“საქართველო, შენ ვინ მოგცა შვილი დასაკარგავი”

დაბეჭდილია გაზეთში “ერი”. 4. V. 1991 წელი.

ზოგჯერ ისმის კითხვა საჭიროა თუ არა წერა ქართველთა გაოსების შესახებ და საერთოდ არსებობს თუ არა ასეთი პრობლემა. ქართველთა გაოსების საკითხი ჩვენ ძალზე მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია და ამასთანავე სასწრაფოდ გადასაჭრელ პრობლემად. როგორც ცნობილია ოსებსა და ქართველებს ძალზე ხშირად აქვთ ერთიდაიგივე გვარები. სხვადასხვა კუთხის ქართულ მოსახლეობას საკითხის არსში გაურკვევლობის გამო “ოსური” გვარის მატარებელი ადამიანი, როგორც წესი, ოსური ეროვნების მქონედ მიაჩნია. ეს თაობათა მანძილზე ოსურ თვითშემეცნებასაც კი უყალიბებს “ოსური” გვარის მატარებელ ქართველს, ზოგჯერ კი მძიმე ფსიქოლოგიურ შედეგსაც იწვევს.
მაგალითად, თბილისთან ახლო სოფელ დიდ ლილოში ცხოვრობენ “ოსური” გვარის მატარებელი ქართველები – ცხოვრებაშვილები, თიგიშვილები და სხვანი. ისინი თავის დროზე სამაჩაბლოდან გადასახლებულან ლილოში. ისინი “ოსური” გვარის მატარებელნი კი არ არიან, არამედ პირიქით, სამაჩაბლოში დარჩენილი მათი მოგვარეები – გაოსდნენ, მთებიდან ოსების ქართლში ჩამოსახლების შემდგომ, ოსურ გარემოში მოქცევის შედეგად. ამიტომაც ლილოელთა პრობლემა (კერძოდ ის, რომ მათ ოსებად მიიჩნევენ), გამოწვეულია საკითხში მათი მეზობლების გაუცნობიერებლობით. გულნაკლული რ. თიგიშვილი, ჩვენი ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთი თბილისელი მოღვაწე, წერს – “წინაპართა გადმოცემით დიდი ლილოელთა ჯილაგი და მოდგმა წმიდა ქართულია, ასეთივე აზრია დამკვიდრებული სამაჩაბლოს ქართულ მოსახლეობის ნაწილში (ე. ი. მათში, რომელთაც “ოსური” გვარები აქვთ)… ბუნებრივია, იბადება კითხვა: მაინც როდემდე უნდა იყოს დიდი ლილოს მკვიდრი მოსახლეობა ხალხში გაბატონებული მცდარი შეხედულებით მონათლული? ჩვენ კარგად გვესმის, რომ ყოველივე ამის გასარკვევად დიდ ლილოელთა ეტიმოლოგიით დაინტერესებულ ისტორიკოსთა ავტორიტეტული დასკვნებია საჭირო, ამიტომაც მოთმინებით ველით იმის საჯაროდ გამოცხადებას და აღიარებას, რაც ჩვენთვის დიდი ხანია ცხადზე უცხადესია. საყურადღებოა ერთი გარემოება – ძველი გადმოცემების მიხედვით, თაობიდან თაობის ხსოვნას შემორჩა ლილოელთათვის უცილობელი ჭეშმარიტება: ჩვენი წინაპრები ქართველები იყვნენ და სამაჩაბლოს დროშის ქვეშ იცავდნენ სამშობლოს” (რ. თიგიშვილი, დიდი ლილოს ჭეშმარიტი სული, გაზ. “მამული”, #15, VIII, 1990 წ.).
მიუხედავად დიდ ლილოელთა ასეთი ეროვნული სულისკვეთებისა, მეზობლები მათ თავდაჯერებით – ოსებს უწოდებენ, ამიტომაც კითხულობს ავტორი – “აბა მაშ რა გამართლება უნდა მოვუძებნოთ ისეთ აბსურდულობამდე თავდაჯერებული ადამიანების ახირებას, რომლებიც სისხლით, სულით-ხორცამდე ქართველებს არაქართველებად აცხადებენ?” (იქვე, გვ. 4).
მართლაც, უცოდინარობა და სიმართლის გაგების უსურველობა წარმოშობით ქართველს არაქართველად აცხადებს საქართველოშივე. მადლობა ღმერთს, სამაჩაბლოს ზემოთ აღნიშნული მკვიდრნი არ გაოსებულან, მაგრამ მათი მოგვარეების და თანამეტომეების ნაწილი ხომ “ოსებად” ჩაეწერა, სხვა ავტორები წერენ – “მრავალი ქართველი, რომელნიც ცხოვრობდნენ ქსნის, ლიახვის, მეჯუდას, ჭარებუდას და ელტურას ხეობებში, ისტორიულ სამაჩაბლოსა და ქსნის საერისთაოში – ილურიძეები, ელბაქიძეები, მარიამიძეები, შევარდნაძეები, ჯირკვალიძეები და სხვები, მთიდან მოწოლილი ოსური მოსახლეობის ისეთ იზოლაციაში მოხვდნენ, რომ ნაწილობრივ დაკარგეს მშობლიური ენა, თვითშემეცნება და ბევრჯერ ჩვენ თვითონ დაგვიდასტურებია, როცა ერთი ძმა ქართველად იწერება, ხოლო მეორე ოსად” (ელ. ნადირაძე, ნ. შოშიტაშვილი “კვიცი გვარზე ხტის” გაზ. “ახ. ივერიელი”, 26. VI. 1990 წ.).
წარმოუდგენელია ერის უფრო მეტად დაცემა, თვით სამშობლოშივე დენაციონალიზაცია! და თანაც თვალხილულად, იმდენად, რომ მაგალითად ქართული წარმომავლობის ორი ძმიდან ერთი ოსად იწერება და მეორე ქართველად! უფრო მეტიც, ჩანს, ერთ-ორ “ოსად” ჩაწერილ ქართველს მოუწადინებია მამაპაპეული ეროვნების აღდგენა, მაგრამ მას დიდ წინააღმდეგობას უწევენ, ამიტომაც ზემოთ ხსენებული ავტორები ეკითხებიან მსგავს მოწინააღმდეგეს – “ამხ. ბერელიძევ, როგორ ფიქრობთ, ასეთ ხალხს უარი უნდა ეთქვას თავისი ნამდვილი გვარის აღდგენაზე თუ ყველაფერი მოსკოვს უნდა შევეკითხოთ?” (იქვე, გვ. 3).
ავტორთა მიერ ნახსენებ “ამხ. ბერელიძის” მსგავს ადამიანზე იტყვიან ხოლმე – “თავისი თავი რომის პაპზე უფრო მეტ კათოლიკედ მოაქვსო”, გადაჭარბებას, ყალბ თუ ნამდვილ ემოციურობას სიკეთე არავისთვის მოუტანია, რამეთუ “რომლითა საწყაულითა მოუწყოთ – მოგეწყოთ თქვენ”, – ბრძანებს ჩვენი უფალი იესო ქრისტე, რომელსაც ასე ვევედრებით – “ისევე მოგვიტევე ჩვენ ჩვენი ცოდვები, როგორც ჩვენ მივუტევებთ ჩვენს მიმართ შემცოდეთ”, მიუტევე და მოგეტევება, შეუნდე და შეგინდობენ, ვინაა შეუცდომელი? დიახ, შეცდნენ ის ქართველები; ვინც თავის დროზე “ოსად” ჩაეწერა, მაგრამ მათ შვილებს და შთამომავლებს რატომ არ უნდა მიეცეთ წინაპართა შეცდომის გამოსწორების ნება?
უთუოდ გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ ისტორიულ სამაჩაბლოში მცხოვრები ქართველები იძულებულნი იყვნენ ოსებად ჩაწერილიყვნენ XIX საუკუნეში, რუსთა მპყრობელობის დროს, რუსეთის ხელისუფლების მიერ საგანგებოდ გატარებული და დაგეგმილი პოლიტიკის შედეგად, რუსულმა ადმინისტრაციამ შექმნა ისეთი სოციალური გარემო, რომ ქართველად ყოფნა გაუსაძლისი გახდა შიდა ქართლში, ხოლო ოსებისა და “ოსებად” ჩაწერილ ქართველებს დიდი შეღავათები და უპირატესობანი ეძლეოდათ, ამის შესახებ არსებობს ვრცელი სამეცნიერო ლიტერატურა. შიდა ქართლში მსგავსი ანტიქართული პოლიტიკა ტარდებოდა XX საუკუნეშიც, ე. ი. XX საუკუნეშიც ქართლში მცხოვრები ქართველები იძულებულნი იყვნენ ოსებად ჩაწერილიყვნენ. XX ს. 20-30-იან წლებში მსგავსი იძულების გამომწვევი პირობები კარგად აქვს გადმოცემული მიუდგომელ მეცნიერ-მკვლევარს გ. ბოჭორიძეს, რომელიც ე. წ. “სამხრეთ ოსეთის აო”-ში მოყოლილი 4129 ქართველი კომლის ანუ 23460 ქართველის შესახებ 20-იან წლებში წერდა: “ოსეთში მოყოლილი ქართველები ყოველმხრივ საშინლად შევიწროებულნი არიან, ისინი აშკარა ტყვეებად გრძნობენ თავს… ქართული ენა იდევნებოდა ქართულ სოფლებში. მიწერ-მოწერა და სხვა ჯერ რუსულად სწარმოებდა, ხოლო ახლა ოსურად, ქართული კი განდევნილია. სამართალი მიდგომითია. ყველაფერში აშკარა გადახრა არის ოსების მხარეს, თვალში ამოღებული კაცისათვის სამართალი არ არსებობს… ადგილ-მამულის მფლობელობის საქმეში უპირატესობა ოსებს ეძლევა (ძირითადად ამ მიზეზის გამო ეწერებოდნენ ქართველები ოსებად – ა. ჯაფარიძე). გადასახადს პირველ ხანებში მარტო ქართველებს ახდევინებდნენ, ხოლო შემდეგ აშკარად ქართველ გლეხებს სტვირთავდნენ. სკოლებს უხსნიან ოსებს, ქართველებს კი იშვიათად… “თუ გინდათ ოსურ სკოლაში ატარეთ შვილები, თუ არა და თქვენთვის სკოლას ვერ გავხსნითო… მოსამსახურეებად მილიციიდან დაწყებული სულ ოსებს იღებენ. სომხებს უფრო აძლევენ ადგილს ვიდრე ქართველებს” (ლ. ფრუიძე, გ. ბოჭორიძე “მნათობი” #9, 1990, გვ. 136).
გ. ბოჭორიძის მიერ მოყვანილი ფაქტები სხვა მასალებითაც დასტურდება. მაგ. 1923 წელს “სამხრეთ ოსეთის ცაკის” დადგენილებით საქართველოს ისტორიულ ნაწილში – სამაჩაბლოში, საერთოდ უკუგდებული იქნა ქართული ენა და ოსური სავალდებულო ენად იქცა (ა. თოთაძე, ოსები ქართულ მიწაზე, გაზ. “სოფ. ცხოვრება” 9. II, 1991 წ.). სამაჩაბლოში ანტიქართული ისტერია უფრო ადრეც – 1917-1920 წლებშიც მიმდინარეობდა. 1918 წლის 29 მარტს გაზეთი “ალიონი” წერდა – “გაბოლშევიკებულმა ჯარისკაცებმა უთხრეს გლეხებს: ხომ ხედავთ მიწას არ გაძლევთ გასწყვიტეთ თავადაზნაურობა და წაიღეთ მიწებიო, გლეხებიც ასე მოიქცნენ. თავადებსა და მათ ბავშვებს ჰხოცდა ბრბო შეუბრალებლად” – ქართული მოსახლეობის სასტიკი დევნის შესახებ წერს ლევან თოიძე (მაცნე, ისტორიის სერია #3, 1990).
საერთოდ უნდა ითქვას, რომ რევოლუციამდეც ოსი მოსახლეობა, რომელიც მაშინ ხიზნების სახელით ცხოვრობდა შიდა ქართლში, ქართველ მოსახლეობაზე მეტი უპირატესობითა და შეღავათებით სარგებლობდა სოციალურ სფეროებში (იქვე, გვ. 33).
ოსებს ქართველებთან შედარებით დიდ უპირატესობას ანიჭებდა რუსეთის ხელისუფლება XIX საუკუნეში, რაც წინასწარ იყო გამიზნული იმპერიის ინტერესებიდან გამომდინარე. განსაზღვრული იყო შიდა ქართლში უზარმაზარი სამხედრო პოლიგონის მოწყობა, იქედან ქართველების აყრა და ოსების ჩასახლება, საბედნიეროდ იმპერია დაემხო და გეგმა განუხორციელებელი დარჩა.
ყოველივე ზემოთ აღნიშნული იწვევდა ქართველების სოციალურ-ეროვნულ შეზღუდვას ოს ხალხთან შედარებით, რაც დაედო კიდეც საფუძვლად ქართველების გაოსებას საქართველოშივე. ამ მიზეზის გამო ჩაეწერა “ოსად” ქართველობა.
“ქართველთა ისტორიული ბედუკუღმართობის ბრალია ყოველივე ეს თორემ ჩვენს ქვეყანაში რატომ უნდა გაოსებულიყო, გასომხებულიყო, გათათრებულიყო, გაფრანგებულიყო, გალეკებულიყო, გააფხაზებულიყო ჩვენი სისხლი და ხორცი?” – წერს როლანდ თოფჩიშვილი (ისტორიის გამყალბებლებთან კამათს აზრი აქვს? გაზ. “ლიტ. საქ.” 18. I. 1991 წ.).
დიახ, ქართველები გაოსდნენ. საბედნიეროდ ხშირად გაოსება იმით გამოიხატება, რომ – “ოსად” ჩაწერილ ქართველს უყალიბდება ოსური თვითშემეცნება (ე. ი. ოსად მიიჩნევს თავის თავს). სხვა მხრივ ის აბსოლუტურად ინარჩუნებს ქართულ წეს-ჩვეულებებს, ქართულ ენას, ქართულ ტრადიციებსა და ქართულ გვარსაც კი. “გაოსებულის” ქართული ფორმის მქონე გვარი – უკვე აღარ მიიჩნევა ქართულად. ეროვნული თვითშემეცნება სხვა ყველა თვისებას ფარავს. ასე იქცევა ხოლმე სისხლ-ხორცით, მამა-პაპით ქართველი ოსად.
ყოველივე ზემოთ აღნიშნულს დოკუმენტურად ადასტურებს ივანე ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტი, რომელიც საქართველოს რესპუბლიკის მეცნიერებათა აკადემიასთან არსებობს.
მაგალითად გვარი თომაევი, ერთი შეხედვით, ოსურია, მაგრამ სინამდვილეში ეს ასე არ არის, აი, რას წერს აღნიშნული ინსტიტუტი – “თომაევები წარმოშობით არიან გუჯარეთიდან. აქ გადმოსახლებული არიან შიდა ქართლის მთიანეთიდან (სოფლები ქვემო კაბუეთი, როკა). გვარი ნაწარმოებია რუსული სუფიქსით და მისი მატარებელნი მიკუთვნებულნი არიან ოსური ეროვნებისადმი, მაგრამ, როგორც საისტორიო საბუთებითა და ეთნოგრაფიული მონაცემებით ირკვევა, თომაევები წარმომავლობით არიან ქართველები და მათი ადრინდელი ქართული გვარი იყო თომაშვილი. თომაშვილების თომაევებად და ოსად ჩაწერა მოხდა იმიტომ, რომ გვიან ფეოდალურ პერიოდში შიდა ქართლში განსახლებულნი მოყვნენ ოსურ ეთნიკურ გარემოში. შიდა ქართლის მთიანეთი (ლიახვის, ლეხურას, მეჯუდას ხეობების ზემო წელი) XVI საუკუნემდე მთლიანად ქართველებით იყო დასახლებული. ქართველი მთიელების ბარში ჯგუფურმა გადმოსახლებამ, შიდა ქართლის მთიანეთში გამოიწვია ჩრდილო კავკასიის მთიანეთიდან ოსთა გადმოსახლება, რომელთაც აქ დახვდათ მცირე რაოდენობით ქართული მოსახლეობა. უმცირესობაში აღმოჩენილი ქართველი მთიელები, მოხვდნენ რა ოსურ გარემოცვაში, გაოსდნენ, მათ შორის არიან თომაშვილები, სხვათაშორის 1886 წლის საოჯახო სიებში კოშკებში მცხოვრები თომაშვილები ქართველებად არიან ჩაწერილი (სცსსა ფ. 254 ან. 3 საქ. N#1682). ასევე ქართველებად არიან ჩაწერილი 1814 წლის აღწერაში (სცსსა. ფ. 254. ან. I. საქ. #367). ამავე აღწერიდან ისიც ირკვევა, რომ უფრო ადრე თომაშვილებს თომაურის გვარი უტარებიათ. თომაშვილების თომაევად ჩაწერა მოხდა XX ს-ის დასაწყისში. ამრიგად თომაევები წარმომავლობით არიან ქართველები. რომელთა ადრინდელი ქართული გვარი იყო თომაშვილი. თომაშვილების ოსებად და თომაევებად ჩაწერა (გაოსება) მოხდა იმიტომ, რომ ისინი მოხვდნენ ოსურ გარემოში. თომაევების მიერ თავდაპირველი ქართული გვარისა (თომაშვილი) და ქართული ეროვნების აღდგენა მეცნიერულად გამართლებული და სასურველია”. ხელს აწერენ – ინსტიტუტის დირექტორი აკად. გ. მელიქიშვილი, სწავლული მდივანი თ. თოდრია, წამყვანი მეცნიერი რ. თოფჩიშვილი. ინსტიტუტის მიერ საბუთი გაცემულია 19. 04. 90 წ. #06. 01662.
ვაი სირცხვილო ჩვენი ერის დაცემავ და განუკითხაობავ, ქართველი თავის სამშობლოში – საქართველოშივე ჰკარგავს ეროვნებას, გვარს, თვითშემეცნებას, ხოლო ჩვენ გართული ვართ წვრილმანი ამბიციური საყოფაცხოვრებო, საოჯახო თუ სამეზობლო მოვლენებით. ჩვენს გვერდით მცხოვრები ქართველი ეროვნებას ჰკარგავს, ჩვენგან უცხოვდება, გვეთიშება. თუმცა სიტყვით ხშირად ვამბობთ პათეტიკით – “საქართველო, შენ ვინ მოგცა შვილი დასაკარგავი!”, საქმით? ქართველი გვეკარგება, ჩვენ კი მივძახით – გზაც იქით გქონიაო! საით? არ ვიცით, რომ რაც არ უნდა ეწეროს პასპორტში ქართველს, ის მაინც უკანვე საქართველოში დაბრუნდება და დაბრუნდება უკვე არა მოყვარედ, არამედ მტრად.
აი, რას წერს აღნიშნული ინსტიტუტი გვარ თურმანოვის შესახებ – “გაცნობებთ შემდეგს: თურმანოვი წარმოშობით არის შიდა ქართლის მთიანეთიდან, ისინი წარმომავლობით არიან ქართველები, რომლებიც შიდა ქართლის მთისწინეთსა და ბარის სხვადასხვა სოფლებში იყვნენ განსახლებული. გვარი ნაწარმოებია რუსული სუფიქსით და მისი მატარებელნი მიკუთვნებულნი არიან ოსური ეროვნებისადმი, მაგრამ როგორც საისტორიო საბუთებითა და ეთნოგრაფიული მონაცემებით ირკვევა, თურმანოვები წარმომავლობით არიან ქართველები და მათი ადრინდელი ქართული გვარი იყო – თურმანიძე. თურმანიძეების ოსებად და თურმანოვებად ჩაწერა მოხდა იმიტომ, რომ ისინი მოხვდნენ ოსურ ეთნიკურ გარემოში… თურმანოვების წინაპარი თურმანიძეები სწორედ საქართველოს ერთ-ერთი ისტორიული პროვინციიდან – დვალეთიდან არიან. თურმანიძეების ადრინდელი ქართული ეროვნება ფიქსირებულია 1814 წლის აღწერაში (სცსსა ფ. 254. ან. I, საქ. #367)… თავდაპირველი ქართული გვარისა (თურმანიძე) და ქართული ეროვნების აღდგენა მეცნიერულად გამართლებული და სასურველია. ინსტიტუტის დირექტორი აკად. გ. მელიქიშვილი, სწავლული მდივანი თ. თოდრია, წამყვანი მეცნიერი რ. თოფჩიშვილი” საბუთი გაცემულია ინსტიტუტის მიერ 24. II. 1989 წ. #0601662.
ხეთაგუროვი – ცნობილი გვარია. გვარის დაბოლოება “ოვ” რუსული სუფიქსია და რუსმა ჩინოვნიკებმა დაუმატეს ჩვენებურთა გვარებს, რუსული სუფიქსის ჩამოცლის შემდეგ დარჩენილი “ურ” სუფიქსი (ხეთაგური) – ქართულია და ჩვენ მთიელთა შორის გავრცელებული (ზვიადაური, ალუდაური და სხვა). აი, რას წერს ამ გვარის შესახებ ინსტიტუტი – “…საინტერესო საბუთებითა და ეთნოგრაფიული მონაცემებით ირკვევა, ხეთაგურები წარმომავლობით არიან ქართველები… 1814 წლის აღწერაში ხეთაგურები ქართველებად არიან ჩაწერილი (სცსსა. ფ. 254, ან. I, ქ. #367). გაოსებულ ხეთაგურთა ზოგიერთი ნაწილი ხეთაგუროვებად ჩაწერეს. ამრიგად, ხეთაგურები წარმომავლობით არიან ქართველები, რომელთა ოსებად ჩაწერა მოხდა იმიტომ, რომ ისინი აღმოჩნდნენ ოსურ ეთნიკურ – ენობრივ გარემოში. ხეთაგურების მიერ ქართული ეროვნების აღდგენა მეცნიერულად გამართლებული და სასურველია”. საბუთი გაცემულია ინსტიტუტის მიერ 27. 04. 1990, #0617007.
ბუძიშვილი – საკმაოდ გავრცელებული გვარია (აქედანაა – ბუძიევი). სულ რამდენიმე ათეული წლის ბუძიშვილები – იწერებოდნენ როგორც ბუჯიშვილები (ამას ადასტურებს გიორგი ალექსის ძე ბუჯიშვილის (დაბ. 1908 წ.) ქორწინების მოწმობა (გაცემული 31. X. 90 წ. ქორწინება 8. VII. 1926 მისი შთამომავლები ბუძიშვილებად იწერებიან ამჟამად).
აღნიშნული ინსტიტუტი საისტორიო საბუთებზე დაყრდნობით ასკვნის – “…ბუძიშვილები წარმომავლობით არიან ქართველები და მათი ადრინდელი ქართული გვარი იყო – ბუჯიაშვილი… 1886 წლის საოჯახო სიებში ბუძიშვილები – ბუჯიაშვილებად და ქართველებად არიან ჩაწერილი (სცსსა, ფ. 254, ან. I საქ. #367). შიდა ქართლის მთაში განსახლებული ბუძიშვილების (ბუჯიაშვილების) წინაპრები ბუჯიძის გვარს ატარებდნენ, ამრიგად, ბუძიშვილები წარმომავლობით არიან ქართველები, მათი ოსებად ჩაწერა (გაოსება) მოხდა იმიტომ, რომ ისინი მოხვდნენ ოსურ ეთნიკურ გარემოში. ბუძიშვილების მიერ თავდაპირველი ქართული გვარისა (ბუჯიაშვილი) და ქართული ეროვნების აღდგენა მეცნიერულად გამართლებული და სასურველია”. საბუთი გაცემულია 15. 10. 1990, #0601662.
ქართველთა გაოსების შესახებ ჩვენ გვაქვს მეცნიერ ეთნოგრაფთა უამრავი მონაცემი. გ. ჯალაბაძე წერს – რომ ქართველთა გაოსების პროცესი ჯერ დაიწყო ქართლის მთიანეთში და “მხოლოდ მაღალმთიან ხეობას მოიცავდა, მეოცე საუკუნეში პროცესმა გადმოინაცვლა დაბალმთიანი გარდამავალი ზოლისაკენ” (ეთნიკური პროცესები შიდა ქართლში 1987, გვ. 17-18), ე. ი. თუ ქართველები XIX და წინა საუკუნეებში ოსდებოდნენ მხოლოდ ქართლის მთიანეთში, XX საუკუნეში, ქართველები უკვე ოსდებოდნენ ბარში – სოფლებსა და ქალაქებში. ქართველთა გაოსების პროცესი შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ საქართველოში შემოსულ უცხოელ მეცნიერებს. მაგალითად XVIII ს-ის დიდი გერმანელი მეცნიერი გიულდენშტედტი წერს – “კავკასიელ მთიელთა შორის, განსაკუთრებით ლეკებსა და ოსებში, არის ბევრი ქართველი, რომელთაც რელიგიასთან ერთად ენაც დაივიწყეს” (გიულდენშტედტი, მოგზაურობა საქართველოში, ტ. I, გვ. 185).
ვახუშტის დროს ქართლის მთიანეთში ოს-დვალები არცთუ დიდი ხნის შემოსულები იყვნენ, ამიტომაც მაღრან-დვალეთში (ჯავის რაიონში) ოსებთან ერთად ჯერ კიდევ ცხოვრობდა ქართველების დიდი რაოდენობა, რის შესახებც წერს გიულდენშტედტიც. მალე ქართველები – ოსურ გარემოში მოქცეულნი გაოსდნენ ანდა ბარში ჩამოსახლდნენ. ბარელები ამ მხარეებიდან ჩამოსულ ქართველებს – ოსებს უწოდებდნენ. აღსანიშნავია, რომ დვალები – ქართველები იყვნენ, რომელნიც კიდევ უფრო ადრე გაოსდნენ, მათი გაოსების პროცესს გამოწვლილვით აღწერს ვახუშტი.
აღსანიშნავია, რომ ქართველთა გაოსების პროცესი არც უბრალო ხალხისათვის ყოფილა შეუმჩნეველი. გაოსების შესახებ ეთნოგრაფიული მასალები მოკრებილია მეცნიერთა მიერ. მაგალითად ბედოშვილებს, ოდიშვილებს და მელაძეებს ერთი წინაპარი ჰყოლიათ. გვარად ცეცხლაძე, მეჯუდის ხეობელი. ამ ძირ გვარ ცეცხლაძედან, სამი ძმის გაყოფის შემდეგ წარმოშობილან აღნიშნული გვარები. შემდეგ გამრავლებულან, ბარში ჩამოსულან “დაუკარგავთ ნამდვილი გვარი, ცეცხლაძე და გადაკეთებულან სამ გვარად – ოდიშვილად, ბედოშვილად და მელაძედ. მელაძეები და ბედოშვილები გაოსდნენ” (რ. თოფჩიშვილი, ქსნის ხეობის ზოგიერთი ეთნო-ისტორიული საკითხები, მაცნე, ისტორიის სერია, 1987, #4, გვ. 35).
ხარხელები, ჯაბაურები და ფსუტურებიც გაოსებული ქართველები არიან – “ჩვენი მოგვარეები ყოფილან აგრეთვე ქოლოთში მოსახლე ხარხელები და ფსუტურები, ზოგი ნახიდში ცხოვრობდა. ნახიდში ბევრი გაოსდა და ფსუტურები თვითონ უფრო ოსურად ლაპარაკობენ” (იქვე, გვ. 39). ასევე ითქმის ბიტიევების ანუ პიტიევების შესახებ. მათი წინაპრები ყოფილან გუთნიაშვილები, გუთნიაშვილების ერთ-ერთ შტოსათვის ძელყორაშვილების გვარი მიუციათ. მათი ნამრავლი ორ შტოდ გაყოფილა – ბეკარაშვილებად და ბიტიაშვილებად. ბიტიაშვილები გაოსებულან. “ძელყორაშვილების ძირგვარი გუთნიაშვილი ყოფილა. ძელყორაშვილების გვარს კი შედარებით გვიან – XIX ს-ის პირველ ნახევარში – გამოყოფიან ბეკარაშვილებისა და ბიტიაშვილების გვარი” (იქვე, გვ. 39). ბიტიაშვილები ანუ ბიტიაანთი რუსული ადმინისტრაციის გავლენით გვარს უმატებენ გვარწარმომქმნელ რუსულ სუფიქსს “ევ” და ბიტიაშვილების ნაცვლად ფორმირდება გვარი – ბიტიევი.
ქართველები არიან აგრეთვე ილურიძეები, თუმცა მათ პასპორტში ეროვნება – ოსი აქვთ ჩაწერილი და ოსურიც იციან. ილურიძეების გაოსების მეცნიერული სურათი იქვეა მოცემული. წარმოშოით ქართველებია ელოევები. მათი წინაპარი მოხევე გიგაური ყოფილა, რომელიც ქარჩოხში დასახლებულა, მათი მემკვიდრენი არიან ქსნის ხეობელი პავლიაშვილები – “პავლიაშვილების განაყრებად ითვლებიან ელოშვილები. ამ გვარისათვის საფუძველი დიდი ოჯახის უფროსს ელო პავლიაშვილს მიუცია. 1774 წლის აღწერის დავთარში ასეთი პიროვნება მართლაც გვხვდება” (იქვე, გვ. 32).
სიუკაევების ანუ შიუკაევების წინაპრები ყოფილან – შიუკაშვილები – აღწერის მასალებიდან ჩანს, რომ ჯიკაევების ანუ მანჯიკაევების წინაპრები – მანჯიკაშვილები ყოფილან, არა უხსოვარ დროს, არამედ ამ ასიოდე წლის წინ, მაშასადამე, ისინი უკანასკნელ ათწლეულებში გაოსდნენ. კაჭიური – სუფთად ქართული გვარია მაგრამ ის განაყოფია ქოქიაშვილებისა ანუ ქოქოევებისა, მაშასადამე, ორი ძმიდან ერთი – ქართველია (კაჭიური), მეორე კი “ოსი” – ქოქოევი. თვითონ ჩოჩიევებიც კი ქართული წარმოშობისანი არიან, მათი ძირ გვარი – ქარუმიძე ყოფილა. “1774 წ. სოფ. უკანა მხარში ძირითადად მკვიდრობენ შიუკაშვილები, ოღაძეები. 1873 წლის კამერალური აღწერის მიხედვით აქ ჩანან მანჯიკაშვილები, ეთნოგრაფიული მასალით ოღაძეთა გვარიდან არიან გამოსული პაპიაშვილები… გავაზში მკვიდრობენ კაჭიურებიც, მათი ძირი გვარი ქოქოშვილი ყოფილა… ჭოჭალების (ჩოჩელები) ძირი გვარი ქარუმიძე (იქვე, გვ. 33, 36, 37). მთის გვარ ჩოჩელებისაგან ნაწარმოებია გვარი ჩოჩიშვილებისა.
აი, რას წერს იკოშვილების გვარის შესახებ საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ისტორიის ინსტიტუტი – “იკოშვილი წარმოშობით არის შიდა ქართლის მთიანეთიდან. ისინი წარმომავლობით არიან ქართველები… გვარი ნაწარმოებია ქართული სუფიქსით და მისი მატარებლები მიკუთვნებული არიან ოსური ეროვნებისადმი, მაგრამ, როგორც საისტორიო საბუთებითა და ეთნოგრაფიული მონაცემებით ირკვევა, იკოშვილები წარმომავლობით არიან ქართველები. იკოშვილების ოსებად ჩაწერა მოხდა იმიტომ, რომ ისინი მოხვდნენ ოსურ ეთნიკურ გარემოში. XVI საუკუნიდან შიდა ქართლის მთიანეთიდან ქართველი გლეხები მასიურად აიყარნენ და მტრისაგან გავერანებულ ბარში დასახლდნენ, ქართველთა ნასოფლარებზე კი ჩრდილოეთ კავკასიის მთიანეთიდან გადმოსახლებული ოსები დაფუძნდნენ. ოსთა მრავალრიცხოვან გარემოცვაში მცირერიცხოვანი ქართველი მთიელები გაოსდნენ… იკოშვილების ქართველობა ფიქსირებულია 1814 წლის აღწერაში, სადაც ქართველებად არიან ჩაწერილი (სცსსა ფ. 254, ან. I, საქ. #369). ქართველებად არიან ჩაწერილი იკოშვილები 1873 წლის აღწერაში ქართლის კამერალურ აღწერაშიც (სცსსა. ფ. 254, ან. 3, საქ. #146, გვ. 211). ამრიგად, იკოშვილები, წარმომავლობით არიან ქართველები, რომელთა ოსებად ჩაწერა მოხდა იმიტომ, რომ ისინი აღმოჩნდნენ ოსურ ეროვნულ გარემოში. იკოშვილების მიერ ქართული ეროვნების აღდგენა მეცნიერულად გამართლებულია და სასურველია”. საბუთი გაცემულია ინსტიტუტის მიერ 27. 11. 1990, #06. 01. 622.
ჩვენი აკადემიის ისტორიის ინსტიტუტი მრავალგზის აღნიშნავს, ქართლის მთიანეთში ქართველთა გაოსების ხელშემწყობ მთავარ მიზეზს, კერძოდ, XVI-XVII საუკუნეებში ქართველი მთიელების ერთი ნაწილი ჩამოსახლდა ქართლის ბარში, ხოლო მთიანეთში კავკასიიდან შემოსული ოსები დამკვიდრდნენ. ისინი უფრო მეტნი იყვნენ, ვიდრე მთის სოფლებში დარჩენილი მკვიდრი ქართველობა. ამიტომაც ქართველები მოჰყვნენ ოსურ გარემოცვაში და თანდათან გაოსდნენ, ხოლო ბარელებმა ამ გაოსებულთა უკვე ბარში მცხოვრები მოგვარეები და ნათესავებიც ოსებად მიიჩნიეს. მაგალითად ძველთაგანვე ცნობილი ქართული გვარია ბესტავაშვილი. ისინი საქართველოს მთიანეთში ცხოვრობდნენ ჯერ კიდევ საქართველოს მთებში ოსების შემოსვლამდე. არსებობდა კიდეც სოფელი სახელწოდებით “ბესტაავაანთ სოფელი”, მალე აქედან და მთის სოფელ გუდისიდან ბესტავაშვილები თანდათან ბარში ჩამოსახლდნენ. ხოლო მათ სოფლებში თანდათანობით ჩასახლდნენ ოსები, მაგალითად XVIII საუკუნის სამოცდაათიან წლებში “ბესტავაანთ სოფელში” სულ ოთხი კომლი ოსი ცხოვრობდა (ხელნაწერთა ინსტიტუტი ფ. “ჰაშ. დე” დოკ. 5421). მალე ოსების რიცხვი გამრავლდა, ბესტავაშვილები კი ოსურ გარემოში მოექცნენ, მართალია მაშინ მათ მიიღეს ზოგიერთი ოსური ჩვეულება, მაგრამ როგორც ეთნოგრაფიული მასალა უჩვენებს – არ გაოსებულან. ბესტავაშვილების ერთი ნაწილი გაოსდა არა მთაში, არამედ უკვე ქართლის ბარში. ეთნოგრაფიული მასალიდან ჩანს, რომ მთიდან ჩამოსახლებული ბესტავაშვილები ქართველობდნენ და დასახლებულან ძამის ხეობაში (ახლანდელი ქარელის რაიონი), ზღუდერში (ფანასკერტელების მამულში), ოსური არც ცოდნიათ, და გვარში ერთი ცნობილი მღვდელიც ჰყოლიათ (ცნობილია იმ დროისათვის ოსები წარმართები იყვნენ და მათგან მღვდლად არავის აკურთხებდნენ). აქედან ისინი გაყოფილან და სხვადასხვა კუთხეებში გადასახლებულან. მაგალითად გორში, ატენში, გორსა და სხვაგან დამკვიდრებული ბესტავაშვილები ქართველები არიან, მათგანაა გამოსული ინგლისში გადასახლებული ცნობილი მეცნიერი სელექციონერი ბესტავაშვილი, სოფელ ტყემლანაში გადასახლებულ ბესტავაშვილებს ოსური შეუსწავლიათ, ხოლო აქედან აფნისში გადასახლების შემდეგ უკვე “ოსებად” ჩაწერილან. ასე რომ, ბესტავაშვილების დიდ ნაწილს პასპორტში “ქართველი” უწერია, თავისი ნამდვილი ეროვნება, ხოლო მცირე ნაწილს – “ოსი”. ასევეა გიკაშვილებიც. გიკაშვილების დიდ ნაწილს პასპორტში “ქართველი” უწერია და წარმოშობითაც ქართველები არიან, ქართველი გიკაშვილები ცხოვრობენ ქარელის რაიონის სოფ. ზემო და ქვემო შაქშაქეთში, არადეთში, აგარაში, ხოლო მათი განაყოფების ანუ როგორც უწოდებენ “ერთი ძმის შვილების”, აფნისში და ლექეთში მცხოვრები გიკაშვილების ეროვნება – “ოსია”. ერთი ძმა ქართველია, მეორე ოსი, ორივენი კი წარმოშობით ჩვენი სისხლი და ხორცია.
ჩვენი დაუდევრობის გამო უკვე სადავოდაა ქცეული თაყაიშვილების, ბარათაშვილების, სააკაძეების, ერისთავების, ხერხეულიძეების, გუდიაშვილების, თარხნიშვილების და სხვათა ეროვნება, ისინი ოსებად ცხადდებიან. როგორ მოეწონებოდა ექვთიმე თაყაიშვილს, მიქელ თარხნიშვილს, ნიკოლოზ ბარათაშვილს, გიორგი სააკაძეს, თორნიკე ერისთავს, ცხრა ძმა ხერხეულიძეს, ლადო გუდიაშვილს და სხვებს მათი და მათი მოგვარეების ოსებად გამოცხადება, არადა მათი მოგვარეების ერთი ნაწილი მართლაც ჩაეწერა ოსად, ზემოაღნიშნული იძულების გამო, არა ისინი არიან “გაქართველებულნი”, არამედ ჭეშმარიტი მათი მოგვარეები “ოსებად” იქცნენ (ბ. ჯორბენაძე, “ახ. კომ.” 10. X. 1989 წ.).
ჩვენს შრომაში “ჩვენგან გავაუცხოვოთ ჩვენი სისხლი და ხორცი” (იხ. “ჯვარი ვაზისა”, 1990, #1, გვ. 54), გადმოცემული გვქონდა თუ როგორ ჩაწერა 1886 წელს რუსმა აღმწერმა თრუსოს ხეობის სოფელ ოქროყანაში მცხოვრები ქართველი გუდიაშვილები, ბიბილურები, არჯინაშვილები, ბიდაგიშვილები, ზაგალიშვილები, კაკაშვილები – გუდიევებად, ბიბილოვებად, არჯინოვებად, ბიდაგოვებად, ზაგილოვებად, კაკაევებად, მიუხედავად იმისა, რომ სოფ. თოლგოთის მკვიდრი თაყაიშვილებისა და ფიტარიშვილების საოჯახო ენა ქართული იყო, აღმწერმა ისინი ოსებად “ფიტაროვებად” და “თაყაევებად” ჩაწერა. იქვე გვქონდა გადმოცემული თუ როგორ იკარგება ქართველი გვარები თანდათან, თანახმად მოღწეული ეპიგრაფიკული მასალისა. როგორ იცვლება ქართული მამა-პაპეული გვარები რუსული “ევ” სუფიქსის დართვით – “ოსურად”. ასე იქცნენ თანდათან გუფთელი ჯიოშვილები და თიგიშვილები – ჯიოევებად და ტიგიევებად (იხ. იქვე, გვ. 56). ფილიშვილები და გასიშვილები. ფილიევებად, პლიევებად, გასიევებად. “ფილიევების ზოგი ოჯახი ბიჭიკაშვილებად იხსენიება” (იხ. იქვე, გვ. 56). ჯიოშვილი მღვდელი ყოფილა და სიონში უმსახურია, იმ დროს ოს-წარმართს მღვდლად არავინ აკურთხებდა. სოფელ ჯრიელი ქოთოლაშვილები – ქოთოლოვებად იქცნენ, სოფ. ნინოელი ქარსანაშვილები – ქარსანოვები, სოფ. მსხლებელი ცხოვრებაშვილები – ცხოვრებოვებად (ე. ი. ეპიგრაფიკული მასალიდან ქვაზე წარწერებიდან) ჩანს, რომ ძველი ძირ გვარია – ქართული დაბოლოების მქონე, ხოლო ახალია რუსული “ევ” დაბოლოების მქონე. ამასვე უჩვენებს წარწერა – ძველი – სანაყოშვილებისა, შემდეგ იქცნენ – სანაკოევებად (გვ. 56). ძველქართული გვარებია სამაჩაბლოს მთიანეთსა – ბაბაშვილი, თანდილაშვილი, თიბილაშვილი (და არა თიბილოვი), ქვაბაძე, ხარებაშვილი, ფარასტაშვილი (და არა ფარასტაევი), გათოკაშვილი, რელგურიძე, ქოქოშვილი, დედაშვილი-ვალიშვილი, ბალიაშვილი და არა ბაგიევი (იქვე, გვ. 57). ვახტანგაძე ან ვახტანგური და არა ვახტანგოვი, ჩაბაშვილი და არა ცაბაევი (გვ. 56). ხარებაშვილები საერთოდ ოსების ჩვენს მთებში შემოსვლამდე მოღვაწე ქართველი მღვდლები იყვნენ (ქართ. სამართლის ძეგლ. ტ. VII, გვ. 196). ასევე ოსების ჩვენში შემოსვლამდე მარგიშვილები (მარღიშვილები) – ჯავახეთშიც კი ცხოვრობდნენ (იქვე, გვ. 90). აღსანიშნავია, რომ გაოსებულან არა მ