870-880 წლებისათვის “სომხეთშიაც მოიკრიბეს ძალა ადგილობრივმა ერისთავებმა. სხვებზე უფრო ძლიერი იყო ერისთავთ-ერისთავი აშოტ ბაგრატუნი… მას “სომეხთა და ქართველთა ერისთავთ-ერისთავის” სახელი მიუღია” (ივ. ჯავახიშვილი, თხზულებანი, ტომი II, 1983, გვ. 102). ივ. ჯავახიშვილის ვარაუდით აშოტ
“სომეხთა და ქართველთა ერისთავთ-ერისთავის” სახელი ალბათ იმის გამო მიიღო, რომ მას შიდა ქართლში ულაშქრია, სადაც აფხაზთა მეფეს შებრძოლებია და კიდეც გაუმარჯვნია, როგორც აღნიშნული ტიტული აფიქრებინებს მეცნიერს. მაშასადამე, შიდა ქართლი სომეხთა მეფის ხელში გადასულა. როგორც ითქვა ესაა ვარაუდი, რაიმე წყარო ამას არ მიუთითებს. ივ. ჯავახიშვილს როგორც ითქვა მხოლოდ აშოტის “სომეხთა და ქართველთა ერისთავთ-ერისთავის” ტიტული აფიქრებინებდა ამას. ჩვენი აზრით, კი ”ქართველთა ერისთავთ-ერისთავის” თუ “ქართველთა მეფის” ტიტული მიუთითებდა არა შიდა ქართლის, არამედ ტაო-ბასიანის მფლობელობას, მართლაც ”ქართველთა მეფის” ტიტული მალევე, შემდგომში ტაოს მფლობელებს ჰქონდათ. მეორე მაგალითიც გვაქვს, რომელიც ჩვენს მოსაზრებას გარკვეულად აძლიერებს. ეს მაგალითია ტიტული ტაო-ბასიანის მფლობელებისა VI-VII სს-ში. როგორც ითქვა, პ. ინგოროყვა ძველ სომხურ წყაროზე დაყრდნობით მიუთითებს, რომ, ამ მხარეების მფლობელს VI-VII სს-ში “ქართველთა მთავრის” ანუ “ივერთა მთავრის ტიტული~ ჰქონდა. მაშასადამე, ამ ტიტულის შესაბამისად ტაო-ბასიანის მხარეებში VI-VII სს-ში არსებობდა პოლიტიკურ-ადმინისტრაციული ერთეული ”ქართველთა სამთავრო~ (შევადაროთ, რომ IX-X სს-ში იქ იყო `ქართველთა სამეფო”). აღნიშნული “ქართველთა სამთავრო” არსებობდა ქვეყანაში, რომელსაც ხან ”ბიზანტიური არმენია” ხან კი “პერსარმენია” ერქვა. VI-VII სს-ში ტაობასიანის უფალს “ქართველთა მთავარი ვაშდენი~ ერქვა. ვაშდენ `ქართველთა მთავარს~ თავის დისწულ ჰამამთან დავა ჰქონია. ჰამამი ქალდეა-ჭანეთ-ზღვისპირეთის მფლობელი ყოფილა. ვაშდენი კი, როგორც ითქვა, მის ზემოთ, ზეგანზე გადაშლილი და ვრცელი ქვეყნისა, ტაო-ბასიანისა. 327 მაშასადამე, მართალია ეს ქვეყანა არმენიის ნაწილად ითვლებოდა (იგულისხმება ტაო-ბასიანი), მაგრამ მკვიდრი მოსახლეობის ეთნიკური თვითსახელის შესაბამისად “ქართველთა სამთავრო” ერქვა VI-VII სს-ში. “ქართველთა სამთავრო”, ჩანს, IX საუკუნეში სომეხთა მთავრის ანუ ერისთავთ-ერისთავის აშოტის ხელქვეშ მოქცეულა. მაშასადამე, შესაბამისად მას მიუღია წოდება “სომეხთა და ქართველთა ერისთავთ-ერისთავისა” შემდეგ კი წოდება ”სომეხთა და ქართველთა მეფისა” (დაახლოებით IX საუკუნის 70-იან წლებში). ერთი თაობის შემდეგ `ქართველთა მეფის~ ტიტული მიენიჭა ადარნასე I კურაპალატს, ქართველ ბაგრატიონთა შტოდან, ქართველი აშოტ I დიდი კურაპალატის შვილთაშვილს, ადარნასე ამავე დროს იყო ტაოს ერთპიროვნული მფლობელი. მაშასადამე, ტაოს მფლობელობა მის მეპატრონეს აძლევდა უფლებას ჰქონოდა ტიტული “ქართველთა მთავარი” ანდა “ქართველთა მეფე”, ტაოს მფლობელობა მის მეპატრონეს უფლებას აძლევდა “ქართველთა ერისთავთ-ერისთავის” წოდება ჰქონოდა. თუ დავუბრუნდებით ქართველ ბაგრატიონებს შეიძლება დაისვას კითხვა, როგორ გახდა ადარნასე I ტაოს მფლობელი? ტაოს მფლობელობა მას უფლებას აძლევდა “ქართველთა მეფის” ტიტული ეტარებინა. იყო თუ არა მისი მამა დავით I ტაოს მფლობელი? თუ დავით I, რომელიც 881 წელს მოკლეს, არ იყო ტაოს მფლობელი უნდა ვიფიქროთ, რომ მისმა შვილმა ადარნასე I-მა აშოტ სომეხთა მეფის მემკვიდრეებისაგან მიიღო სამართავად ტაოს (ე.ი. “ქართველთა”) ქვეყანა, ხომ არ მიათხოვა აშოტ სომეხთა მეფის მემკვიდრემ თავისი ქალიშვილი ადარნასე I-ს და მზითევის სახით მიიღო ტაო სიძემ? დიახ, ეს ასე ყოფილა, რაც ზემოთაა აღწერილი. ასევე საკითხავია, იყო თუ არა სომეხი ბაგრატიონი აშოტი ვაშდენ ”ივერთა მთავრის” უფლებრივი მემკვიდრე, ვაშდენ ივერთა მთავრის სამართლებრივი მემკვიდრენი იქნებ ქართველი ბაგრატიონები ადარნასე, დავით I და მისი მამა ბაგრატ I იყვნენ?
პარაგრაფი #81
წიგნიდან, მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე „არიან-ქართლი“. 2015.