მირონის კურთხევის შესახებ

დაბეჭდილია გაზეთში “მადლი”, 1992 წ. 7. IV.

ახალ ქართულ მეცნიერებაში დამკვიდრდა აზრი იმის შესახებ, რომ ქართულმა ეკლესიამ მირონის კურთხევის უფლება მიიღო IX საუკუნეში, მართლაც გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში წერია, რომ მირონის კურთხევის ნება იერუსალიმის პატრიარქს გამოსთხოვა ეფრემმაო.
ძველ ქართულ მწერლობაში კი სხვაგვარი აზრი იყო დამკვიდრებული, კერძოდ, მირონის კურთხევის ნება ქართულმა ეკლესიამ მიიღო ქალკედონის კრების – 451 წლის შემდეგო.
ძველადვე, ეკურთხებოდა თუ არა ქართულ ეკლესიაში მირონი? ამ საკითხის გარკვევისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ როგორი მდგომარეობა იყო ამ მხრივ მეზობელ სომხეთსა და ალბანეთში, ეკურთხებოდა თუ არა ჩვენს უშუალო მეზობელ ეკლესიებში მირონი ძველთაგანვე.
სომხურ ისტორიოგრაფიაში შემონახული ცნობების თანახმად ქართველი ხალხი და სამღვდელოება ქართული ეკლესიის ღირსებას უფრო მაღლა აყენებდა, ვიდრე ალბანური ეკლესიის ღირსებას, ამიტომაც როდესაც რაღაც მიზეზის გამო სომხეთის პატრიარქმა ალბანეთის ეკლესიას უპირატესობა მისცა ქართულ ეკლესიასთან შედარებით და ალბანური ეკლესია ქართულ ეკლესიაზე წინ დააყენა, ეს ქართველმა მამამთავარმა იუკადრისა და უხტანესის მიერ შეგროვილი ცნობების თანახმად სრულებით გაწყვიტა კავშირი სომხურ ეკლესიასთან. ამის შესახებ ალბანელი ისტორიკოსი მოსე კალანკატუელი წერს, რომ სომხეთის “…მთავარმა საეკლესიო მოღვაწეებმა, სომხეთის ამპარტავანი ხასიათის მიხედვით, თვითნებული სურვილით განაწესეს აბრაამი პატრიარქად, ალბანელი – არქიესპიკოპოსად, ქართველი – მიტროპოლიტად, აღშფოთდა ქართველი, რომელსაც კირიონი ერქვა და საწინააღმდეგო კამათი დაიწყო. ხოლო წმიდა მამამთავარი აბრაამი ამბობდა, რომ ალბანელები ქართველებზე ადრე იყვნენ ქრისტიანები და მთავარეპისკოპოსობა მათ შეეფერებათო (უხტანესი, ისტორია გამოყოფისა სომეხთაგან ქართველთა. კომენტარი გვ. 365).
ქართული ეკლესიის პატივისა და ღირსების დამცირებად მიიჩნიაო ქართულმა ეკლესიამ ალბანეთის ეკლესიაზე უფრო დაბალ საფეხურზე დაყენება. ასეთი თვალსაზრისი არა მარტო მოსე კალანკატუელს, არამედ ძველ სომეხ ისტორიკოსებსაც ჰქონდათ, ამას ზოგიერთ წრეში საეკლესიო განხეთქილების მიზეზად მიიჩნევდნენ. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ქართულ ეკლესიას თავისი ღირსება და პატივი ალბანურ ეკლესიაზე ნაკლებად არ მიაჩნდა, ქართულ ეკლესიას თავისი ღირსება არც სომხურ ეკლესიაზე ნაკლებად მიაჩნდა, ამიტომაც თუკი სომხურ, ანდა ალბანურ ეკლესიებში მირონს აკურთხებდნენ, მაშინ აუცილებლად ქართულ ეკლესიაშიც აკურთხებდნენ მირონს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ქართული ეკლესიის დამოუკიდებლობა სრული არ იქნებოდა და ვეღარც შეედრებოდა თავისი პატივითა და ღირსებით იმ ეკლესიებს (ამ შემთხვევაში ალბანეთისა და სომხეთისას), რომელთაც მირონის კურთხევის უფლება ჰქონდათ მოპოვებული.
ალბანეთის ეკლესიას, მოსე კალენკატუელის თანახმად, მირონის კურთხევის უფლება არა თუ IX საუკუნემდე ჰქონია, არამედ VI საუკუნეშიც. უფრო მეტიც, ამ დროს ალბანეთის ეკლესია სივნიეთის ეკლესიასაც კი აძლევდა მირონს. მოსე კალანკატუელი თავისი “ალბანეთის ისტორიის” 48-ე თავს ასე ასათაურებს “…სივნიელთა მოქცევა სომეხთაგან ალბანეთისაკენ და ხელდასხმა და ზეთის მათგან მიღება” (იქვე, გვ. 361).
უხტანესი ამ მდგომარეობას ასე ხსნის: “…სომხეთი სპარსელებსა და ბერძნებს ჰქონდათ ერთმანეთში გაყოფილი… გაყოფილი საპატრიარქო საყდარი უარყვეს სივნიეთის უფლებმა და წინააღმდეგობის გამო არ დათანხმდნენ რომელიმეს დამორჩილებოდნენ პეტრე ეპისკოპოსის ბრძანებით, რომელმაც… უბრძანა თავის სამწყსოს ხელდასხმა, მირონის კურთხევა ალბანელთაგან მიეღოთ, სანამ წმიდა გრიგორის საპატრიარქო საყდარი გაერთიანდებოდა. ამ დროიდან აქამდე ხელდასხმასა და მირონს სივნიელები ალბანელთაგან იღებდნენ…” (იქვე, გვ. 187).
აქედან ჩანს, რომ როგორც ალბანელი მოსე კალანკატუელის, ისე სომეხი უხტანესის მიხედვით ალბანეთის ეკლესია თვითვე აკურთხებდა მირონს ჯერ კიდევ სომხეთის საკათალიკოსოს ორად გაყოფამდე. სომხეთის საკათალიკოსო ორად გაიყო VI საუკუნის დასასრულს. იოანე კოგოვიტელი, გაყოფის დროინდელი სომეხი ქალკედონიტი კათალიკოსი 590-611 წლებში ზეობდა. ალბანეთის ეკლესია VI საუკუნეში მირონს აკურთხებდა, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში კი მირონს სხვა ეკლესიასაც აწოდებდა.
ზ. ალექსიძე წერს: “მოსე კალანკატუელის გადმოცემით, როცა სომხეთის საკათალიკოსო ორად გაიყო VI-VII სს-ის მიჯნაზე იოანესა (ქალკედონიტი) და მოსეს (მონოფიზიტი) შორის სივნიეთის მმართველებმა არც ერთი აღარა სცნეს და ხელდასმისათვის ალბანელთა კათალიკოსებს მიმართავდნენ ხოლმე. ალბანეთიდანვე იღებდნენ მირონს, სანამ აბრაამმა არ გააერთიანა ორივე საყდარი”. (არსენი საფარელი, განყოფისათვის სომეხთა და ქართველთა, გვ. 124). აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ თუ ალბანეთის ეკლესიას მირონის კურთხევა VI საუკუნეშიც შეეძლო, ქართულ ეკლესიასაც ასეთივე უფლება ექნებოდა, რადგანაც ქართულ ეკლესიას ალბანურ ეკლესიაზე ღირსეულად და მეტი პატივის მქონედ მიაჩნდა თავი.
სომხეთის კათალიკოსისადმი კირიონ ქართველთა კათალიკოსის მიერ გაგზავნილი წერილებიდან ჩანს, რომ ქართულ ეკლესიას თავისი თავი სომხური ეკლესიის თანასწორ და თანატოლ ეკლესიად მიაჩნდა.
ჰქონდა თუ არა სომხურ ეკლესიას მირონის კურთხევის უფლება?
ჰქონდა, რადგანაც VII საუკუნის დასაწყისში, საპატრიარქო ტახტზე ასვლისთანავე კათალიკოსმა აბრაამმა მირონი აკურთხა. უხტანესი აღწერს კიდეც თუ რა არის მირონი და როგორი წესით აკურთხებენ მას.
სომეხმა იერარქებმა – წერს უხტანესი – კრების დამთავრების შემდეგ “…ისიც კანონიერად მიიჩნიეს, რომ შევედრებოდნენ თავიანთ მამამთავარს, ეკურთხა და მათთვის მიეცა საცხებელი ზეთი, ესე იგი მირონი, რომლითაც სცხებენ და ნათლავენ… რადგანაც მოსეს შემდეგ არავის უკურთხებია საცხებელი ზეთი… შეუდგა მწუხრის მსახურებას ფსალმუნებით, კურთხევითა და სულიერი გალობით დღის საიდუმლოს შესაფერისად კითხვით გაათიეს ღამე და მთელი დღე მღვიძარედ ღმერთისსა მიმართ ლოცვაში, ვიდრე აღსრულდებოდა ყველა საიდუმლო ღმერთის სადიდებლად. ხოლო მეორე დღეს გაუნაწილა მამამთავარმა კურთხევის ზეთი…” (უხტანესი, გვ. 113).
უხტანესი წერს, რომ VI საუკუნის ბოლოს, კათალიკოსმა მოსემ (574-604) აკურთხა მირონი, ხოლო მეშვიდე საუკუნის დასაწყისში აბრაამმა.
როგორც ზემოთ აღნიშნულიდან ჩანს, საქართველოს მეზობელი ეკლესიები სომხეთი და ალბანეთი მირონს აკურთხებდნენ VI-VII საუკუნეებში და ალბათ V საუკუნეშიც, ამიტომაც მათი თანატოლი – თანაფარდი, მათთან საეკლესიო კავშირში მყოფი ქართული ეკლესიაც მირონს აკურთხებდა VI-VII საუკუნეებში. თუ თანაბარი ღირსების სამი ავტოკეფალური ეკლესიიდან, რომელნიც “საეკლესიო ერთობას” ჰქმნიდნენ, ორი მირონს აკურთხებდა, მაშინ მესამეც აკურთხებდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ქართული ეკლესია ნაკლები ღირსებისა და პატივისა იქნებოდა და არც არავითარი პატივი ექნებოდა ალბანურ ეკლესიასთან შედარებით.
ქართული წყაროების მიხედვით ქართული ეკლესია V საუკუნეშივე მირონს აკურთხებდა. მოღწეულია კიდეც, როგორც ჩანს იმ დროის მირონის კურთხევის ტექსტი, რომელიც შევსებულია შემდგომ საუკუნეებში, მასში ჩამატებულია ახალ საუკუნეთა ატრიბუტები, ამიტომაც ახალი დროის დოკუმენტად მიიჩნევა. ასევე ეფრემ მცირე თავის შრომაში წერს, რომ მირონის კურთხევის ნება ქართულ ეკლესიას მიენიჭა V საუკუნეშიო, ის აღწერს თუ როგორ და რა დროს მიენიჭა ქართულ ეკლესიას მირონის კურთხევის ნება.
ეფრემ მცირე ასე აღწერს ამ პროცესს: წმიდა ნინოს დროსო ქართული ეკლესია დაამყარა ევსტათი ანტიოქიელმა პატრიარქმა. გადაწყდა, რომ მირონი ქართულ ეკლესიას მიეღო ანტიოქიის საპატრიარქოდან, იმის გამო რომ იმ დროს, IV საუკუნეში, მირონს მხოლოდ ანტიოქიის საპატრიარქო ამზადებდა და აკურთხებდა, მირონის შესასყიდად ქართველებს ანტიოქიისათვის უნდა ეძლიათ ათასი კომლის გადასახადი, მცირე ხნის შემდეგ ანტიოქიამ ათასი კომლის გადასახადის ნაცვლად ითხოვა ათასი დრაჰკანი ყოველწლიურად. მალე ანტიოქიამ ბერძენთა მეფის შუამავლობით ქართველთა ათასი დრაჰკანი გადასცა იერუსალიმის საპატრიარქოს. ახლა უკვე მირონის შესასყიდი თანხა ქართველებს იერუსალიმისათვის უნდა ეძლიათ.
ზემომოყვანილი აღწერის შემდეგ ეფრემ მცირე წერს: “აქა დაგვიშთა საძიებელი კურთხევა მიჰრონისა და ამისდა ცნობად… ვპოვე საზოგადოდ ყოველთათვის ვითარმედ ქალკიდონისა კრებასა ესმა, რომელ სიძვირისათვის ფასით ჰყიდდეს მიჰრონსა, ამისთვის ბრძანეს წმიდათა მამათა, რაითა არა ხოლო ანტიოქიას, არამედ სხვათაცა ეკლესიათა შინა წმიდა იქმნებოდეს მიჰრონი. ხოლო თვისაგან ქართველთა საგონებელ არს ვითარმედ სიშორისათვის გზისა და რომელ ფრიად საშიშ არს უცხო თესლთა შორის ხმელით ანტიოქიით ქართლს წარღება წმიდისა მიჰრონისა, ამისათვის თვით ადგილსა დაწესებულ არს მათდა კურთხევა მიჰრონისა” (ეფრემ მცირე, “უწყება მიზეზსა ქართველთა”… გვ. 10, 1959 წ.).
ეფრემ მცირეს აზრით, მირონის საქართველოშივე კურთხევის გზა ასეთი ყოფილა – IV საუკუნეში მირონს ანტიოქიიდან ვყიდულობდით. შემდეგ მალევე IV საუკუნის ბოლოს ან V საუკუნის დასაწყისში მირონის საყიდელ თანხას იერუსალიმს ვუხდიდით, V საუკუნეშივე 451 წლის ქალკედონის კრების შემდეგ ყველა ეკლესიას და მათ შორის ქართულ ეკლესიასაც ნება მიეცა ადგილზე მირონის კურთხევისა, ასეც რომ არ ყოფილიყო, სიშორისა და გზის სიძნელის გამო მირონის ტრანსპორტირება ძალზე ძნელი იყო. ასე რომ, ეფრემის თანახმად, საქართველოში მირონი V საუკუნიდანვე ეკურთხება.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში ძველთაგანვე დამკვიდრებული იყო ტრადიციული გადმოცემა, რომლის თანახმადაც მირონი გადმოედინებოდა სვეტიცხოვლიდან ანუ ცხოველმყოფელი ხის გადანაჭრიდან მცხეთაში. ამიტომაც, როცა არსენი იყალთოელი იმეორებს ეფრემის ცნობას “…სასყიდლად ნივთთა წმიდისა მიჰრონისათა ეკლესიასა ანტიოქიისასა… დრაჰკანი ათასი” (ძვ. ქართ. ლიტ. ძეგლები, გვ. 393) ამ დროს არსენი დარწმუნებულია, რომ არა თვით მირონს ყიდულობენ ქართველები, არამედ მირონის შემზადებისათვის საჭირო სურნელოვან, არომატულ ნივთიერებას, ხოლო თვით მირონის შეზავება-კურთხევა და დამზადება საქართველოში ხდება, აღნიშნულ ძველ სლავურ ანტიოქური ქრონოგრაფის თარგმანშიც წერია “წმიდა მირონის არომატის შესაძენად” და არა წმიდა მირონის შესაძენად (ეფრემ მცირე – “უწყება…” გვ. 10). ქართველები თითქოსდა მირონის შეზავებისათვის საჭირო ნივთიერებას, არომატს ყიდულობდნენ, სინამდვილეში კი ესეც “არასრული ავტოკეფალიის” მომხრე ბერძენთა შეთხზული თეორიაა.
მირონის კურთხევის წესი ასეთი ყოფილა: “ოდეს მეფე, ათაბაგი, ქართლისა ერისთავი, სპასალარი და ყოველნი ერისთავნი და ყოველნი მღვდელმოძღვარნი შემოკრბენ მცხეთას დიდსა ხუთშაბათსა – დიდისა სომხეთისა მიტროპოლიტსა მართებს ნივთთა ზედა დგომად. და ქვაბნი საკურთხეველთად გამოიხვნენ და მიტროპოლიტსა და ქადაგსა ეტვირთნენ კეტი ქვაბთანი. წინათა კეტთა მიტროპოლიტი შეუდგეს და უკანათა ქადაგი. თუ მწირველი იყოს თეთრითა შესამოსლითა შემოსილ იყოს თუ მწირველი არა იყოს, თეთრისა ატლასისა ჩაჩი თავსა ეხუროს მოყუნტუზვილი და მეორეთა ქვაბთა მთავარ-ეპისკოპოზი ქვეშა უდგეს და წინა მივიდოდეს და უკანათა კეტთა მაწყვერელი და უკანა მთავარეპისკოპოსი მიჰყვებოდეს. და რაჟამს განაზავებენ ტაკუკსა, ტაკუკი მაწყვერლსა ეტვირთოს და რაჟამს განაზაონ, ტაკუკი ქადაგისა ხელითა დაიბეჭდვიდეს. და ყოველთა ეპისკოპოსთა თითო კოკა მირონისა ეტვირთოს…” (ქართული სამართლის ძეგლები, ტ. II, გვ. 47.).
ამავე დოკუმენტში მოხსენებულია მეფე არჩილი და კათალიკოსი მიქაელი, მეფე არჩილი დავალებას აძლევს საეკლესიო პირს მიქაელს, შეადგინოს მირონის კურთხევის განგება, რასაც გარკვეული დროის შემდეგ ასრულებს მიქაელი, ის იძიებს, ირკვევს მირონის კურთხევის წესს და ადგენს განგებას მირონის კურთხევის ძველი “ნიშნის” შესაბამისად, ხოლო დოკუმენტის გამოცემის დროს ის უკვე კათალიკოსია.
“დიდნი შფოთნი და ამბოხნი იქმნებოდეს ეფისკოპოსთა ცოლობისაგან და ღმერთივ-გვირგვინოსანმან მეფემან არჩილ არა სათნო იჩინა ამათ შფოთთა ქმნად და გვიბრძანა გაჩენად, ვითა ნიშანთა შეეტყვებოდა და ხელვყავით მე, გლახაკმან მიქაელ ქართლისა კათალიკოზმან და ვაკურთხეთ წმიდა მირონი…” (“კურთხევა მირონისა” ქართული სამართლის ძეგლები, II, 1965, გვ. 47).
ჩანს, რომ ეს დოკუმენტი მირონის კურთხევისა შედგენილია IX საუკუნემდე. ამიტომ აზრს, რომ ქართულმა ეკლესიამ მირონის კურთხევის ნება მიიღო IX საუკუნეში, ეს დოკუმენტი აბათილებს. არსებობს მოსაზრება, რომ ეს დოკუმენტი არის “ნატყუარი”, უნდა ითქვას, რომ “ნატყუარი” სიგელი ანდა დოკუმენტი შეიძლებოდა შეედგინათ რამე კერძო მცირე ადგილ-მამულის და მსგავსთა თაობაზე, რომლის შემოწმება საერთო-სახელმწიფოებრივ და საზოგადოებრივი ინტერესს არ წარმოადგენდა, მაგრამ მირონის კურთხევის საერთო სახალხო-სახელმწიფო მნიშვნელობის ცერემონიალში მონაწილეობდნენ სახელმწიფოს მეთაური – მეფე, ქვეყნის ყველა პროვინციათა მმართველი ერისთავები, კათალიკოს-ეპისკოპოსები, მუშაობდა მთელი სახელმწიფო და საეკლესიო აპარატი, იმართებოდა საგანგებო დარბაზობა, ამ დარბაზობაზე ერისთავები და ეპისკოპოსები სხდებოდნენ მტკიცედ განსაზღვრული წესით და რიგით და ნუთუ ისინი “ნატყუარ” დოკუმენტს იჭერდნენ ხელში და იმის მიხედვითა აკურთხებდნენ მირონს, დარბაზობაზე კი დგებოდნენ და სხდებოდნენ? “ხელმწიფის კარის გარიგებიდან” სრულებით აშკარად ჩანს, თუ რა დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ასეთი სახელმწიფოებრივი ცერემონიის დროს საგანგებო წესების დაცვას. ასეთივე სახის დოკუმენტია “კურთხევა მირონისა”.
ამ დოკუმენტიდან ჩანს, რომ მირონის კურთხევას ეძღვნებოდა საგანგებო დარბაზობა და ამ დარბაზობაზე ეპისკოპოსები სხდებოდნენ დადგენილი წესით, რომლის რღვევა და შეცვლა მხოლოდ მეფისა და კათალიკოსის ჩარევით შეიძლებოდა. “მირონის კურთხევის” აღნიშნული დოკუმენტი ხელთ ჰქონიათ ერეკლე II-სა და ანტონ კათალიკოსს და მის მიხედვით განუსაზღვრავთ ნინოწმიდელი ეპისკოპოსის პატივი და ადგილი დარბაზობის დროს. ეს დოკუმენტი ერეკლე II-სა და ანტონ I მიაჩნდათ იმ დროის შედგენილად, როცა ქალაქი ტფილისი არ იყო სამეფო ანუ სატახტო ქალაქი. ამ დოკუმენტის შედგენის დროს სამეფო ქალაქი ყოფილა ნისანი და ქუთაისი, ამის გამო, წერენ ისინი, თბილელი ეპისკოპოსის პატივი და ღირსება შედარებით მცირეა და ის დგას ეპისკოპოსთა რიგის ბოლოშიო.
“ტფილელი უკვე განჩინებასა მას შინა სამეფოსა ფრიად ქვემეორე დგებოდის და ჯდებოდის კრებასა შინა, ამისათვის რომელ სამეფო ქალაქი არ იყო ტფილისი დროთა მის შინა, არამედ ნისანი და ქუთაისი”. – (ქართული სამართლის ძეგლები, II. გვ. 401).
ანტონ I-სა და ერეკლე II-ის მიხედვით მირონის კურთხევის დოკუმენტი შედგენილი ყოფილა VI-XI საუკუნეებში, რადგანაც მცხეთა დედაქალაქად არაა მოხსენიებული, ხოლო XII საუკუნის შემდეგ თბილისი დედაქალაქია. მათ ასეთ მტკიცებას ისიც ეთანხმება, რომ მირონის კურთხევის დოკუმენტში 35 საეპისკოპოსოა ჩამოთვლილი, ასევე ცნობილია, რომ VI საუკუნის დასაწყისში საქართველოს საკათალიკოსო შედგებოდა 35 საეპისკოპოსოსაგან, შეიძლება დაგვეშვა, რომ V საუკუნის ბოლოსა და VI საუკუნის დასაწყისის მირონის კურთხევის დოკუმენტში ჩამოთვლილი ეპისკოპოსთა რიცხვი შემდეგ საუკუნეთა გადამწერ-შემავსებელ-შემცვლელებმა არ შეცვალეს, თუმცა ამის გამო უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდნენ. მათ ახალ სიაში გამოუტოვებიათ რამდენიმე საეპისკოპოსო, რაც შემდგომ არშიებზე მიუწერიათ.
საბუთი “კურთხევა მირონისა და განგება დარბაზობისა” – …პირველად თ. ჟორდანიამ გამოაქვეყნა. იგი ფიქრობდა, რომ საბუთში მოხსენიებული “მეფე არჩილი” უნდა იყოს პირველი (გარდაიცვალა 434 წ.) და არა მეორე (გარდ. 718), რადგანაც უკანასკნელ დროს მიქელ კათალიკოსი არა ჩანს და არც დასაჯერებელია, რომ VII-VIII საუკუნეების არევდარევის დროს ამისთანა კითხვაზე მოცლა შესაძლებელი ყოფილიყოს, არც დიდი “სომხეთის მიტროპოლიტი” ყოფილა VIII საუკუნეში, მაგრამ რადგან ათაბაგი არის მოხსენიებული “დარბაზობაში” და სხვა რამდენიმე არჩილ I დროის წინააღმდგომნი წესწყობილებანი, ამით საფუძველი გვეძლევა ვიფიქროთ, რომ “დარბაზობაში” დროთა მიხედვით სხვადასხვა ცვლილებები უნდა შემოეღოთ” (იქვე, გვ. 596).
მირონის კურთხევის უფლება ქართულ ეკლესიას IX საუკუნემდე რომ ჰქონია, ამის შესახებ წერს “ქართლის ცხოვრებაც”, საიდანაც ჩანს, რომ ქართული ეკლესიის ძველთაგანვე V საუკუნიდან არსებული უფლება მირონის კურთხევისა VII საუკუნეში დაუდასტურებია მსოფლიო საეკლესიო კრებას: “…იქმნა კრება მეექვსე. ამ კრებისა მიერ ბრძანეს ესრეთ წმინდისა ეკლესიისა საქართველოსთვის, რომ არს წმინდა მცხეთა, რათა იყოს სწორ პატივითა ვითარცა წმიდანი სამოციქულო კათოლიკე ეკლესიანი, საპატრიარქონი და იყოს კათალიკოსი ქართლისა სწორი პატრიარქთა თანა… ამ კრებისა მიერ დაგვიმტკიცებია პატრიარქად… ხოლო ოდესცა ენებოს შემზადება და კურთხევა მიჰრონისა აკურთხოს თვისსა ეკლესიასა” (ქ. ცხ. I, გვ. 232).
აქედან ჩანს, რომ 681 წლის კრებას დაუდასტურებია, რომ ქართულ ეკლესიას უფლება აქვს – “ოდესცა ენებოს შემზადება და კურთხევა მიჰრონისა აკურთხოს თვისსა ეკლესიასა”.
მართლაც, ამიერკავკასიის ყველა ავტოკეფალურ ეკლესიას VI-VII საუკუნეებში (იგულისხმება სომხეთისა და ალბანეთის ეკლესიები) უფლება ჰქონდათ მირონის კურთხევისა და აკურთხებდნენ კიდეც, ქართული ეკლესია არ შეიძლება გამონაკლისი ყოფილიყო, რადგანაც სწორედ სომხური წყაროებიდან ჩანს, რომ იმ დროისათვის ქართული ეკლესია ისეთივე რანგის ავტოკეფალური ეკლესიაა, როგორც სომხური და ალბანური ეკლესიები.
ამიტომაცაა, რომ ეფრემ მცირეს თანახმად, რომელსაც ყველა ქართული წყარო ეთანხმება, ქართველები მირონს უკვე V საუკუნიდანვე აკურთხებდნენ.
ჩვენს მეცნიერებაში ამჟამად დამკვიდრებულია თვალსაზრისი, თითქოსდა მირონის დამზადების უფლება ქართულმა ეკლესიამ “…მხოლოდ IX საუკუნის 40-იანი წლებიდან მიიღო, მისი დამზადების უფლება იერუსალიმის პატრიარქისაგან, რისი ინიციატორი და საქმის მომგვარებელი იყო აწყურის ეპისკოპოსი ეფრემი…” (საღვთისმეტყველო კრებული, 1981 წ. N#12, გვ. 88).
ასეთი თვალსაზრისი არ არის მისაღები, რადგანაც გიორგი მერჩულეს ცნობის არასწორ გაშიფრვაზეა დამოკიდებული. გიორგი მერჩულე წერს – “რამეთუ პირველად ა-სა კათალიკოსთა მიჰრონი იერუსალიმით მოჰყვანდა, ხოლო ეფრემ ქრისტესმიერითა ბრძანებითა მიჰრონის კურთხევა ქართლს განაწესა იერუსალიმის პატრიარქისა განწესებითა და წამებითა სიხარულით, არამედ ქართლად ფრიადი ქვეყანა აღირაცხების, რომელსაც შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვა ყოველი აღესრულების…” (ძვ. ქართ. აგიოგრ. ლიტ. ძეგლ. 1978, გვ. 182).
გიორგი მერჩულეს ამ ცნობაში შემდეგდროინდელ გადამწერს სწორად ვერ გაუხსნია ქარაგმა “ა-სა”; ქარაგმა – “ა-სა” კონტექსტის მიხედვით უნდა გაიხსნას “აფხაზეთისა”, მაშინ აზრი ნათელი და სრულიად გასაგები გახდება – მწერალი წერს. თავიდან აფხაზეთის კათოლიკოსებს მირონი იერუსალიმიდან მიჰქონდათ, ეფრემის შემწეობით კი აფხაზეთისათვის საჭირო მირონის კურთხევა გადაწყდა ქართლში, რადგანაც აფხაზეთი ანუ დასავლეთ საქართველოც ქართლია, ქართული ეკლესიის ნაწილი, რადგანაც წირვა-ლოცვა აქ ქართულ ენაზე სწარმოებსო. აზრი სრულიად ნათელი და გასაგებია.
ამჟამად კი, როცა ნაცვლად აფხაზეთისა კითხულობენ “აღმოსავალისა”, ქარაგმის არასწორი გახსნის გამო აზრი დაბნელებული, უშინაარსო და არასწორია – თითქოსდა აღმოსავლეთის ქვეყნების საკათალიკოსოებს თავდაპირველად მირონი იერუსალიმიდან მიჰქონდათ, ეს სრულებით მრუდე აზრი არ შეიძლება იყოს გიორგი მერჩულეს დაწერილი, რადგანაც გიორგი მერჩულე არის სრულებით სანდო, განათლებული, მოაზროვნე მოღვაწე. საქმე ისაა, რომ I საუკუნის 70-იან წლებში იერუსალიმი სრულებით დაანგრიეს და მის ადგილზე ერთი მცირე სოფელიღა აღმოცენდა საუკუნის შემდეგ. IV საუკუნეში ელენემ და კონსტანტინემ, რომის იმპერატორმა, ეს ქალაქი აღადგინა, მაგრამ მისი ეპისკოპოსი იმ დროს ექვემდებარებოდა ხან ანტიოქიის ეპისკოპოსს, ხან კი – კესარია-პალესტინისას. მხოლოდ V საუკუნეში ქალკედონის კრების შემდეგ გამოვიდა იერუსალიმის ეპისკოპოსი კესარია – პალესტინის ეპისკოპოსის დაქვემდებარებისაგან და გადაიქცა საპატრიარქო ეკლესიად.
ამიტომაც, I-V საუკუნეებში აღმოსავლეთის ქვეყნების საკათალიკოსოები მირონს იერუსალიმიდან ვერ წაიღებდნენ. I საუკუნის 70-იან წლებამდე, როცა ქალაქი იერუსალიმი არსებობდა, აღმოსავლეთის საკათალიკოსოები არ არსებობდნენ, ხოლო შემდეგ საუკუნეებში იერუსალიმი არ იყო არც საეკლესიო და არც საერთაშორისო მნიშვნელობის ქრისტიანული ცენტრი. ასეთი იყო მთელი აღმოსავლეთისათვის მხოლოდ ანტიოქია, ამიტომაც შეიძლება მართალია როცა ეფრემ მცირე წერს, რომ ანტიოქიის საპატრიარქოში ეკურთხებოდა მირონი და სხვაგან არსადო.
თუ აღმოსავლისას ქვეშ ვიგულისხმებთ ქართლის კათალიკოსებს, მაშინ სწორედ “ქართლისა” უნდა დაეწერა კიდეც ავტორს, მითუმეტეს, რომ რამდენიმე სიტყვის შემდეგ ნახსენებია სიტყვა ქართლი. მაგრამ კონტექსტიდან ჩანს, რომ ამ ცნობაში ლაპარაკია ახლად შექმნილ აფხაზეთის საკათალიკოსოს მიერ მირონის მიღების შესახებ, კერძოდ თავიდან აფხაზეთის კათალიკოსს მირონი იერუსალიმიდან მიჰქონდა, ხოლო შემდეგ განეწესა, რომ აფხაზეთის საკათალიკოსოს მირონი მიეღო არა იერუსალიმიდან, არამედ ქართლის საკათალიკოსოდან, რადგანაც აფხაზეთის ქვეყანა (ე. ი. დას. საქართველო) ქართლის ქვეყნის ნაწილია, ხოლო აფხაზეთის საკათალიკოსო ქართლის საკათალიკოსოს ანუ ერთიანი ქართული ეკლესიის ნაწილია რადგანაც “…ქართლად ფრიადი ქვეყანა აღირიცხების რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვა ყოველი აღესრულების”.
გიორგი მერჩულეს ახალი არაფერი არ უთქვამს, რადგანაც დასავლეთ საქართველოს უკვე მეფე ფარნავაზის დროიდანვე უწოდებდნენ ქართლს – მდინარე ეგრისწყლის აღმოსავლეთით მიმდებარე ქვეყანას, ვიდრე ალბანეთის საზღვრამდე.
გიორგი მერჩულეს ცნობიდან ასეთი დასკვნა უნდა გამოვიტანოთ, რომ აფხაზეთის საკათალიკოსო დაარსების შემდეგ, ე. ი. 720 წლიდან მირონს იღებდა იერუსალიმის საპატრიარქოდან, ხოლო 840-იან წლებში მირონს იღებდა უკვე მცხეთიდან – მსოფლიო მართლმადიდებლობის დასტურით.
მართლაც აფხაზეთის საკათალიკოსო 830 წელს სცნო ქართლის (ტაო-კლარჯეთის) სამეფო კარმა და ალბათ ქართლის (მცხეთის) საპატრიარქომაც, მალევე ამ ცნობის შემდეგ ის მირონს მცხეთიდან იღებს – ე. ი. აფხაზეთის საკათალიკოსოში მირონი არ ეკურთხებოდა, დასავლეთ საქართველოში მირონი მცხეთიდან მიჰქონდათ.
ხოლო რაც შეეხება მცხეთას – აქ მირონი V საუკუნიდანვე ეკურთხებოდა.
ისმის ასეთი კითხვა – რატომ მიჰქონდა აფხაზეთს მირონი იერუსალიმიდან IX საუკუნიის 40-იან წლებამდე? როცა დასავლეთ საქართველოს ზღვისპირეთის აბაზგიის საარქიეპისკოპოსოს და ლაზიკის სამიტროპოლიტოს გაერთიანების შემდეგ წარმოქმნილმა ეკლესიამ ხატმებრძოლური ერესის გამო გაწყვიტა კავშირი კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოსთან – ამ ეკლესიას ჯერ კიდევ არ ეწოდებოდა აფხაზეთის საკათალიკოსო. ამ ახალმა ეკლესიამ კონსტანტინეპოლთან კავშირის გაწყვეტის შემდეგ ჩანს კავშირი დაამყარა იერუსალიმის საპატრიარქოსთან.
არსებობს მსგავსი მაგალითიც – როცა VIII საუკუნის I ნახევარში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოში წარმოქმნილი ხატმებრძოლური ერესის გამო კავშირი გაწყვიტა კონსტანტინეპოლთან, გოთეთის მთავარეპისკოპოსი იერუსალიმში ჩავიდა კურთხევისათვის და იქ სამი წელი ელოდა კურთხევას (იხ. “ცხოვრება იოანე გოთელისა”).
იოანე გოთელი ანტიოქიის საპატრიარქოში არ მივიდა იმ მიზეზის გამო, რომ ანტიოქიელი პატრიარქები არაბთა შემოსევების გამო არა ანტიოქიაში, არამედ კონსტანტინეპოლში იმყოფებოდნენ იმ დროს.
ასევე, როცა აბაზგიის საარქიეპისკოპოსოსა და ლაზიკის სამიტროპოლიტოს გაერთიანებით შექმნილმა ახალმა ეკლესიამ (რომელსაც შემდგომ აფხაზეთის საკათალიკოსო ეწოდა) VIII საუკუნის I ნახევარში ხატმებრძოლობის გამო კავშირი გაწყვიტა კონსტანტინეპოლთან, მას კავშირი დაუმყარებია იერუსალიმის საპატრიარქოსთან.
აღსანიშნავია და ყურადღება უნდა მიექცეს იმასაც, რომ იერუსალიმის საპატრიარქოში გოთეთის ეპისკოპოსი არ აკურთხეს და ქართლში (იბერიაში, მცხეთაში) ეკურთხა ქართლის კათალიკოსის ხელით. იოანე გოთელის მცხეთაში კურთხევის შესახებ ბერძნული წყაროებიც მიუთითებენ, ასევე სრულებით მსგავსია და ეთანხმება აღნიშნულ ფაქტს ის, რომ აფხაზეთის ეკლესიის შესახებაც ასევე მოქცეულა იერუსალიმის საპატრიარქო.
მსგავსად გოთეთის დამოუკიდებელი ეკლესიისა, აფხაზეთის ეკლესიაც იბერიის – ქართლის ეკლესიისათვის დაუქვემდებარებია იერუსალიმის საპატრიარქოს.
ჩანს, იერუსალიმსა და ქართულ ეკლესიას შორის იმ დროს კარგი ურთიერთობა იყო.
ცნობა იოანე გოთელისა და აფხაზეთის მცხეთაზე დამოკიდებულების შესახებ ერთმანეთის მსგავსია. იერუსალიმის საპატრიარქოს ნებით აფხაზეთისათვის საჭირო მირონი მცხეთას (ქართლში) ეკურთხება, იერუსალიმის საპატრიარქოდან მოსული იოანე გოთელიც მცხეთაში ეკურთხება.
უნდა დავასკვნათ, რომ მირონი მცხეთაში V საუკუნიდანვე ეკურთხება. ხოლო დაახლოებით 720-830 წლებში დასავლეთ საქართველოს ის ნაწილი, რომელიც უფრო ადრე კონსტანტინეპოლზე იყო დამოკიდებული, მირონს იერუსალიმიდან იღებდა, ხოლო ამის შემდეგ მცხეთიდან.