იბერიის მეფე ფარასმანი ტაციტუსის მიხედვით

რომაელთა ძლიერების ხანაში, I საუკუნის 30-იანი წლებიდან, მე-2 საუკუნის 60-იანი
წლების ჩათვლით, იბერია იყო ძლიერი სახელმწიფო, რომელიც მოიცავდა და
აკონტროლებდა მთელ კავკასიას.
ამ ეპოქაში იბერიას შეეძლო ჩრდილოკავკასიის სტეპებში მომთაბარე სარმატებისა და
სკვითური ტომების მართვა, მათი საომრად გადმოყვანა სამხრეთ კავკასიასა, ასევე,
პართიასა და რომის პროვინციებში.
ამის შესახებ მოგვითხრობს რომაელი ისტორიკოსი ტაციტუსი(56-117). ის თითქმის
თანამედროვე იყო იბერიის მეფე ფარსმან 1-ისა (40-60-იან წლები); აღწერს, თუ
როგორ ებრძოდნენ იბერები პართიის ჯარებს სომხეთის გასათავისუფლებლად; ასევ
აღწერს, თუ როგორ ავიდნენ სომხეთის მეფეთა ტახტზე იბერიელთა სამეფო ოჯახის
წევრები. ამასთანავე, ტაციტუსი მხატვრულად გადმოგვცემს, თუ როგორ მართავდნენ
სომხეთის სამეფოს იბერიელი მეფეები და უფლისწულები.
ტაციტუსი წერს –
„იმპერატორმა ტიბერიუსმა გადაწყვიტა, რომ მეფე ფარასმანის ძმას „მითრიდატე
იბერს“ ბრძოლით გაეთავისუფლებინა არმენია და შებრძოლებოდა იქ გაბატონებულ
პართებს.
… დავალების მიღების შემდეგ „მითრიდატე იბერმა“ არმენიის გათავისუფლების
საქმეში დახმარება თხოვა თავის ძმას, იბერიის მეფე ფარსმანს (ტაციტუსის მიხედვით,
მისი სახელი იყო ფარასმანი), ფარსმანი დაეთანხმა ძმას და მათ თავიანთ მხარეზე
გადაიყვანეს არაქსზე მცხოვრები ხალხი.
ამავედროს, იბერები დიდი ჯარით შეიჭრნენ არმენიაშიდა აიღეს დედაქალაქი
არტაქსატა.
ამის შეტყობის შემდეგ პართიის მეფემ არტაბანმა თავის შვილ ოროდს დაავალა
არმენიაში შებრძოლებოდა იბერებს, მისცა მას პართიის ჯარი და დაიწყო
დაქირვებულთა მოკრება.
იბერიის მეფე ფარსმანმა თავის მხრივ მიიღო ალბანელების დახმარება და მოიწვია
სარმატები.
სარმატების ტომების ბელადებმა საჩუქრები მიიღეს – როგორც იბერებიდან და ასევე
პართებიდან და დამხმარე ჯარი გაუგზავნეს ორივე მხარეს.“
„იბერები ამ ქვეყნის მეპატრონეები არიან ” иберы хозяева этой страны” – წერს ტაციტუსი
და გულისხმობს მთელ კავკასიას, მათ შორის კასპიისპირეთს დერბენდათან, სადაც
გადიოდა „კაპიის გზა“, რომელიც ჩრდილკავკასიას აერთებდა სამხრეთ კავკასიასთან,
არმენიასთან და პართიასთან, ამ გზას იბერები აკონტროლებდნენ (გულისხმობს
კასპიის ზღვის ვიწროებს დერბენდთან), ამიტომო, წერს ის, დერბენდის ამ გზით
სწრაფად გაატარეს იბერების დასახმარებლად არმენიაში მიმავალი სარმატების ჯარი,
მაგრამ გზა ჩაუკეტეს პართიისაკენ მიმავალ სარმატებს ბუნებრივი ხერხების
გამოყენებით.
ამავე დროს, მოკავშირეებით გაძლიერებულმა ფარასმანმა საომრად გამოიწვია
დამხმარე ჯარის გარეშე დარჩენილი ოროდი.
პართელებმაც ბრძოლა მოითხოვეს იბერების წინააღმდეგ. მათ არმენიაში ჰყავდათ
ძლიერი ცხენოსანი ჯარი, მაგრამ ფარასმანს ჰყავდა როგორც ცხენოსანი, ისე ფეხოსანი
ჯარი. ამასთანავე, იბერები უფრო გამძლენი იყვნენ პართებთან შედარებით, რადგანაც
რთულ პირობებში იყვნენ ცხოვრებას მიჩვეულნი.
შემდეგ ტაციტუსი ეხება ქართველთა წარმოშობის თეორიას,რომ ქართველები
წარმოშობილნი არიან თესალიელებისაგან, როცა იასონი კოლხებში, აიეტის ქვეყანაში
დაბრუნდა.
ტაციტუსი წერს, – „იბერები ამტკიცებენ, რომ თესალიელებისაგან არიან
წარმოშობილები და მათ აჰყავთ თავიანთი წარმოშობა იმ უძველეს დრომდე, როცა
იასონი (მედეას წაყვანისა და მასთან შვილების გაჩენის შემდეგ) დაბრუნდა აიეტის
დაცარიელებულ სასახლეში და ხელისუფლების გარეშე დარჩენილ კოლხებში. ეს
თეორია იმით მტკიცდებაო, განაგრძობს ტაციტუსი, რომ იბერები პატივს მიაგებენ
იასონის ხსოვნას, ფრიქსეს სალოცავს და იქ არავინ წირავს მსხვერპლად ცხვარს,
რადგანაც მიიჩნევენ, რომ ფრიქსე მათთან მიიყვანა ცხვარმა, მიუხედავად იმისა, ის
ცოცხალი არსება იყო თუ ხომალდის ნიშანი.
(მაშასადამე, ამ თეორიით, იბერები კოლხებში ჩამოყალიბდნენ თესალიური
ხელისუფლების დამყარების შემდეგ,ანუიბერები,იგივე კოლხებია,იასონის
შემდგომ პერიოდში)
ტაციტუსი შემდეგ წერს –
როდესაც არმენიაში შესული იბერებისა და პართელების ჯარები მოემზადნენ
ერთმანეთის წინააღმდეგ საომრად, პართელთა სარდალმა თავის წინ საომრად
დაწყობილ ჯარისკაცებს მიმართა მხურვალე სიტყვით.
თავის სიტყვაში მან მეომრებს შეახსენა აღმოსავლეთში პართიის ბატონობისა და
არშაკიდების სახელოვანი დიდების შესახებ, და თავის სიტყვას დაამატა, რომ მათი
მტერი – ერთი ვინმე უსახელო იბერი კაცია თავისი დაქირავებული ჯარით.
მეორემხარესიდგაასევეწყებებადგანლაგებულიიბერთაჯარი.მათასევესიტყვით
მიმართა მეფემ.
იბერთა მეფე ფარასმანმა შეახსენა იბერთა ჯარს,რომ იბერიის სახელმწიფო მუდამ
გამარჯვებული იყო ყველა საგარეო ომში და, ამიტომო, ამბობდა ის, იბერია არასოდეს
ყოფილა პართიის უღელქვეშ თავისი მეომრების ვაჟკაცობით,დაახლაც,იბერი
მებრძოლები რაც უფრო მეტად მოინდომებენ გამარჯვებას,მით უფრო მეტ დიდებას
მოიპოვებენ, ხოლო თუ ზურგს აჩვენებენ მტერს, ნაცვლად მიიღებენ სირცხვილსა და
ხიფათს.
ბოლოს კი იბერთა მეფემ განაცხადა ცნობილი ფრაზა – „აქ ვაჟკაცებია, იქ კი საშოვარი“
და ყველას დაანახა თავისი ჯარის შთამბეჭდავი სამხედრო განლაგება, შემდეგ,
მიდიელთა ოქროში ჩასმული რაზმები. ამან, კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახადა მისი
სიტყვები – “ აქ ვაჟკაცებია, იქ კი საშოვარი“.