XIX საუკუნის რუსეთის იმპერიის იდეოლოგიის უპირველეს კერაში _ პეტერბურგის უნივერსიტეტში _ იშვა და საბჭოთა პერიოდში გაბატონდა მოსაზრება, რომ თითქოსდა, უძველესი დროიდან დღემდე არსებობს მხოლოდ სამი ქართველური ტომი სამი განსხვავებული ენით: ქართები, ზანები (მეგრელ-ჭანები) და სვანები; რომ თითქოსდა, უფრო ძლიერისგან _ „ქართებისგან“ _ მოხდა სხვა ქართველურ ტომთა ასიმილაცია _ ქართიზაცია (ქ. პატკანიანი).
ამ იდეოლოგიის გაგრძელებაა საქართველოს ეკლესიისათვის პროზელიტურობის დაბრალება _ ზოგი მეცნიერის მიერ დასავლეთ საქართველოს გამოცხადება ბერძნულ-ბიზანტიური ეკლესიის ტერიტორიად.
ე.წ. სამი თუ ოთხი ქართველური ენის არსებობა იმთავითვე გამორიცხეს დიდმა ქართველმა საზოგადო მოღვაწეებმა თუ მეცნიერებმა (წმიდა ილია მართალი, ნიკო დადიანი, იაკობ გოგებაშვილი, აკაკი წერეთელი, სერგეი მესხი, ვაჟა-ფშაველა, ბესარიონ ნიჟარაძე, ივანე მარგიანი, წმიდა ამბროსი ხელაია, სილოვან ხუნდაძე, პეტრე ჭარაია, ივანე ჯავახიშვილი, თედო სახოკია, კონსტანტინე გამსახურდია…),
ქ. პატკანიანის გზა კი გააგრძელა მისმა მოწაფემ ნიკო მარმა, რის გამოც ნ. მარი მწვავედ გააკრიტიკა ივ. ჯავახიშვილმა, რომელმაც დაწერა: „1908 წელს ნ. მარი ამბობდა, რომ იაფეტურ ენათა შტოს საუკეთესო და დამახასიათებელ წარმომადგენლად „ქართულსა და მასთან ძმურად დაკავშირებულ ცოცხალ კილოკავებს გარდა, ესე იგი ეგრეთწოდებულ ქართებისა და იბერთა ჯგუფის (უკეთ რომ ითქვას, ქართებისა, იბერთა [იგულისხმება მეგრულ–ჭანური] და სვანთა ჯგუფებს) გარდა, მკვდარი ენებიც შედიან“-ო (ნ. მარი, 1908, გვ. 1).
მაშასადამე, იმ დროს, როდესაც თავისი თეორიის ძირითადი დებულებანი პირველად გამოაქვეყნა, ნ. მარისთვის მეგრული, ჭანური და სვანური ქართული ენის „ძმურად დაკავშირებული ცოცხალი კილოკავები“, დიალექტები იყო მხოლოდ… ნ. მარის ზემომოყვანილი დებულების შემდგომ, მკითხველი სამართლიანად იქნება გაოცებული, რადგანაც მისსავე 1912 წ. საჯაროდ წარმოთქმულსა და დაბეჭდილ სიტყვაში: „კავკასია და სულიერი კულტურის ძეგლები“ იმავე ავტორი ამგვარ მსჯელობას შეხვდება:
„ქართველთმცოდნენი, ქართულ ნაციონალურ შეხედულებაზე დამყნობილნი, უგულებელსჰყოფდნენ მთელ რიგს ქართულის, თუმცა მონათესავე, მაგრამ დამოუკიდებელ ენებს, როგორც მაგ., სვანურს, მეგრულს, ჭანურს და მათ ქართულის „დამახინჯებულ“ თქმად ანუ დიალექტად სთვლიდნენ“-ო… ავტორს დავიწყებია, რომ ამგვარივე „ნაციონალისტური“ შეხედულება მასაც ჰქონდა და 1905 და 1908 წლებში „მეგრული, ჭანური და სვანური მასაც ქართულის ცოცხალ კილოკავებად მიაჩნდა… 1915 წელს კი წერდა: ქართველებს, მეგრელ-ჭანებს და სვანებს ენობრივად და ტომობრივად იმგვარივე დამოკიდებულება აქვთ, როგორც რუსებს, პოლონელებსა და ჩეხებს…“ (ივ. ჯავახიშვილი, ქართული და კავკასიური ენების თავდაპირველი ბუნება და ნათესაობა, თბ., 1992, 53-54).
სამწუხაროდ, საბჭოთა პერიოდის მეცნიერება ნიკო მარის გზით წავიდა. „ქართიზაციის“ თეორიის კონტექსტში გაჩნდა საოცრად არაადეკვატური ფრაზაც: ქართი _ ტომი ყლაპია (ნ. ბერძენიშვილი).
დღემდე რუსეთის იმპერია კვაზიმეცნიერული (ცრუ მეცნიერული) საფუძველით საინფორმაციო ომს აწარმოებს ქართველი ერის დასანაწევრებლად და მთელ მსოფლიოში ავრცელებს თვალსაზრისს, რომ მეგრელები, ლაზები, სვანები „დამწერლობის არმქონე ენების მქონე მცირე ეთნოსებია“… შედეგად მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული ანტიქართული ეთნოლინგვისტური რუკები, რომლებშიც ქართველთა გავრცელების არეალი რუსი მეცნიერების მიერ „დადგენილი“ ე.წ. „ენობრივი ანკლავების“ მიხედვითაა დანაწევრებული.
„ქართიზაციის“ ანტიქართული თეორიის კრიტიკა პირველად წარმოადგინა მიტროპოლიტმა, პროფესორმა ანანია ჯაფარიძემ; გამოკვლევაში: „დედა ეკლესია“ ის წერს: „ნ. მარისგან მომდინარეობს იდეა აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის, ჰერეთის, დასავლეთ და სამხრეთ საქართველოს მოსახლეობის „ქართიზაციისა“ ანუ გაქართველების შესახებ. ხელოვნურია ტერმინი და იდეაც ასეთივეა; სინამდვილეში კი, ძველი წყაროების თანახმად, მთიანეთის, კახეთ–ჰერეთის, დასავლეთ და სამხრეთ საქართველოს მოსახლეობას „ქართიზაცია“ არ ესაჭიროებოდა, რადგან ძველთაგანვე (და ფარნავაზის დროსაც) აღნიშნულ კუთხეთა მცხოვრებნი, როგორც მთიელები, ისე ეგრისელები (მესხებსა და ჰერ–კახელებზე რომ აღარაფერი ვთქვათ) ქართველი ხალხის ძირითად ნაწილად განიხილებოდნენ. ეს ასე ესმის „ქართლის ცხოვრებას“, ძველ ქრონიკებს და ძველ ავტორებს… დიდმა ივანე ჯავახიშვილმა გამოიკვლია, რომ ქრისტიანობამდე ყველა ქართულ ტომთათვის (სამეგრელოსა და სვანეთშიც) კულტმსახურების ენა იყო ქართული ენა… შესაბამისად, ამ ტომებს ქართიზაცია არ სჭირდებოდათ…“ (ა. ჯაფარიძე, 1996, გვ.195-197, 213, 215-216; იხ., აგრეთვე, ა. ჯაფარიძე, 1998, გვ.261-263; ა.ჯაფარიძე, 2003).
ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორის, პროფ. ანანია ჯაფარიძის თვალსაზრისს ამყარებს წყაროთმცოდნეობითი და ლინგვისტური კვლევების შედეგებიც;
კერძოდ:
- არცერთი ისტორიული წყაროს მიხედვით არ ჩანს ქართის ტომის არსებობის კვალი. ძველ უცხოურ თუ ქართულ წყაროებში ოცამდე ქართველური ტომის სახელი დასტურდება; შდრ.: ხეთურ, ასირიულ, ურარტულ, ბერძნულ-რომაულ-ბიზანტიურ, სომხურ და სხვა უცხოურ წყაროთა ჩვენებით II ათასწლეულის დასასრულს და I ათასწლეულში საქართველოს ისტორიულ ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ ქართველურ ენა-კავებზე მოლაპარაკე და, შესაბამისად, ქართველურად მიჩნეული შემდეგი ტომები: მუშქები/მესხები, დიაუხები/ტაოხები, კოლაელები, ტიბარენები, იბერები/სასპეირები, კორაქსები, ჰალიძონები/ხალიბები, ხალდები/ქალდები, მოსინოკები, მაკრონები, ფასიანები, ეკრიკტიკეს მცხოვრებნი, ჰენიოხები, სანები/ჭანები, ლაზები, აბაზები /ობეზები, სვანები, სუანო-კოლხები, ამარანტები, ტუსკები, კახები, კუხები, ჰერები, ჯავახები, ფხოველები…როგორც ვხედავთ, არც ქართულ და არც უცხოურ წყაროებში არცერთ ერთ ტომს სახელად არ უდასტურდება „ქართი“.
- წყაროებში დადასტურებულ ოცამდე ტომს შეუძლებელია ჰქონდეს ოთხი ენა. რაც მთავარია, დიდი ალბათობით, ქართველთა ისტორიული სამწიგნობრო ენა _ ხანმეტი ტექსტების ენა დაეფუძნა ზოგად ქართულ საერთო ქართველურ ენას და არა _ ჩვენთვის დღეს ცნობილ რომელიმე ქართულ დიალექტს, მაგ., ქართლ-კახურს. შესაბამისად, მრავალსაუკუნოვანი სამწიგნობრო ქართული ენა ყველა ქართველური თემის შემოქმედება და დედაენაა.
უეჭველია ისიც, რომ მეგრულ-ლაზურიც, სვანურიც და სხვა ქართველური ზეპირი კილოებიც ძველი (ხანმეტი) ქართული ენის მეორეული სახესხვაობები არიან და არა – დამოუკიდებელი ენები.
შესაბამისად, არალოგიკურია ქართველთა სამი თუ ოთხი დედაენის არსებობაზე ლაპარაკი.
მრავალი საუკუნეა ქართველ ერს აერთიანებს საქართველოს ეკლესიის ენა – ქართული სამწიგნობრო ენა, რომელიც თვისობრივად ერთნაირად იქმნებოდა საქართველოს ყველა კუთხეში. გამომდინარე ზემოთქმულიდან, ლოგიკურია დასკვნა, რომ არცერთ ქართველურ ტომსა თუ თემს თავისი კუთხური ენა თუ კულტურა არ გაუვრცელებია სხვა ქართველურ ტომებსა თუ თემებზე ანუ, სრულიად უსაფუძვლოა ე.წ. „ქართიზაციაზე“ ლაპარაკი.
სავსებით დამაჯერებელია მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძის მსჯელობა საქართველოს ეკლესიის საზღვრების შესახებაც; კერძოდ, მისი აზრით, საბჭოთა ეპოქის ისტორიოგრაფიაში ჩამოყალიბებული თვალსაზრისი საქართველოს ეკლესიის პროზელიტურობის შესახებ ეწინააღმდეგება როგორც უცხოური წყაროების, ასევე, ძველ ქართულ წყაროებისა და რუის-ურბნისის ძეგლისწერის ცნობებს. წყაროების მიხედვით, ანდრია პირველწოდებულისა და წმინდა ნინოს მიერ დაფუძნებული საქართველოს წმინდა ეკლესია იმთავითვე მოიცავდა დასავლეთ საქართველოსაც; იხ., მაგ., რუის-ურბნისის კრების ძეგლისწერა: წმინდა ნინომ მოაქცია „ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა“, ხოლო ანდრია პირველწოდებულმა იქადაგა „ყოველსა ქვეყანასა საქართველოისასა“ (დიდი სჯულისკანონი, 1975, გვ. 545).
მიტროპოლიტ ანანიასა და სხვა თანამედროვე მეცნიერთა კვლევების გათვალისწინებით, დღეს, საქართველოს დეოკუპაციის პროცესში, არსებითია, რომ საქართველოს ხელისუფლების შესაბამისი ინსტიტუციის მიერ აკადემიურად და დროულად დაიგეგმოს მეცნიერული ქართველოლოგიის განვითარება; კერძოდ, აუცილებელია: – ქართველთა ენობრივ-ეთნიკური ერთიანობისა და უდიდესი მემკვიდრეობის _ ქართველთა კუთხური მეტყველებების (მეგრულის, ლაზურის, ხევსურულის, სვანურის, ტაოურის, თუშურის…) _ შენარჩუნებისათვის სტრატეგიის შემუშავება; – ქართველოლოგიის მიმართულებით ობიექტური კვლევების განხორციელება და ყველა დონის სასწავლო დაწესებულებაში სწავლების დაგეგმვა აკადემიური ქართველოლოგიური კვლევების მიხედვით; – ქართველთა ენობრივ-ეთნიკური და სახელმწიფოებრივი იდენტობის შესახებ მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული არასწორი ინფორმაციების დაბალანსება; თანამედროვე ქართველოლოგიური კვლევების შედეგების მიწოდება საერთაშორისო სამეცნიერო თუ საენციკლოპედიო წრეებისთვის, ობიექტური ეთნოლინგვისტური და ისტორიოგრაფიული რუკების საზღვარგარეთ გავრცელება და სხვ.
ვულოცავ მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძეს 70 წლის იუბილეს და ვუსურვებ ხანგრძლივ მოღვაწეობას როგორც ეკლესიის წიაღში, ასევე, ქართველოლოგიის მიმართულებით. ტარიელ ფუტკარაძე
saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli eklesiis istoriis mematiane. 2019