მესხების ქვეყანა სტრაბონის ცნობით

(კოლხიდაში, არმენიასა და იბერიაში შესული მესხების ქვეყნის ოლქები)

მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე

სტრაბონი წერს – „მოსხების ქვეყანა იყოფა სამ ნაწილად, ერთი ნაწილი კოლხების ძალაუფლების ქვეშაა, მეორაე იბერიელების, ხოლო მესამეს ფლობენ სომხები“ (სტარბონი, XI,2.18)

„Стра­на мос­хов, в кото­рой нахо­дит­ся свя­ти­ли­ще, делит­ся на 3 части: одна часть под вла­стью кол­хов, дру­гая — ибе­рий­цев, а третьей вла­де­ют армяне. В Ибе­рии есть так­же горо­док (горо­док Фрик­са) — совре­мен­ная Иде­есса, хоро­шо укреп­лен­ный пункт на гра­ни­це Кол­хиды. Око­ло Дио­с­ку­ри­а­ды про­те­ка­ет река Харес“ ( Страбон. ГЕОГРАФИЯ.КНИГА XI,2.18)

კოლხების ქვეყანა ვრცელდებოდა ამჟამინდელი ხოფადან (ძველ ხუფათიდან, რომელსაც ბიზანტიელები პეტრას უწოდებდნენ), ვიდრე მდ. სუფსამდე. მის ცენტრად ითვლებოდა მდ. ფასიზის (ჭოროხის) შესართავი, რომელიც, ასევე, მოიცავდა ამჟამინდელ ხელვაჩაურის რაიონს, რომელსაც ბიზანტიელები მოხირისს უწოდებდნენ, ერგე-ლიგანთან ერთად. კოლხების ძალაულებაში შედიოდა მესხეთის ერთი მესამედი, კონკრეტულად კი, შემდეგდროინდელი, ართვინისა და არტანუჯის ოლქები (არზე) და შავშეთი.
ამ საზღვრებში კოლხების ქვეყანას შემდეგში ლაზია (ლაზიკა) ეწოდა.
მესხების ქვეყნის მეორე ნაწილი, სტრაბონის ეპოქაში იბერიაში შედიოდა, როგორც წინა მეფეების დროს, ესენია მესხეთის ნაწილები – სამცხე, ჯავახეთი, არტაანი და კოლა.
ხოლო, მესხების ქვეყნის მესამე ნაწილი, სტრაბონის ეპოქაში, არმენიას მიუტაცნია, ესენია სპერი, თორთომი და ტაო, რომელიც მხოლოდ მე-8 საუკუნეში გათავისუფლდა სომხური საეკლესიო უღლისაგან (იხ. „საეპისკოპოსოები ლაზიკაში“ და „საეპისკოპოსოები ძველ ივერიაში).
აღსანიშნავია, რომ „მოსხთა ქვეყნის“ ამ ნაწილის ადგილმდებარეობის გადმოცემის შემდეგ სტრაბონი აღწერს ზღვისპირა პორტ დიოსკურიადას (დიოსკურიას), რაც ლოგიკურია, რადგანაც ჩვენი კვლევით დიოსკურიადა მდებარეობდა მოსხების ქვეყნის (კერძოდ სპერის) მახლობლად, ამჟამინდელ სურმანესთან (შესაბამისად დიოსკურიადის მიჩნევა ამჟამინდელ სოხუმად არის შეცდომა).

(მოხირისი მოიცავდა ასევე პუნქტებს, რომელთაც ამჟამად მახო, მახინჯაური, მახუნცეთი და მახვილაური ეწოდება, ეტიმოლოგიური თანხვედრაც ნათელია, შესაბამისად, მოსაზრება, რომ მოხირისი (მუხურისი) მდებარეობდა ამჟამინდელ სამტრედიის რაიონის სოფელ დაბლაგომტან – არის შეცდომა).