მესხეთის შესახებ

დაბეჭდილია გაზეთში “ერი” I.V.1991 წელი

(პოლემიკა)

27 მარტს გაზეთ “ერის” კორესპონდენტი ესაუბრებოდა კათოლიკური წმიდა მოციქულების პეტრესა და პავლეს ეკლესიის მოძღვარს პატრ იან სნიჟინსკის:
“- პატრ იან, გთხოვთ მოგვითხროთ, თუ რამდენი კათოლიკური ეკლესიაა საქართველოში?
– საქართველოში გასაბჭოებამდე რამდენიმე მოქმედი კათოლიკური ეკლესია იყო, დღესდღეობით კი მხოლოდ ერთი – წმიდა მოციქულების პეტრე და პავლეს ეკლესიაა”.
ამ წინადადებამ ჩვენში, მესხეთში, გაუგებრობა დაბადა. საქმე ისაა, რომ მხოლოდ მესხეთში დღეისათვის ხუთი კათოლიკური ეკლესია მოქმედებს: ესენია: 1. სხვილისის კათოლიკური ეკლესია, რომელიც მუდამ, კერძოდ, მაშინაც კი მოქმედებდა, როცა მესხეთის ყველა მართლმადიდებლური ეკლესია დაკეტილი იყო; 2. წყალთბილას კათოლიკური ეკლესია (ახალციხის რაიონი); 3. ტურცხის კათოლიკური ეკლესია (ახალქალაქის რაიონი); 4. ვალეს კათოლიკური ეკლესია; 5. ნაოხრების კათოლიკური ეკლესია (ახალციხის რაიონი). ამათ გარდა ათეულობით არარეგისტრირებული კათოლიკური ეკლესია მოქმედებს ნინოწმინდის (ბოგდანოვკის), ახალქალაქის და ახალციხის რაიონებში, ყველა კათოლიკურ სოფელში (ამის შემოწმება ადვილია).
ეს ეკლესიები უმოძღვრებოდ კი არ არიან მიტოვებულნი, არამედ მათ ემსახურებიან საქართველოს საზღვარგარეთიდან მოწვეული მღვდლები – პატრები. ზოგიერთი მათგანი უკვე საკმაო ხანია (მაგალითად, სხვილისის მღვდელი ათ წელზე მეტია) რაც თავის მრევლს ემსახურება.
დღესდღეობით მესხეთში იმყოფება და მოღვაწეობს სამი კათოლიკე მოძღვარი. ისინი ცხოვრობენ სოფლებში – სხვილისში, წყალთბილასა და ტურცხში, აქედან ისინი მთელ სამცხე-ჯავახეთის რეგიონს სწვდებიან.
სულ ახლახან, 31 მარტს რეფერენდუმის წინ, ჩენ საგანგებოდ მოვიარეთ ეპარქიის სოფლები, ეკლესიები, სადაც პარაკლისის გადახდის ჟამს წინასწარ ვლოცავდით ყველა მორწმუნეს, რომელიც ხმას მისცემდა სამშობლოს თავისუფლებას, რამეთუ “თავისუფლება თავისითა სისხლითა მოგვანიჭა ჩვენ იესო ქრისტემან, განმათავისუფლებელმან ყოველთა კაცთა”); შევედით ზოგიერთ სომხურ სოფელშიც, კერძოდ, წყალთბილას კათოლიკურ ეკლესიაში ჩვენს ქადაგებას ესწრებოდა სამცხე-ჯავახეთის სამი (!) კათოლიკე მოძღვარი, მოწმე ამისა არის ახალციხისა და ვარძიის ორი მართლმადიდებელი მღვდელი, ერთი თბილისელი მოღვაწე ბერი, ახალციხის სასულიერო სასწავლებლის მოსწავლეები, რომელნიც გალობდნენ პარაკლისის გადახდის დროს. ამიტომაც აღარ ვიცით, რას მივაწეროთ ზემოთ მოყვანილი განცხადება, რომ საქართველოში მხოლოდ ერთი კათოლიკური ეკლესიაა.
1981 წლამდე, იმის გამო რომ საქართველოს სამოციქულო (მართლმადიდებლური) ეკლესია განსაკუთრებით იყო დევნილი ხელისუფლების მიერ, მესხეთში, ანუ სამცხე-ჯავახეთის ეპარქიაში, რომელშიც შედიან ბორჯომის, ახალციხის, ადიგენის, ასპინძის, ახალქალაქის, ნინოწმინდის რაიონები, არ მოქმედებდა არც ერთი ქართული ეკლესია, მაშინ, როცა მუდამ მოქმედებდა და მორწმუნეებს ემსახურებოდა ომამდე და ომის შემდეგაც სომხურ-გრიგორიანული ეკლესიები ახალციხესა და ახალქალაქში, აგრეთვე ზემოთ აღნიშნული კათოლიკური ეკლესია სოფელ სხვილისში (ეს სოფელი დღეს ფაქტიურად ახალციხის გარეუბანს წარმოადგენს და ერთ-ერთი ყველაზე შეძლებულია ამ მხარეში).
ქართული ეკლესიების უმოქმედობის გამო ქართული მოსახლეობა იძულებული იყო ბავშვები მოსანათლად თბილისსა თუ ხაშურში ჩაეყვანა. ვისაც ამის შესაძლებლობა არ ჰქონდა, იძულებული იყო ბავშვები მესხეთის სომხურ ეკლესიაში მოენათლა. თვით 1944 წლის შემდეგ მესხეთში ჩამოსახლებული იმერლების დიდი ნაწილი ზემოთ აღნიშნული იძულების გამო ბავშვებს სომხურ ეკლესიაში ნათლავდა (ბავშვის მოუნათლავად დატოვება უფრო დიდ ცოდვად მიაჩნდათ ამ ახლად დასახლებულ, ღარიბ ადამიანებს, რომელთა უმრავლესობას თბილისში ბავშვის მოსანათლად ჩაყვანა უდიდეს ფუფუნებად მიაჩნდა და არც შეეძლო). სწორედ აღნიშნული უკუღმართი ფაქტი დაედო საფუძვლად ახალციხელების განუწყვეტელ სათხოვარს, რომლის შემდეგაც მთავრობამ ინება წმიდა მარინეს ეკლესიის გახსნა აღნიშნულ წელს. ამ ათი წლის წინ ეს ეკლესია ერთადერთი მოქმედი ეკლესია იყო მთელ სამცხე-ჯავახეთში (ღვთის შემწეობით ამჟამად აქ მრავალი ეკლესია ახლად ვაკურთხეთ, მონასტრები და სასულიერო სასწავლებლებიც კი, მაგრამ მღვდელმსახურთა ძლიერ ნაკლებობას განვიცდით; მაშინ, როცა ჯავახეთში თავის კათოლიკურ მრევლს საქართველოს ფარგლებსგარედან საგანგებოდ ჩამოსული პატრი ემსახურება, ქართველთა შორის ერთი მღვდელიც კი არ გამოჩნდა აქ მოღვაწეობის სურვილის მქონე, ადგილობრივი კადრი კი არ არის, თვით ჩვენს საეპარქიო სასწავლებელში არც ერთი მესხი ვაჟი არ სწავლობს, სწავლობენ თბილისელი, რუსთაველი, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებიდან – სამეგრელოდან, ქართლიდან, იმერეთიდან – ჩამოსული ახალგაზრდები: ჩვენ ახალი სასწავლო წლისათვის იმედი გვაქვს, მესხი ვაჟებიც შეავსებენ ჩვენს სასულიერო სასწავლებელს.
მესხეთში ქართული ეკლესიის გახსნამ და საეპისკოპოსო ცენტრის დაარსებამ სარწმუნოებრივი ვითარება შეცვალა. ჩვენთან მოსანათლად მოდიოდნენ არა მარტო მართლმადიდებლები, არამედ ქართველი კათოლიკენიც, მიუხედავად იმისა, რომ მესხეთში, როგორც აღინიშნა, უკვე არსებობდა ძლიერი, მოქმედი კათოლიკური ეკლესია (სოფელ სხვილისისა). ქართველი კათოლიკენი აშკარად ერიდებოდნენ თავიანთ კათოლიკურ ეკლესიას და ჩვენთან – საქართველოს სამოციქულო-მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან – ცდილობდნენ დაკავშირებას. რატომ? იმ მიზეზის გამო, რომ ისტორიულად მესხეთში კათოლიკობა მხოლოდ სარწმუნოებრივ მიმართულებას არ ნიშნავდა, ისტორიულად ის ამ მხარეში (ოსმალოს საქართველოში), სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის ბატონობის გამო ქართველი კათოლიკების გასომხებას უწყობდა ხელს; ასევე იყო რუსთა მპყრობელობისა და კომუნისტების მმართველობის დროსაც. სხვილისის ეკლესიაც სომხურ-კათოლიკურია.
ვისაც მიქაელ თამარაშვილის “ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის” თუ “პასუხი სომხის მწერლებს” წაუკითხავს, მიხვდება, რატომ არიდებენ თავს ქართველები აღნიშნულ კათოლიკურ ეკლესიას, იმასაც მიხვდება, რატომ ილტვიან ისინი ჩვენკენ – საქართველოს სამოციქულო ეკლესიისაკენ. მათ კარგად იციან, რომ სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის წიაღში ყოფნა, ჯავახელთა მსგავსად, მათ გასომხებას გამოიწვევს დროთა ვითარებაში, თანდათან.
გასული საუკუნის დასაწყისში თურქეთის სოფლებიდან (ველიდან, გუგუბოდან, არტანიდან და სხვ.), ჯავახეთში გადმოსახლდნენ ქართველი მართლმადიდებლები. ჯავახეთში დასახლების შემდეგ ეს ქართველობა კათოლიკური ეკლესიის მრევლად იქცა. კათოლიკური ეკლესია კი მესხეთში როგორც აღინიშნა, სომხური ორიენტაციისა, სომხურენოვანი წირვა-ლოცვით, სომხური კულტურისადმი დაქვემდებარებით. სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის წიაღში მოქცეული ჯავახეთში გადმოსახლებული ქართველები გამრავლდნენ, მრავალი სოფელი დააარსეს, ამავე დროს კი ეროვნული სახეცვლილებაც განიცადეს; ამის გამო XIX საუკუნის ბოლოსვე ველელი თუ არტაანელი ქართველების ეროვნული კუთვნილება სადავო გახდა. სომხები მათ სომხებს აკუთვნებდნენ, ქართველები – ქართველებს, მთავრობა რუსეთისა იძულებული გახდა საგანგებო კომისიების მეშვეობით დაედგინა მათი ეროვნული ვინაობა. “1883 წ., როცა სომეხ და ქართველ კათოლიკეთა წრეში “ტომობრიობასა და გვაროვნებაზე” კამათი ატყდა, ველიდან გადმოსახლებულთა საკითხის შესასწავლად გამოიყო კომისია სახელმწიფო გამომძიებლის იგნატიევის თავმჯდომარეობით, რომელმაც დაკითხა სოფლის მოხუცები, მათ უპასუხეს, რომ 1841 წლამდე ქართულ ტიპიკონს ვხმარობდით და ქართულად ვგალობდითო, რომ ჩვენი მამა-პაპა მართლმადიდებელი ქართველები იყვნენო. საკითხის დაზუსტებისათვის 1885 წ. ამავე სოფლებში გაიგზავნა მეორე კომისია დონდუროვისა და კორსანოვის შემადგენლობით, მეორე კომისიამაც თითქმის იგივე გაიმეორა – ველელები წარმოშობითა და ყოფაქცევით ქართველები არიან – ახლა ასწავლიან სომხურ ენასაო. სამწუხაროდ, ამ კომისიების მიერ წარმოდგენილ დასკვნებს ჯეროვანი შედეგი არ მოჰყოლია” (შ. ლომსაძე, სამცხე-ჯავახეთი, 1975, გვ. 364). კერძოდ, რით გამოიხატა კომისიის დასკვნების უშედეგობა? გამოიხატა იმით, რომ ველელები ამჟამად სომხებად აღირიცხებიან. ქართველი მართლმადიდებლები, რომელთა ქართველობა თვით რუსეთის მთავრობის საგანგებო კომისიების მიერ იყო დადგენილი, ასი წლის განმავლობაში კათოლიკური ეკლესიის წიაღში მოქცევის წყალობით სომხებად იქცნენ და ამჟამადაც სომხებად აღირიცხებიან. ისინი ალბათ ჯავახეთის მოსახლეობის 10%-ს მაინც შეადგენდნენ, თუ უფრო მეტს არა.
ველელები, გუგუბოელები და სხვები ჯავახეთში გადმოსახლების შემდეგ დასახლდნენ სოფლებში – ტურცხში, ბავრაში, სულგუმოში, უარტიკამში და სხვაგან. საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ჯავახელ კათოლიკებს ეკლესიებში დანერგილი სომხურენოვანი ტიპიკონის ანალოგიით ბოლშევიკებმა სომხურენოვანი სკოლები გაუხსნეს, სადაც მათ შეისწავლეს და გაითავისეს სომხეთის დიდებული ისტორია, შეიყვარეს ბრწყინვალე სომხური კულტურა.
აი, რატომ ილტვის ქართველი კათოლიკების ინტელექტუალური ნაწილი და ახალგაზრდობა ჩვენი ეროვნული, დედა ეკლესიისაკენ. საოცარია, მაგრამ ფაქტია ის, რომ ქართველი (მესხი) კათოლიკების სწრაფვას, დაუბრუნდნენ წიაღს ქართული (მართლმადიდებლური) ეკლესიისა, რომლიდანაც ერთ დროს (ძირითადად XVII-XVIII სს-ში) გავიდნენ მათი წინაპრები, გარკვეულწილად აფერხებდნენ თბილისის ზოგიერთ წრეებში, მაგალითად, რამდენიმე წლის წინ სოფელ ვალეს მცხოვრებნი, კათოლიკებად სახელდებულნი, დაბეჯითებით და ხვეწნა-მუდარით თხოვდნენ მთავრობას, გაეხსნა მათთვის ეკლესია, სადაც იმოღვაწებდა ქართველი მღვდელი, ამასვე ითხოვდნენ ისინი ჩვენგანაც – დაგვენიშნა მათთვის მღვდელი, მაგრამ ამისათვის საჭირო იყო მინისტრთა საბჭოს საგანგებო ორგანოს მიერ ამ ეკლესიის, როგორც საქართველოს საპატრიარქოში შემავალის, რეგისტრაცია. მინისტრთა საბჭომ კი სოფელ ვალეს ეკლესია ფაქტიურად გადასცა სომხურ კათოლიკური სხვილისის ეკლესიის სამრევლოს თავისი შეუსაბამო რეგისტრაციის წყალობით, წინააღმდეგ ქართველი მორწმუნეების თხოვნისა. უნდა აიხსნას თუ რას ნიშნავს ეს:
ზემოთ ნახსენები პატივცემული პატრი იან სნიჟინსკიც აღნიშნავდა, რომ რომის კათოლიკურ ეკლესიას საქართველოში საეპისკოპოსო არ გააჩნია, ამიტომაც საქართველოში არსებული კათოლიკური სამრევლოები ექვემდებარება ბალტიისპირეთში არსებულ კათოლიკურ საეპისკოპოსოს, რომელსაც საქართველოში ორი სამრევლო აქვს, ერთი თბილისში და ერთიც მესხეთში. მესხეთის კათოლიკური სამრევლოს ფაქტიური ცენტრი მდებარეობს სოფელ სხვილისში. ვალეს ეკლესიაც ამ კათოლიკურ სამრევლოში შეიყვანეს. ეს იმას ნიშნავს, რომ სხვილისის სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის პატრი ადის ვალეს ეკლესიაში, აყენებს იქ წირვა-ლოცვას, ემსახურება ქართულ მრევლს. მართალია, ეს პატრი ეროვნებით არაა სომეხი, მაგრამ ის სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის წინამძღვარია და მისი მეშვეობით ქართველ კათოლიკეთა ერთი ნაწილი სომხურ-კათოლიკური სულიერი დაქვემდებარების ქვეშ მოექცა. არა მარტო ვალელები, აღნიშნული პატრი არალისა და ივლიტას ქართულ სოფლებსაც ემსახურება. ამ გზით კი მესხეთის ქართველობა ისტორიულად განიცდიდა არმენიზაციას. მითუმეტეს, რომ სომხური ეკლესიის იურისდიცქიის სფეროში მოხვედრილ ქართველ კათოლიკეებს სომხური მხარე ეროვნულადაც სომხებად აცხადებს ხოლმე. რამდენი შრომა დასჭირდა ჩვენს სულკურთხეულ დიდებულ წინაპრებს ივანე გვარამაძეს, მიქაელ თამარაშვილს, პეტრე ხარისჭირაშვილს და სხვებს, რათა ქართველი კათოლიკების ეროვნებით ქართველობა დაემტკიცებინათ. მათი შრომა კი დღეს წყალშია გადაყრილი აღნიშნულ ქართულ სოფლებში სომხურ-კათოლიკური ეკლესიის მღვდლის მუშაობის წყალობით, ანუ მინ. საბჭოს უსამართლო რეგისტრაციის მეოხებით, რომელიც აქაურ ქართველებს არაეროვნულ ეკლესიას უქვემდებარებს.
ჩვენი ეროვნული (მართლმადიდებლური) ეკლესიის შესახებ მიქაელ თამარაშვილი წერდა, რომ საქართველოს ეკლესიას “მტკიცედ აქვს დაცული მსოფლიო კრებათა დადგენილი ყოველა დოგმები, ამიტომ რომის ეკლესია მას არ უწოდებს ერეტიკ-მწვალებლად. არამედ უხმობს მარტო გაყრილად… სწორედ ამ დოგმატობრივი ერთგვაროვნების მიზეზია, რომ დღესაც კონსტანტინეპოლში ქართველთა კათოლიკის ტიპიკონის ბერები ხმარობენ შეუცვლელად ყველა იმ ლიტურღიის ქართულ წიგნებს, რაც დაბეჭდილია რუსეთსა და საქართველოში და რასაც დღეს საქართველოს მთელი სამღვდელოება ხმარობს” (მ. თამარაშვილი, ისტორია კათოლიკობისა ქართველთა შორის. 1902, გვ. 54-55). ეს იმას ნიშნავს, რომ “დოგმატობრივი ერთგვაროვნების” გამო ქართველი კათოლიკენი უნდა ხმარობდნენ იმ საეკლესიო წიგნებს, წირვა-ლოცვისა და საეკლესიო მსახურების იმ წესებს, რაც იხმარება ჩვენს დედა-ქართულ ეკლესიაში და არა უცხოქვეყნიურს.
ასე რომ, საქართველოში არა ერთადერთი, არამედ მრავალი კათოლიკური ეკლესიაა.

3 აპრილი, 1991, ახალციხე.