდა დერბენტში და აქედან მარტავდა ოქროს ურდოს, საქართველოს სამეფოს მხარდაჭერით, ანუ ჩრდილო კავკასიის ადგილობრივი ტომების მხარდაჭერით, რომელნიც საქართველოს სახელმწიფოს ნაწილებს წარმოადგენდნენ.
Шадибек, хан Золотой Орды в 1399—1407 годах.
Шадибек поднял борьбу против Едигея, Шадибек бежал в Дербент, найдя убежище у эмира Дербента Шейха Ибрахима. На просьбы послов Едигея выдать темнику Шадибека Шейх Ибрахим ответил отказом. Находясь в Дербенте, Шадибек продолжал считать себя законным правителем Улуса Джучи (Золотой Орды), о чём свидетельствуют выпущенные им на Кавказе монеты.
ჩრდილოეთ კავკასიაში საქართველოს სახელმწიფოს მხარდაჭერით განმტკიცებული ოქროს ურდოს კანონიერი ხანის შადიბეკის დასამრცხებლად სარდალმა ედიგეიმ ციმბირის მხრიდან, კერძოდ ენისეი-ალტაის ოლქიდან შემოიყვნა საკუტარი დიდი ულუსი, რომლის ძალიტაც შეძლო ხანის დამარცხება და მასტან ერთად დაიმორჩილა ჩრდილო კავკასიის იქამდე საქართველოს სახელმწიფოში შემავალი ყველა ხევი.
ტოტალური გამარჯვების შემდეგ მთელი ჩრდილოეთ კავაკასია აღმოჩნდა ედიგეის მიერ შემოყვანილი ტომების ანუ ადიღეველების ხელში, დაღესტნის ჩათვლით ვიდრე შავ ზღვამდე,
ადიღეველთა ანუ სინო-ტიბეტურ-ენისეურ ენათა მატარებელმა ნაწილებმა ანუ სამხედროთა ჯგუფებმა იქამდე თურქულენოვან ჩერქეზთა ენობრივ-მენტელური ასიმილირების შემდეგ შეძლეს დაეპყროთ ცალკეული ხევები, ანუ შეძლეს შესულიყვნენ ერთმანეთისაგან დაშორებულ ჩრდილოეთ კავკასიის ხევებში.
ადიღეველებმა შეძლეს თითოეული ამ ხეობის მკვიდრი მოსახლეობის დამორჩილება და ასიმილირება ენით და შემეცნებით.
დაპყრობის შემდეგ ყველა დაპყრობილ ხევში ჩამოყალიბდა საზოგადოებანი ანუ ხალხი, რომელიც ორ სოციალურ ჯგუფად იყო გაყოფილი, მაღალი და დაბალი ფენები,
მაღალი ფენა იყო მცირერიცხოვანი ენისეურენოვანი ადიღეველები,
დაბალი სოციალური ფენა მრავალრიცხოვანი იყო, ანუ, დამორჩილებული მკვიდრი მოსახლეობა თავისი ძველი ენით.
საზოდაგოების მაღალი, მმართველი ზედაფენა ანუ ადიღეურენოვანი ხალხი მკაცრად მართავდა დაბალ, შეიძლება ითქვას, დამონებულ ფენას, საბოლოოდ კი თითოეულ ხევში ადგილობრივი ტომის ენობრივ-მენტელური ასიმილირების შედეგად ჩამოყალიბდა ახალი ენა და ახლი ტომი, გენეტიკით ადგილობრივი, მენტალობით კი მკვეთრად განსხვავებული, მიმსგავსებული დამპყრობელთან.
იქამდე ქართული ანდა ქართველური სახელმწიფოებრივ-ეკლესიური ცნობიერების კავკასიელი ხევების ანუ ჯგუფების მენტალურ-ენობრივი გარდასახვა-ცვლილება დაიწყო მე-15 საუკუნის დასაწყისში და გრძელდებოდა საუკუნეტა მანძილზე, ამიტომაც მე-17 საუკუნისთვის თითოეულ ამ ხეობაში საბოლოოდ ჩამოყალიბდა ახალი, იქამდე უცნობი ხალხები, მაგალითად ძველი ხუნძები გარდაიქმნენ ავარებად, ახალი ნარევი ენით, სტაროსტინი ამ ენაში ხედავს სინურ-ენისეურ გავლენას.
ჩამოყალიბდნენ ე.წ. სინო-კავკასიურ ენისეური ტიპის ენები.
ზოგან ენისეური გავლენა ნაკლებია, უფრო მეტია მაგალიტად ყაბარდოელებში , მათი ენაც ნარევია, ესაა ადგილობრივი კავკასიური ენობრივი ფენა გადაფარული ენისეური ენით და ა.შ. შესაბამისად, ჩრდილოეთ კავაკსიის ყველა ენა ამჟღავნებს საგრძნობ ენისეურ დაღს, ანუ საფუძველი ახლი ენებისა არის ენისეური ღერძი კავკასიური ძლიერი გავლენით.
(იხ. „ადიღების დამკვიდრება ჩრდილოეთ კავკასიასა და აფხაზეთ–სამეგრელოში (XV-XVII სს“.)
ვახუშტის არ დარჩა შეუმჩნეველი ეს პროცესი, ოღონდ დამპყრობელ ოსების მიმართ.
ის მრავალს წერს იმის შესახებ, რომ ჩრდილოეთიდან დვალეთში ოსების შესვლისა და მათ მიერ დვალეთის დაპყრობის შემდეგ, უკვე დაახლოებით მე-15 საუკუნედან, დაპყრობილ დვალეთში ჩამოყალიბდა საზოგადოება გაყოფილი ორ სოციალურ ფენად.
დვალეტში მე-15 ს.-დან მაღალი, ანუ მმართველი ფენა იყვნენ ოსები, ხოლო დაბალი ფენა დამორჩილებული დვალები,
თანადათანობით, ამის გამო დვალებში ჩამოყლიბდა ოსური თვითშემეცნება, თუმცა გენეტიკა უცვლელი – ქართული დარაჩა.
მსგავსადვე, ადიღე–ჩერქეზების მიერ მე-15 საუკუნედა კავკასიის ხევების დაპყრობის შემდეგ, თითოეულ ხევსა თუ ქვეყანაში ჩამოყალიბდა მსგავსი საზოგადოებები ორი სოციალური ჯგუფით, ანუ მმართველი ფენა ადიღეველებისა (ჩერქეზებისა, ანუ ადიღეური ენის მატარებლებისა) და დაბალი ფენა მკვიდრი, დამორჩილებული ადგილობრივი კავაკასიელებისა
რ4ოგორც აღინიშნა, ყველგან ამის შედეგად წარმოიქმნა ახალი ენები და ახალი ეთნოსები.
ანუ მე-17 და მე-18 საუკუნეებისათვის კავკასიაში გამოჩნდა ახალი, იქამდე უცნობი ეთნოსები, ახალი ნარევი ენებით (ესენია არიან დაღესტნის ყველა ტომი, როგორც მიუთითებდა ვ. აბაევი და სხვა მრავალი მეცნიერი (ოსი და სხვა ხალხების, ჩეჩნების და ინგუშების და სხვათა, და ასევე მათი ენების ნარევობის შესახებ).
და ბოლოს, მათ რიცხვშია ამჟამინდელი აფხაზეთის ნარევი ხალხი,
აფხაზეთშიც მსგავსი პროცესი განვითარდა, ოღონდ ძირითადად, მე-17 საუკუნედან.
აქ, ჩრდილოეთიდან შემოვიდნენ ადიღე–ჩერქეზები, რომელთაც ახლა აფსუებს უწოდებენ, გადმოლახს ლევან მე-2 დადიანის მიერ მათ შესაკავებლად აგებული „აფხაზეთის დიდი კედელი“, დაიპყრეს ისტორიული სამეგრელო, (ანუ შემდეგი გუდაუთის, სოხუმის, გულრიშის, ოჩამჩირის და გალის რაიონები).
იქამდე, ისტორიული აფხაზეთის ანუ გაგრის რაიონის დაპყრობის შემდეგ და აქაც ჩამოყალიბდა იგივე საზოგადოება, მაღალი ადიღეური ანუ აფსუური ფენა და დაბალი ადგილობრივი ანუ მეგრული ფენა, მოხდა მეგრელების ასიმილირება, მათ შეითვისეს ადიღებისა ნუ აფსუების ენა და შემცნება, გენეტიკა კი კვლავ ქართული დარჩათ. დაბალი ფენის სახელი აგირუა ანუ მეგრელი დღესაც კი ცოცხალია, ამის შესახებ სოციალურ ქსელში წერს ერთ ერთი მოწმე –
Давид Прохоров Мегрел с абхазского “агыруа” , буквально “агра змо ауаа” т.е люди имеющие грех. были низшим сословием домашних рабов слова раб и агыруа имело одно и тоже значение.
. მეგრელები абх.: агырқәа..Давид Прохоров ответил Нике . Ника, Агыркуа это множ. число, но также во множ числе можно сказать и агыруаа и агырцъа все один и тот же смысл, просто от диалектов разница. и так и так правильно, ну чаще используется агыруа.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, მეგრულ ენასთან დაკავშირებით, აღნიშნულ ლინგვისტებს მიაჩნიათ, რომ ის წარმოიქმნა სვანურისა და ე.წ. ქართო–ზანურის შეზავების შედეგად. დაახლოებით, მსგავსადვე, ე.წ. „სვანურ-ქართო–ზანურს“, ჩვენ ვუწოდებთ „ძველ ქართულ ენას“,
აღსანიშნავია, რომ სამეგრელოში 18 წლის ცხოვრების შემდეგ თითქმის იგივე თავალსაზრისი ჩამოაყალიბა არქანჯელო ლამბერტიმაც, მისი აზრით ძველი ქართული ენა იყო პროტო ენა, ფუძე ენა, რომლისაგანაც საუკუნეთა მანძილზე ჩამოყალიბდა ახალი ქართული დიალექტები, რომელნიც ენებად გადაიქცნენ, ასე უყურებს ის მეგრულსაც. ისევე, როგორც ლათინური არის ფუძე ენა და მისგან წარმოიქმნენ იტალიური, ფრანგული ესპანური და სხვა ენები.
ფუძე ენის შესახებ წერს გვერდი–
„პროტო ენა დამოწმებულია არსებულ წყაროებში. მაგალითად, ლათინური, რომელიც არის რომანული ენების (ჯგუფში შედის ისეთი ცნობილი ენები, რომლებიცაა ფრანგული, იტალიური, ესპანური …) პროტო ენა. ასევეა, პროტო–ნორვეგიულზე – თანამედროვე სკანდინავიური ენების პროტო ენა -, რომელიც დამოწმებულია წყაროებით , თუმცა ფრაგმენტულად“.
არქანჯელო ლამბერტის მიაჩნდა, რომ ძველი ქართული ენა იყო ქართეველურ ენათა, კერძოდ მეგრულისათვის – ფუძე ენა, ისევე, როგორც იტალიური ენისთვის ფუძე ენა იყო ლათინური.
თითქმის იგივე გამოიკვლიეს აღნიშნულმა ენათმეცნიერებმაც, მათი განაცხადი, რომ მეგრული არის ნაზავი ქართო–ზანურისა და სვანურის (იხ.ზემოთ), ლამბერტის ამ თეორიის მსგავსია.
ანუ ძველი პროტოქართველური ენა იყო ფუძეენა, ასევე სვანურისათვის, ხოლო სვანურში ადიღეური ენობრივი კონტინეტის წარმოქმნა უნდა დაუკავშირდეს არა უძველეს საუკუნეებს, არამედ ასე ვთქვათ ბოლო საუკუნეებს ანუ მე-15 საუკუნის შემდეგ ადიღების ჩრდილოეთქვაკასიაში ენისეიდან ჩასახლების პერიოდს, (ანუ მე-15 საუკუნის შემდგომ საუკუნეებს).
სვანები, განსაკუთრებით, მჭიდროდ იყვნენ დასახლებულნი ასევე ჩრდილოეთ კავაკასიაში, მათი განსახლების არე ფარავდა შემდგომ ე. წ. თებერდის რეგიონს, ქლუხორის რაიონს, რომელშიც ამჟამად ყარაჩაი ჩერქეზეთია და ნაწილობრივ ბალყარეთს, ასევე, არხიზ–ზელენჯუკის რეგიონს, სადაც შესანიშნავი ქარათული ეკლესიებია, ასევე, შუანასა და სენტის ტაძრები.
ჩრდილოეთკავკასიის სვანური მიწების დაპყრობა სურდა ჩერქეზ თვადებს. ამ მიწებს ერთმანეთს ედავებოდნენ დასავლეთ და აღმოსავლეთ ჩერქეზეთის თავადები. საბოლოოდ, ჩრდილოკავკასიელი სვანური მიწები დასავლეთ ჩერქეზების, ყაბარდოელების ხელში აღმოჩნდა, ამან საფუძველი ჩაუყარა სვანური და ადიღეური ენების ურთიერთზემოქმედებას.
მე-15 საუკუნის შემდეგ ჩრდილოკავკასიის სვანები შეავიწროვეს ადიღებმა, საბოლოოდ,იქაური სვანეთი აღმოჩნდა ცერქეზი თავადების გავლენის სფეროში, სვანებსა და ადიღებს შოის ჩამოყალიბდა უღთიერთობა, რამაც საუკუნის მანძილზე გავლენა იქონის ჩრდილოეთ კავკასიის სვანურ ენაზე, ის ე.წ. ნარევ ენად გადაიქცა.
აღმოსავლეთ ჩერქეზებს სვანეზე ზემოქმედების საშუალება მიეცათ, რაც ივან გროზნიმ შეირთო ჩერქეზი მთავრის ქალიშვილი дочь кабардинского князя Темрюка Идаровича и вторая жена Ивана Грозного.
მე-16 საუკუნეში ჩრდილოეთ სვანეთის მპყრობელ ჩერქეზ თავადს სხვა მეტოქე გამოუჩნდა Темрюк Идарович (кабард.-черк. Идар икъуэ К1емыргъокъуэ; ум. 1571), ის დაუმოყვრდა ივან გროზნის, მიიღო დახმარება -500 კაციანი მეთოფეთა რაზმი, შეებრძოლა მის მეტოქეს ანუ სვანებთან კოალიცაიაში მყოფ დასავლეთ ჩერქეზ თავადს, და სასტიკად დაამარცხა. ჩრდილოელ სვანების სოფლები რამდენჯერმე გაანადგურეს დასავლეთ ჩერქეზეთში (დიდ ყაბარდოში) რუსთა და აღმოსავლელ ჩერქეზთა ლაშქრობათა დროს.
В 1563 году Иван Грозный отправил на помощь своему тестю отряд стрельцов Вместе с русскими стрельцами. Темрюк предпринял успешный поход против своих противников и нанёс им поражение. В 1566 году царь вторично отправил на помощь своему союзнику русское войско Темрюк вместе с русской ратью опустошил владения Пшеапшоко Кайтукина и его братьев, захватив много пленников. В том же году (1567) крымский хан отправил в поход на Кабарду большое татарское войско. Кабардинские земли были опустошены и разорены, большое количество населения было захвачено в плен.
В 1570 году крымский хан Девлет Герай организовал новый поход на Северный Кавказ. Царевич Адиль–Герай во главе татарской рати совершил рейд на земли западных адыгов.
ერთი სიტყვით, ჩრდილო კავკასიის სვანები 1563 წლამდე მოკავშირეობდნენ (ვითარცა ვასალები და დამორჩილებული ხალხი) დასავლეთ ყაბარდოს თავადებს, ისინი დაამარცხეს რუსებისა და აღმოსავლეთ ჩერქეზების რაზმებმა და, მათ, 150 სვანური სოფელი გაანადგურეს (იხ. საგანგებო გამოკვლევა).
აქ რუსების გაძლიერება მიუღებელი იყო ყირიმელი თათრებისათვის, ამიტომაც 1570 წელს ჩრდილო კავკასიას შეესია ყირიმის ხანი დავლათ გირეი, ასევე, ჩრდილოეთ სვანეთის დარჩენილი მოსახლეობის დატყვება დამონების მიზნით (ეს ასახულია სვანურ პოეზიაში),
ამის გამო ჩრდილოეთ სვანეთის მიწაწყალი მასობრივად მიატოვეს სვანებმა და ლტოლვილების სახით თავი შეაფარეს ამჟამინდელ მესტიისა და ლენტეხის რაიონებს, იქ ლტოლვილებმა შეიტანეს უკვე ნარევი სვანური ენა, რამაც აქ დაადაბლა ძველი ქართული ენის საყოველთაო ცოდნის ხარისხი, ეს ასახულია წერილობით წყაროებში, მაგალითად, სამოქალაქო–იურიდიული ხასიათის სვანური ხელნაწერებიდან ჩანს, რომ IX-XV საუკუნეების დოკუმენტებში უზადო ძველი ქართული ენაა გამოყენებული, ხოლო შემდეგ საუკუნეთა დოკუმენტებში შედარებით ნაკლები ცოდნა ჩანს ძველი ქართული ენისა.
როგორც ითქვა, ივან გროზნის 500 მეთოფის დახმარებით აღმოსავლეთ ადიღებმა დაიპყრეს და მოსპეს 150 სვანური სოფელი, დამარცხებული სვანები აღმოჩდნენ ადიღების უფრო მძიმე მმართევლობის ქვეშ და ცხადია სვანურ–ადიღეური ენობრივი კონტაქტებიც გაღრმავდა,
აღსანიშნავია, რომ ჩანს, ჩრდილოეთ კავაკსიაში ყირიმის ხან დავლათ გირეიმ მე-16 ს. ჩრდილოკავკასიის სვანეთში დაპყრობილი მიწების ასათვისებლად ჩაასახლა იქამდე დონის სტეპებში მომთაბარე თათრები ამჟამინდელი ყარაჩელებისა და ბალყარების წინაპრები.
ისინი მე-16 და მე-17 სს.-ში ჩასახლდენენ ჩრდილო კავკასიის სვანეთში, მოახდინეს დარჩენილი სვანების ასიმილირება, ყარაჩაელებისა და ბალყარების გენეტიკური კვლევები მიუთითებს, რომ მათი ნაწილი არიან ასიმილირებული სვანები, რადგააც აქვთ სავანური გაპლოჯგუფი g 2 (G 2)
ჰაპლოჯგუფი g 2 (G 2) (M201) — ადამიანის Y-ქრომოსომის ჰაპლოჯგუფი
ეროვნული პოპულაციების დონეზე G-M201 ყველაზე ხშირად გვხვდება საქართველოში და ქართველების 35%-ზე მეტს ეს ჰაპლოჯგუფი აქვს. ჰაპლოჯგუფი G2 გვხვდება მთელ საქართველოში, მაგრამ ყველაზე გავრცელებულია სვანეთში და სვანების 90% სწორედ ამ ჰაპლოჯგუფს მიეკუთნება. ჰაპლოჯგუფი G2 ასევე გავრცელებულია სხვა კავკასიელ ხალხებში, მათ შორის ოსებში (67%), ყარაჩაი-ბალყარელებში (23%) და აფხაზებში (56,9%).
როგორც ითქვა, მე-16 და მე-17 საუკუნეებში,მე-18 საუკუნეში ჩრდილოკავკასიის აღნიშნული სვანური რეგიონი (ამჯამინდელი ყარაჩაის ოლქი) დაიპყრეს დონის თათრებმა ყირიმელი ხანების სამხედრო ექსპანსიისას ჩრდილოეთ კავაკასიაში,
ამ დროს დონელი თათრები დაუნდობლად ხოცავდნენ მკვიდრ, ანუ სვანურ მოსახლეობას, რაც კარგად ჩანს სვანურ ხალხურ პოეზიაში, ამიტომაც სვანები, ადიღეური ენის გავლენის მქონენი, ლტოლვილების სახით შევიდნენ მესტიისა და სხვა რაიონებში თვიანთ თანამეტომეებტან, მათი დახმარებით ცდილობდნენ უკანვე დაებრუნებინათ ჩრდილოკავკასიის დაკარგული მიწები, იბრძოდნენ გმირულად (მირანგულა), მაგარმ მალევე, რუსულმა ხელისუფლებამ ეს ქმედება აკრძალა, თუმცა 1943 წელს, სვანებს უკან დაუბრუნეს ტავიანთი ისტორიული მიწები , და შექმნეს თებერას ოლქი, კალინინის მიერ ხელმოწერილი ბრძანებულების თანახმად – მესტის რაიონის დაქვემდებარებაში, მაგარამ ეს იყო დროებითი საქმე.
„სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი ადგენს:
ყარაჩაის ავტონომიური ოლქის ლიკვიდაციის გამო… ყოფილი ყაბარდო-ბალყარეთის ასსრ-ის ელბრუსსკისა და ნაგორნის რაიონების სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი შეუერთდა საქართველოს სსრ-ის ზემო სვანეთის რაიონს“
სვანური ადიღეურის და ქართველური ენის შერწყმის შედეგიაო – წერდა ჯერ ნ. მარი და ა. ჩიქობავა
საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ, უცხოურ პრესაში ასეთი შეფასება მიიღო ჩვენი ლინგვისტების ნაშრომმა_
„Байесовский подход к филогенетике показал, что пракартвельский язык распался на две ветви около 7641 года назад
Затем около 2617 лет назад разошлись линии прагрузинского и празанского языков.
А примерно 1200 лет назад празанский язык распался на предковые языки для современных мегрельского и лазского“.
ანუ ე.წ. ქართო–ზანური ენა დაშლილა 2617 წლის წინ ანუ დაახლოებით ძვ. წ, მე-6 საუკუნეში, ანუ ე.წ. მამასალისობის ეპოქაში, როდესაც დასავლეთ საქართველო მცხეთელი მამასახლისის გავლენის სფეროში შედიოდა და დასავლეთ საქართველოს კვლავ მოიცავდა როგორც ისინი ამბობენ – „სვანურ-ქართო–ზანური ენა“,
იქნებ ამ რთული კომპოზიცის („სვანურ-ქართო–ზანური ენა“), მაგიერ ამ ენას ვუწოდოთ – „ძველი ქართული ენა“,
ამასტანავე, მალევე, მატიანის თანახმად, ძვ. წ. მე-4 საუკუნეში დასავლეთ საქართველო ეგრისწყლამდე შევიდა ქართლის სამეფოს შემადგენლობაში, მოქცევაი ქართლისაის თანახმადდ, ძვ. წ. მე-4 ს.–ში ალექსანდრე მაკედონელმა (ძვ. წ. 336-323) აზონს გადასცა ქართლის სამეფო, რომლის დასავლეთი საზღვარი იყო ეგრისწყალი –
მატიანე განაგრძობს -„ხოლო ეგრის წყალს ქუემოთ დარჩა ბერძენთა, რამეთუ მკჳდრთა მის ადგილისათა არა ინებეს განდგომა ბერძენთა..მისცა ქუჯის ქუეყანა ეგრის წყალსა და რიონს შუა, ზღჳთგან მთამდე, რომელსა შინა არს ეგრისი და სუანეთი, და დაამტკიცა იგი ერის–თავად მუნ. და მან ქუჯი აღაშენა ციხე–გოჯი.. (ფარნავაზ) ჟამითი–ჟამად მივიდის ეგრისს და კლარჯეთს, და მოიკითხნის მეგრელნი და კლარჯნი, და განაგის ყოველი საქმე დაშლილი..და ესე ფარნავაზ იყო პირველი მეფე ქართლსა შინა ქართლოსისა ნათესავთაგანი. ამან განავრცო ენა ქართული, და არ–ღა–რა იზრახებოდა სხუა ენა ქართლსა შინა თჳნიერ ქართულისა. და ამან შექმნა მწიგნობრობა ქართული.
მაშასადამე, მატიანეთა ცნობით, ქართული ენა დასავლეთ საქართველოში ძვ. წ. მე-4 საუკუნედან დაფიქსირებული ენა იყო, ვითარცა კანონიერი, აქ კი იქამდე ჩვენს ლინგვისტთა კვლევით სვანურ-ზან–ქართული ენა ყოფილა გავრცობილი.
დამთხვევა აშკარაა, ჩვენი ლინგვისტები ფარნავაზისა და მამასახლისობის ეპოქის ენას უწოდებნ „სვანურ-ქართო-ზანურს“, მემატიანე კი მას უბრალოდ – „ქართულ ენას“ უწოდებს, ანუ სვანურ-ქართო-ზანური ენა არის ძველი ქართული ენა.
ანუ, თუ გავიმეორებთ, ძველი ქართული ენა იგივეა რაც სვანურ-ქართო–ზანური ენა.
მხოლოდ ეგრისწყლის იქითა მიწაწყალზე შეიძლებოდა ჩამოყალიბებულიყო ამ ენის რაიმე დიალექტი, რადგანაც ბერძნებს ანუ ბერძენ კოლონისტებს ძვ. წ. მე – 6 საუკუნეში, ხელთ უგდიათ მდ. ეგრისწყლის ნუ ამჟამინდელი ოჩამჩირეს იქით მდებარე მიწაწყალი.
26.01. 2025