სრულიად საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქს

უწმიდესსა და უნეტარეს ილია მეორეს

მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძის მოხსენება

თურქეთში ქართული რელიგიური ორგანიზაციის

რეგისტრაციასთან დაკავშირებით

 

თქვენო უწმიდესობავ და უნეტარესობავ, გვაკურთხეთ,

საქართველოს წმიდა სამოციქულო ეკლესია, წყაროთა ცნობებით, ისტორიულად, თავის იურისდიქციაში მოიცავდა როგორც კავკასიას, ასევე ვრცელ რეგიონს სამხრეთის მიმართულებით, ვიდრე მდ. არაქსამდე,

ამჟამინდელ თურქეთში, საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში შემავალ სამხრეთის ვრცელ არეალზე მცხოვრებ მართლმადიდებელ მორწმუნეებს წარსულში ემსახურებოდა მრავალი ქართული საეპისკოპოსო, ესენი იყვნენ ანისის, ყარსის (კარის), ვალაშკერტისა, არზრუმის, წურწყაბის, წყაროსთავის, დადაშენის, ტბეთისა და სხვა საეპარქიო ცენტრები საქართველოს ეკლესიისა, ამჟამად კი, თურქეში არა გავაქვს რეგისტრირებული რელიგიური სამრევლოები, ეპარქიები, ეკლესია-მონასტრები, კულტურის ცენტრები.

თურქეთის მთავრობამ 2011 წლის 27 აგვისტოს ევროკავშირის რჩევით მიიღო გადაწყვეტილება, დააბრუნოს ყველა ქონება თუ შენობა-ნაგებობა, რომელიც ადრე სხვა რელიგიის მიმდევრებს ჩამოერთვა. ეს გადაწყვეტილება იმ უძრავ ქონებას ეხება, რომელიც თურქეთის ხელისუფლებამ 1936 წელს სახელმწიფო საკუთრებად გამოაცხადა. მათ შორის იყო დარეგისტრირებული რელიგიური ჯგუფების ეკლესიები, სინაგოგები, სხვადასხვა რელიგიური უმცირესობის წარმომადეგენელთა კუთვნილი სკოლები და საავადმყოფოები.

თურქეთში სომხური, ბერძნული და ებრაული ეკლესიები ოფიციალურად არსებობს, მაგრამ, როგორც აღინიშნა, ქართული მართლმადიდებელი უმცირესობა დარეგისტრირებული არ არის.-შესაბამისად თურქეთის მთავრობა დააბრუნებს იმ საკუთრებას, რომელიც ბერძნებს, სომხებსა და ებრაელებს 1936 წლიდან წაერთვა.

თურქეთში არსებულ ქრისტიანთა შორის ქართული მართლმადიდებელი რელიგიური ჯგუფი, ორგანიზაციის მქონე ქართული საეკლესიო ჯგუფი, როგორც ასეთი, არ არსებობს და ოფიციალურად რაიმე ორგანიზაციის სახით დარეგისტრირებული არ არის.

სწორედ ეს ფაქტი ქმნის პრობლემას.

ამ საკითხის შესაწავლად და მოსაგვარებლად თქვენ, თქვენო უწმიდესობავ, თქვენ დელეგაციასტან ერთად 02.05.2014 თურქეთის დედაქალაქ ანკარაში შეხვდით თურქეთის რელიგიის საბჭოს თავჯდომარეს, რომელიც ისლამის სასულიერო პირია, მას რელიგიის მინისტრსაც უწოდებენ.

რელიგიის საბჭოს თავმჯდომარემ თავის სიტყვაში ხაზი გაუსვა, რომ არ უნდა იჩაგრებოდეს არცერთი რელიგიის მიმდევარი, რომ მათ უნდა ჰქონდეთ აღმსარებლობითი თავისუფლება და უნდა ჰქონდეთ თავიანთი სალოცავები შეუზღუდავად.

საპასუხო სიტყვაში თურქეთის რელიგიის მინისტრს ჩვენი დელეგაციის წევრებმა დაუდეს ფაქტობრივი ცნობები, რომლის მიხედვითაც ნახევარ მილიონზე ოდნავ მეტ მუსულმანს საქართველოში ემსახურება 350-მდე მეჩეთი, მათ აქვთ ისლამური 2 უმაღლესი სასწავლებელი, საშუალო სკოლები, ბაგა-ბაღები, მედრესები ანუ სემინარები ათეულობით. ამასთანავე, საქართველოში აქვთ სახელმწიფოს მიერ აღიარებული სტატუსი და სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება მათ აუნაზღაუროს საბჭოთა რეჟიმის დროს მიღებული ზარალი, ამასთანავე, დააფინანსა ბიუჯეტიდან.

ამავე დროს, თურქეთში, სადაც თითქმის იგივე რაოდენობის ქართველი ქრისტიანია, არ მოქმედებს არც ერთი ქართული ეკლესია, ლაპარაკიც კი არაა იმის შესახებ, რომ ქართველებს თურქეთში არა აქვთ სასულიერო-კულტურული ცენტრები, თურქეთში არ არსებობს ქართული სკოლები და ცხადია უმაღლესი სასულიერო სასწავლებლები, თუმცა კი თუნდაც ანკარაში ქართული მრევლი არსებობს, რომელნიც ჩვენ ამ შეხვედრის წინა დღით ვიხილეთ ჩვენი თვალით და რომელთანაც შეხვედრამ ძალზე ასიამოვნა უწმიდესი.

ისმის კითხა, ცხოვრობენ თუ არა თურქეთში ქართველი ქრისტიანები, რომელთაც უნდა ჰქონდეთ აღმსარებლობითი თავისუფლება და, შესაბამისად,უნდა შეეძლოთ ლოცვა თავიანთ ეკლესიებში? დიახ, არსებობს, მათი რიცხვი შესაძლოა ნახევარი მილიონიც კი იყოს.

ბოლო ათეულ წლებში საქართველოდან თურქეთში სამუშაოდ და საცხოვრებლად ჩავიდა თითქმის ნახევარი მილიონი ქართველი ქრისტიანი, იმის გამო რომ მათ არ გააჩნიათ დარეგისტრირებული სამრევლოები და ეკლესიები, ამიტომ მათი რელიგიური უფლებები შებღალულია, ქართველი ქრისტიანრბი იჩაგრებიან სხვა რელიგიის მიმდევარებთან შედარებით, რადგანაც მათ არ გააჩნიათ აღმსარებლობითი თავისუფლება და და არა აქვთ თავიანთი სალოცავები.

ამ შეხვედრისას რელიგიის საბჭოს თავჯდომარემ ინება, რომ შეიქმნას ორმხრივი სასულიერო კომისია, რომელიც შეისწავლის ამ საკითხებს.

უწმიდესმა განსაკუთრებით დაააყენა იშხანისა და ოშკის ამოქმედების საკითხი. ვისურვეთ მათ რესტავრაციაში ქართული მხარის მონაწილეობა, რაც მოსმენილი იქნა.

რელიგიის საბჭოს თავმჯდომარემ განაცხადა, რომ კომისია ამ საკითხებს განსაზღვრავს. მან ასევე, ისაუბრა ახალციხის აჰმედეს მეჩეთზე. ეს შეხვედრა ნამდვილად მნიშვნელოვანი იყო.

აღნიშნულის გამო, საჭიროა მოძებნილ იქნას სამართლებრივი გზა თურქეტში ქართული რელიგიური სამრევლოების დასაფიქსირებლად და შემდგომ მათ დასარეგისტრირებლად, პრობლემას ის ქმნის რომ თურქეთში ჩასული ქართველი ქრისტიანები არ არიან ამ მხრივ ორგანიზებულნი, ამ მხრივ მათ დახმარება ესაჭიროებთ.

ასეთ ვითარებაში, საჭიროა სახელმწიფოს თანადგომა, პირველ ეტაპზე შესაძლებელია თურქეთში საქართველოს საელჩოსა და საკონსულოებში შეიქმნას და დარეგისტრირდეს ქართული ეკლესიები, მათ ბაზაზე ჩამოყალიბდეს ადგილობრივი ქართული ეპარქია, რომელიც ასევე დარეგისტრირდება, შემდგომ ეტაპზე კი თანდათანობით ალბათ უნდა დარეგისტრირდეს იქაური ქართული ეპარქიებიც.

აღსანიშნავია, ისიც, რომ როცა თურქეთთან რამოდენიმე ტაძარზე მოლაპარაკება მიმდინარეობდა, ეს ძეგლები მათ ქართულ ძეგლებად აღიარეს. ამასთან დაკავშირებით, შესაძლებელია აღნიშნულმა კომისისაამ დააყენოს ასევე საკითხი რომ იქ ისტორიულად არსებული ეკლესია-მონასტრები ასევე ქართულ ძეგლებად იქნან აღიარებულნი, მათი მიახლოებული ჩამონათვალი ასეთია:-თანამედროვე თურქეთში ისტორიულად არსებული ქართული საეპისკოპოსოები აერთიანებდა მრავალ სამრევლოს, მათგან ცნობილია შემდეგი ქართული ეკლესია და მონასტრები ანჩი, აგარა, ბანა, ბარეთელთა, ბერთა, დოლისყანა, ენირაბათი, ექექი, იშხანი, მამაწმინდა, მიჯნაძორი, ნაქალაქოი, ნუკას საყდარი, ოთხთა ეკლესია, ოპიზა, ოშკი, პარეხი, პარხალი, პატარა ვანქი, სათლე, სინკოთი, ტბეთი, შატბერდი, ჩანგლი, ხანძთა, ხახული, ჯმერკი ერუშეთის ეკლესია, გოგიუბას ეკლესია, ზეგანის ეკლესია, დადაშენის ეკლესია, პატარა ჭინჭრობის ეკლესია და სხვა მრავალი. მათ გარდა ნანგრევების სახითაა შემორჩენილი – არტანუჯის ციხის პეტრე-პავლეს ეკლესია (კლარჯეთი), ახიზას დარბაზული ეკლესია, აღჯაყალის ეკლესია (არტაანი-ფოცო), ბერკის ეკლესია (ზემო ბორგი), ბოსელთას ღვთისმშობლის ტაძარი (კლარჯეთი), ბრილი (ცნობილი ბრილის საწინამძღვრო ჯვარით. X ს.), გასადინარის მონასტერი, გუნათლის (სოფ.გურნათელი, შავშეთი) ტაძარი საძვალით, გურჯაანის ეკლესია (კლარჯეთი), დაბა (კლარჯეთი, სოფ.ჯმერკი, მე-9 ს. ტაძარი), დადაშენის ეკლესია და საეპისკოპოსო რეზიდენციის ნანგრევები, დოლისყანის მთავარანგელოზების ტაძარი (კლარჯეთი), დორთ ქილისა-ოთხთა ეკლესია, (კოლა),დოლისყანას მთავარანგელოზების ტაძარისოფ. ევფრატში (მაჭახელა) ეკლესიის ნანგრევები, ესბეკის (ეზბეკის) ბაზილიკა, სამრეკლო, ვაშლობის ეკლესია, ვაჩეძორის სამონასტრო კომპლექსი (ამიერტაო), ზეგანი (ზაქი) ეკლესიის ნანგრევები, ისის ეკლესიის ნანგრევები, კავკასიძეების ციხის ეკლესია, კიაგლის (ალტი) დარბაზული ეკლესიები, კინეპოსის ტეტრაკონქი, კოპის ეკლესია, მაკრიალის ეკლესია, მგელციხის ციხის ეკლესია, მერეს ეკლესია, მერეს მონასტერი (კლარჯეთი), მიძნაძორი (კლარჯეთი, სოფ. დიდვენახი), ტაძარი, საძვალე, ნარუმაკის ნამონასტრალი (სამნავიანი ბაზილიკა), ნიგალის ეკლესია (კლარჯეთი), ნუკას საყდარი (კლარჯეთი), ოთხთას ეკლესიები (სპერი), ოლჩეკის დარბაზული ეკლესია (არტაანი ფოცო), ოპიზა (იოანე ნათლისმცემლის ტაძარი, სამონასტრო ეკლესიის ნანგრევები-მე-8-9 სს.), ორეზაქეს ბაზილიკური ტაძრის ნანგრევები, ოშკი (იოანე ნათლისმცემლის ეკლესია, ოშკის სკრიპტორიუმი, სატრაპეზო, მცირე ეკლესია), პარეხი, პარეხთას მონასტერი-სამნავიანი ბაზილიკა და დარბაზული ეკლესია-მე-9 ს., პარხალი (წმ.იოანე ნათლმცემლის ტაძარი, მე-10 ს.) და ეკლესია , სათლე-ეკლესია, საპაჯას ეკლესია (იმიერტაო), სინდისგომის (იალნიზჩამი) ტაძრის ნანგრევები (არტაანი), სვეტი კლარჯეთი (ღვთისმშობლის სახ. მთავარი ტაძარი და მცირე ეკლესია), სპერის ეკლესია, სპერის ციხის სამნავიანი ეკლესია, სუმელას მონასტერი, ბაზელონის მონასტრის ნანგრევები, ტაოსკარის ეკლესიები (ამიერტაო), ტბეთის ღვთისმშობლის საკათედრო ტაძარი (შავშეთი), ურთას ეკლესია (არტაანი-ფოცო), ფარნაკის ეკლესია (ამიერტაო), ფექრაშენის ეკლესია (ფოცო), ქალისციხე-კიზკალე (ლაზეთი), ქაჯის ციხის ეკლესია (არტაანი-ფოცო), შატბერდის (შარბეთი) ეკლესია, ჩანგლი, ჩენგერლის ციხე (იმიერტაო), წურწყაბის საეპისკოპოს რეზიდენციის ნანგრევები, წყაროსთავის მონასტერი (კლარჯეთი), ხანცთა, ხანძთის წმ.გიორგის ტაძარი, სამრეკლო, 9-10 სს., ხახულის ღვთისმშობლის ტაძარი, მცირე ეკლესია, ხიმშიაშვილების ეკლესია (შავშეთი), ძველი ჯეჯორის ეკლესია (კოლა), ყაზანყალეს უცნობი ეკლესია (არტაანი-ფოცო), ჭინჭრობის ეკლესია (არტაანი), ჯალას (ჭალას) ეკლესია (არტაანი-ფოცო) და სხვა. სპერის ციხე სამნავიანი ბაზილიკით, ცირქინეს (სპერი) სამნავიანი ბაზილიკა, პარხალის იოანე ნათლისმცემლის ეკლესია და მცირე ეკლესია პარხლისწიყლის გადაღმა, ბოსელთას (კლარჯეთ) ღვთისმშობლის ტაძარი, პარეხთას მონასტერი (სამნავიანი ბაზილიკა და დარბაზული ეკლესია) – მე-9 ს. ოპიზის მონასტერი-იოანე ნათლისმცემლის ტაძარი – მე-8-9 სს. ხანძთის მონასტერი წმ.გიორგის ტაძარი, სამრეკლო 9-10 სს, ნიგალის ეკლესია, ესბეკის მონასტერი, სამრეკლო, მცირე ეკლესია (იმიერტაო), უცნობი ნამონასტრალი ნარუმაკის ციხის რეგიონში, სამნავიანი ბაზილიკა, კოშკი,საპაჯას (აშკისორის)ეკლესია, იქრიბაგეთის კომპლექსი-ეკლესია (შავშეთი), ტბეთის ღვთისმშობლის საკათედრო ტაძარი, იშხანი-საკათედრო ტაძარი (7-9 სს.) (ამიერტაო), ტაოსკარის ეკლესიები, ვაჩეძორის სამონასტრო კომპლექსი, არნაკის ეკლესია, ბანას საკათედრო ტაძარი, ბანას მღვიმის ეკლესია, კიაგმის ალტი-ეკლესია და გამოქვაბულის სენაკები, სოლომონისის ციხის მღვიმის ეკლესია ,უცნობი ეკლესია ბანას რეგიონში, ძველი ჯეჯორის ეკლესია (კოლა), დადაშენის ეკლესია და საეპისკოპოსო რეზიდენციის ნანგრევები, ოლჩეკის დარბაზული ეკლესია (არტაანი), ყაზანყალეს ეკლესია, ჭინჭრობის ეკლესია, ფექრაშენის ეკლესია (ფოცო), სოფ.ურთის ეკლესია, ჩრდილის ტბის აღჯაყალის ეკლესია, ჭალას (ჯალას) ეკლესია, ქაჯის ციხის დარბაზული ეკლესია, წურწყაბის საეპისკოპოს რეზიდენციის ნანგრევები (ერუშეთი), ერუშეთის ძველი ეკლესიის ნანგრევები, მგელციხის ციხის ეკლესია, ბერკის ეკლესია და სხვა.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ სამწყსოების მიწა-წყალი დაკარგა საქართველოს სახელმწიფომ, საქართველოს ეკლესიამ ნომინალურად შემდგომშიც შეინარჩუნა ამ რეგიონს ქართული ეპარქიები.

აღნიშნულის გამო საქართველოს ეკლესიის მართვა გამგეობის დებულებებში 1917 წლიდან 1995 წლამდე თანამედროვე თურქეთის მიწაწყალზე მდებარე ისტორიული ქართული ეპარქიების-წურწყაბის, ერუშეთის, დადაშენის, წყაროსთავის, ანისის კარისა და ალაშკერტის სამწსოები გაერთიანებულნი იყვნენ აწყურის ეპარქიაში, ამჟამად ისინი ახალციხისა და ტაო-კლარჯეთის, ასევე ბათუმ ლაზეთის ეპარქიებში არიან გაერთიანაებულნი. შესაბამისად, სასურველია, რომ ისინი სამართლებრივად ცნოს თურქეთის სახელმწიფომ.

წმ. სინოდის დადგენილების პროექტი-

ისტორიულად, თანამედროვე თურქეთის მიწა-წყალზე ათეულბით ქართული საეპისკოპოსო და ეკლესია-მონასტერი არსებობდა, მაგრამ, ამჟამად, ოფიციალურად, სახელმწიფოს მიერ რეგისტრირებული ქართული რელიგიური ორგანიზაციები არ არსებიბს, ამ საკითხის განსახილველად საქართველოს უწმიდეს კათალიკოს პატრიარქთან 2014 წლის მაისში შეხვედრისას თურქეთის რელიგიის საბჭოს თავმჯდომარემ ინება შეიქმნას ორმხრივი თურქულ-ქართული კომისია. ბოლო ათეულ წლებში საქართველოდან თურქეთში სამუშაოდ და საცხოვრებლად ჩავიდა ასეულათასი ქართველი ქრისტიანი, იმის გამო რომ მათ არ გააჩნიათ დარეგისტრირებული სამრევლოები და ეკლესიები, მათი რელიგიური უფლებები შებღალულია, ქართველი ქრისტიანრბი იჩაგრებიან სხვა რელიგიის მიმდევარებთან შედარებით, რადგანაც მათ არ გააჩნიათ აღმსარებლობითი თავისუფლება და და არა აქვთ თავიანთი სალოცავები.

1. აღნიშნულის გამო, საჭიროა მოძებნილ იქნას სამართლებრივი გზა თურქეტში ქართული რელიგიური სამრევლოების დასაფიქსირებლად და შემდგომ მათ დასარეგისტრირებლად, ასეთ ვითარებაში, საჭიროა სახელმწიფოს თანადგომა, პირველ ეტაპზე შესაძლებელია თურქეთში საქართველოს საელჩოსა და საკონსულოებში, იქ მომუშავეთა და მათთან დაკავშირებულ ქრისტიანეთათვის შეიქმნას და დარეგისტრირდეს ქართული სამრევლო, შემდგომში, თანდათან, მათ ბაზაზე ჩამოყალიბდეს ადგილობრივი ქართული ეპარქია, რომელიც ასევე დარეგისტრირდება, შემდგომ ეტაპზე კი თანდათანობით ალბათ უნდა დარეგისტრირდეს იქაური ისტორიულად არსებული ქართული ეპარქიებიც
2. აღნიშნულის გამო კომისიამ ასევე დააყენოს თურქეთის მთავრობის წინაშე თხოვნა, რათა ქართული ძეგლების სატატუსი მიენიჭოს ზემოთ ჩამოთვლილ თურქეთში არსებულ ქართულ ეკლესია-მონასტრების ნაშთებსა და ნაგებობებს.

მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე, 14. 05. 2018.