მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
უწმიდესთან ერთად 2014 წლის 30 აპრილს მანქანით გავემგზავრეთ ქობულეთიდან ტრაბზონში, რათა იქიდან გადავფრინდეთ ანკარაში, თურქეთის რელიგიათა მინისტრთან შესახვედრად.
სარფში საბაჟოზე კარგა ხნით გაგვაჩერეს ტექნიკური მიზეზების გამო, ხოფასთან უწმიდესს მე მოვახსენე, რომ აქ ძველად იყო ხუფათის ციხე და საზღვარი საქართველოს სამეფოსი, ხოლო უფრო ადრე, წინა საუკუნეებში, საზღვარი გადიოდა ე.წ. ოფ-რიზეს რეგიონში მდებარე ე.წ. `რკინის პალოსთან~, რომელიც იყო საქართველოს თავდაპირველი საზღვარი ბიზანტიასთან, შემდეგ კი, V საუკუნის დასაწყისში საზღვარი გადმოტანილ იქნა ხუფათთან, აქვე უნდა ყოფილიყო პეტრას ციხე.
არდაშენთან მანქანებმა მკვეთრად მოუხვიეს და ჩვენ შევედით მდინარე `ფურტუნას~ ხეობაში, რომელიც მიაგავს იმერეთის მდინარეთა ხეობებს, აქ მიგვიყვანეს `თამარის ხიდთან~, მოსახვევთან ახლოს ზღვაში, სანაპიროსთან ახლოს წყალში, პატარა კუნძულზე დგას `თამარის ციხე~, რომელზეც თურქეთის დროშაა აღმართული და მიმდინარეობს კაპიტალური რესტავრაცია.
თამარის ხიდთან დაგვხვდნენ თურქი მუსულმანი სასულიერო პირები, რომელნიც ჩვენი მასპინძლები იყვნენ იმჟამად. აქვე ვისაუზმეთ. მოიტანეს ლაზური სამარხო კერძები, რადგან ოთხშაბათი იყო. აქ იყო თევზი ერთად შემწვარი და სხვადასხვა მსგავსი ლაზური კერძები. ეს სასულიერო პირები ლაზები არიან.
უწმიდესს დავანახე აქაურ ხეობებში მთათა ფერდობებზე შეფენილი მრავალი, ხალხით სავსე სოფლები, და ვუთხარი, რომ ჩვენთან სამწუხაროდ სოფლები ცარიელდება.
უწმიდესმა ბრძანა _ `ჩვენთანაც შეივსება~ და შემდეგ მიამბო: `მე ვუთხარი პრემიერმინისტრს, თუ როგორ უნდა შევავსოთ ხალხით სოფლები, უნდა მივცეთ კრედიტი არა პიროვნებებს, არამედ მთელ სოფელს, რათა ამ ფულით ააშენონ გადამამუშავებელი საწარმო იმ კულტურისა, რაც იმ მხარეში ტრადიციულია. შემდეგ, მშენებლობის დროს, უნდა გადავუხადოთ ამ თანხიდან ხელფასი, შემდეგ რაც დაიხარჯება მივცეთ 20 წლით, რომ ეს საწარმო გამოისყიდონ. ხალხს ექნება სამუშაო და ხელფასი, პროდუქტი გაიყიდება~.
რიზეს გავლისას მე გავიხსენე ძველი ისტორია და უწმიდესს ვუთხარი, რომ ამ მხარეებში ოფ–რიზეს მიტროპოლიტის ტიტული იყო „მოტროპოლიტი ლაზიისა“. თურქ–ოსმანების შემოსვლისას ოფ–რიზელი მიტროპოლიტი გერმანე რუსეთის ხელმწიფესთან გაემგზავრა დახმარების სათხოვნელად. მან რუსეთის მეფეს განუცხადა, რომ მისი კათედრა ააგო ივერიის გამანათლებელმა, ცხადია იგულისხმებოდა წმიდა ნინო, მაშასადამე ეს ტერიტორია ოდესღას საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციასი შედიოდა და აქ რიზეს კათედრაც გააჩნდა.
უწმიდესმა გაიხსენა რომელიღაც მკვლევარის ნათქვამი, რომ იაკობის მონასტერი ქართველებს ეკუთვნოდათ იერუსალიმში.
ჩავედით ტრაბზონში, აქ ადგილობრივი მუფტი დაგვხვდა, მასპინძელმა ბრძანა, რომ 2700 მეჩეთი და სამლოცველო აქვთ, ყველა სასულიერო პირს სახელმწიფო უხდის ხელფასს, ასევე სომხების ეკლესიების ხარჯებს სახელმწიფო ფარავს თურქეთში.
მიგვიყვანეს ტრაბზონის `აია სოფიაში~, ბერძნულ ძველ მარმარილოს ეკლესიაში.
ორი წლის წინ აქ ჯერ კიდევ მუზეუმი იყო, ახლა მეჩეთად გადაუკეთებიათ, იატაკზე წითელი ხალიჩა დაუფარებიათ და გუმბათის ქვეშ სივრცე დაუფარავთ, საგრძნობია რომ მიმდინარეობს ისლამიზაცია.
01.05.2014.
ვარ ანკარის სასტმრო `შერატონში~, უწმიდესი ხვალ უნდა შეხვდეს თურქეთის რელიგიის მინისტრს. შევთანხმდით ეპისკოპოსები და მისი უწმიდესობა, რომ დავაყენებთ საკითხს, რათა თურქეთში ქართულ ეკლესიას ოფიციალური სტატუსი მიანიჭონ, როგორც აქვთ სხვა რელიგიურ ნომინაციებს. შემდეგ ვაპირებთ არზრუმში გამგზავრებას, რათა მოვილოცოთ ოშკი და იშხანი. ამ ეკლესიების საკითხიც ხვალ უნდა დადგეს მინისტრთან.
ანკარაში ჩამოვფრინდით ტრაპიზონიდან, შეგვხვდა თურქეთში საქართველოს ელჩი, ასევე კონსული და საელჩოს მუშაკი ჩემი მოგვარე.
გვქონდა შეხვედრა საქართველოს საელჩოში, ლამაზ ადგილზეა და ლამაზი შენობაა. ქართველმა ახალგაზრდებმა გაიხარეს უწმიდესთან შეხვედრით. თბილი საღამო იყო, როგორც ყოველთვის.
გვიან ღამით ტელევიზიით აჩვენეს, რომ აქაური პრეზიდენტი შეხვდა სომხების ეპისკოპოსს. მე ეჭვი გამიჩნდა, ჩვენი პატრიარქის ჩასვლასთან დაკავშირებით სომხები თურქებს ხომ თხოვენ იშხანსა და ოშკს.
02.05.2014.
დღეს ანკარაში თურქეთის დედაქალაქში, როგორც ჩვენი დელეგაციეს წევრებმა შეაფასეს, შედგა `ისტორიული შეხვედრა~ საქართველოს უწმიდესი პატრიარქისა თურქეთის რელიგიის საბჭოს თავჯდომარესთან, რომელიც ისლამის სასულიერო პირია.
მან თავიდან თავის სიტყვაში ხაზი გაუსვა, რომ არ უნდა იჩაგრებოდეს არცერთი რელიგიის მიმდევარი, რომ მათ უნდა ჰქონდეთ აღმსარებლობითი თავისუფლება და უნდა ჰქონდეთ თავიანთი სალოცავები შეუზღუდავად, ამით მას თითქოსდა უნდოდა აღენიშნა, ფსევდოლიბერალების მიერ გავრცელებული ხმები, თითქოსდა საქართველოში ისლამის მიმდევრებს პრობლემა აქვთ, მაგრამ მას ჩვენი დელეგაციის წევრებმა დაუდეს ფაქტობრივი ცნობები, რომლის მიხედვითაც ნახევარ მილიონზე ოდნავ მეტ მუსულმანს საქართველოში ემსახურება 350-მდე (311) მეჩეთი, მათ აქვთ ისლამური 2 უმაღლესი სასწავლებელი, საშუალო სკოლები, ბაგა-ბაღები, მედრესები ანუ სემინარები ათეულობით. ამასთანავე, საქართველოში აქვთ სახელმწიფოს მიერ აღიარებული სტატუსი და სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება რათა მათ აუნაზღაუროს საბჭოთა რეჟიმის დროს მიღებული ზარალი, ამასთანავე, დააფინანსა ბიუჯეტიდან.
ეს ხდება საქართველოში, მაშინ როცა თურქეთში, სადაც თითქმის იგივე რაოდენობა ქართველი ქრისტიანია (საქართველოდან ჩასულები), არ მოქმედებს არც ერთი ქართული ეკლესია, ლაპარაკიც კი არაა იმის შესახებ, რომ ქართველებს თურქეთში არა აქვთ სულიერ-კულტურული ცენტრები (მაშინ როცა საქართველოში არსებობს ასეთი მუსულმანური ცენტრები), რა თქმა უნდა, თურქეთში არაა ქართული სკოლები და ცხადია უმაღლესი სასულიერო სასწავლებლები, თუმცა კი თუნდაც ანკარაში ქართული მრევლი არსებობს, რომელნიც ჩვენ გუშინ ვიხილეთ ჩვენი თვალით და რომელთანაც შეხვედრამ ძალზე ასიამოვნა უწმიდესი.
ასე, რომ ფაქტები თავისთავად ღაღადებენ სიმართლეს.
ეს ინფორმაცია მოულოდნელი აღმოჩნდა რელიგიის საბჭოს თავჯდომარისთვის.
ის იყო ძალზე კეთილგანწყობილი, დიდი პატივისცემა გამოხატა მისი უწმიდესობისა და ჩვენს მიმართ, დელეგაციის ყველა წევრის მიმართ. მან ინება მოესმინა დელეგაციის ყველა წევრის აზრი. ინება, რომ შეიქმნას ორმხრივი სასულიერო კომისია, რომელიც შეისწავლის ამ საკითხებს. ჩვენ განსაკუთრებით დავაყენეთ იშხანისა და ოშკის ამოქმედების საკითხი. ვისურვეთ მათ რესტავრაციაში ქართული მხარის მონაწილეობა, რაც მოსმენილი იქნა და კომისია ამ საკითხებს განსაზღვრავს. მან ისაუბრა ახალციხის აჰმედეს მეჩეთზე. ეს შეხვედრა ნამდვილად მნიშვნელოვანი იყო.
შაბათი, 3 მაისი, 2014
ამჟამად, ღამის 10 საათზე, ვიმყოფებით ტაოს სოფელ იუსუფელის სასტუმრო `მარელანში~. დღეს დილით უწმიდესი პატრიარქი და მისი დელეგაცია გამოვფრინდით ანკარიდან ქალაქ არზრუმში.
შეგვხვდა არზრუმის რეგიონის მთავარი მუფტი, რომელმაც სადილი გამართა ჩვენს პატივსაცემად, მე სიტყვით გამოვედი და აღვნიშნე ინფორმაცია კონსტანტინე პორფიროგენეტისა, თუ როგორ უყვარდათ X ს-ში ქართველებს ქალაქი არზრუმი და როგორ იხსნეს მისი მოსახლეობა შიმშილისა და სიკვდილისაგან ბიზანტიელთა ალყის დროს, რომ გვახარებს ქალაქის ამჟამინდელი განვითარება.
მოვიდა ქალაქის მერი, რომელმაც მათ შორის საჩუქარი მეც მომცა, ოლთუს გიშრის ნაკეთობა.
არზრუმიდან გავემგზავრეთ ოშკში, პატრიარქს ძალზე ბევრი ჩამოსული ქართველი შეხვდა. აქედან გავემგზავრეთ იშხანში, რომელიც კარგად აღუდგენიათ თურქებს.
პატრიარქი საღამოს გაემგზავრა საქართველოში, მე დავრჩი თურქეთში. ხვალ ვაპირებთ ანისის მონახულებას მეუფე თევდორესა და მეუფე ანდრიასთან ერთად, ღმერთო შენ გვიშველე.
5 მაისი, 2014
დილის 9 სთ. ახლა ვარ თურქეთის ქალაქ ყარსის სასტუმროში, ვაპირებთ გამგზავრებას ძველ ქალაქ ანისში.
გუშინ დილით გამოვედით იუსუფელის სასტუმროდან ანისისაკენ ყარსის გავლით. გზაზე მოვინახულეთ ბანა. აქ იყვნენ ჩემთან ერთან მეუფე თევდორე და მეუფე ანდრია, ბანაში მე შემმოსა თვითონ მეუფე თვედორემ და გადავიხადეთ პარაკლისი.
გაგვაოცა ანისის გრანდიოზულობამ, სიდიადემ, სილამაზემ, მშენებლობის ხელოვნებამ და დიდებულად ნაგები გალავნების დათვალიერებამ, ასევე დიდებულია და კარგად შენახული ანისის მთავარი ტაძარი კათოლიკონი, აი, როგორ უნდა ეკლესიის მშენებლობა. გაოცებული ვარ. ბრწყინვალეა, ასეთი დიდებულად ნაგები ეკლესია მე ადრე არ მინახავს. ვნახეთ აქაური ყოფილი ქართული ტაძრები დავით ჰოჰენცის ეკლესიის ფრესკები ქართულია, ქართული წარწერებით, გუშინ ვაფიქსირებდით, მაგრამ დრო არ გვეყო.
დავრჩით ღამე ყარსში და დღეს ორშაბათს, 5 მაისს, კვლავ ვაპირებთ ანისში გამგზავრებას,. ანისში ქართველი ეპისკოპოსი იჯდა და ანისის შემონახული ეკლესიების უმეტესობა ქართულია _ ქართული წარწერებით, აქაურობა სავსეა ქართული ნაშთებით ანდა ფრესკების აჩრდილებით.
05.05.2014. ანისი
ვიმყოფებით თურქეთში, ქალაქ ანისის ნაშთებთან, უფრო სწორად გრანდიოზულ ნაქალაქართან, რომელმაც გამაოცა თავისი კედელ-გოდოლებისა და ეკლესიათა ნაშთების დიდებულებით, სიმშვენიერითა და სილამაზით, ასეთი იყო ალბათ ძველი თბილისიც და სხვა ჩვენი ქალაქები. ამ ნაშთების ასე მშვენიერ დაცულობას, ალბათ აქვს თავისი განმარტება. ჩანს, ის ერთდოულად და ერთბაშად მიატოვა ხალხმა და სხვები აქ აღარ დასახლდნენ. გრანდიოზული, მონუმენტური მშვენიერებაა.
ანისში ყარსიდან საგანგებოდ ჩავედით გადარჩენილი, გუმბათიანი, მშვენივრად შენახული ქართული ეკლესიის ფრესკების მოსანახულებლად.
ფრესკები კარგადაა შემორჩენილი, ქართული წარწერებით, რომლებიც გადავიღეთ და ალბათ გამოაქვეყნებს ჩვენთან მყოფი ხელოვნებათმცოდნე ბატონი მერაბი.
პირდად მე, თუ საშუალება მომეცა დავწერდი წერილს ასეთი სათაურით _ `სვეტიცხოველი ანისში~.
დიახ, ანისის ერთ-ერთ, ჩანს XIII ს-ის, უმშვენიერეს ქართული ეკლესიის დასავლეთის მხრის კედელზე მოჩანს, ჩემთვის უძველესი დიდი ზომის ფრესკა _ სვეტიცხოვლის გადაჭრილი სვეტი დგას ჰაერში, მის მარცხნივ უფალს ევედრება ხელაპყრობილი წმიდა ნინო, ხოლო სვეტის მარჯვნივ წმიდა ნინოს თანამგზავრი ქალები არიან გამოხატულნი. მლოცველების სახით, სვეტს მაღლა სწევს ორი ანგელოზი, ხოლო მთელი ფრესკის მარჯვენა ზემო კუთხეში მაკურთხეველი იესო ქრისტეა გამოხატული.
საერთოდ კი, ვფიქრობ აქ, ეკლესიის სხვა კედლებზე გამოხატულია წმიდა ნინოს ცხოვრების ეპიზოდი სვეტის აღმაღლებამდე.
როგორც ვთქვი, ანისის სვეტიცხოვლის ფრესკა დიდებულია და ალბათ უძველესია სვეტცხოვლის ფრესკათა შორის.
აქ გამოხატული წმიდა ნინო მშვენიერია მავედრებელ პოზაში.
საოცარია, ქართველებს ასეთი კარგი წმიდა ნინოს გამოხატულებები გვაქვს და წმიდა ნინოს სუსტი ხატები ვრცელდება ხალხში, რადგანაც ისინი იყიდება ეკლესიებში და არა, ვთქვათ, ანისის ფრესკის ასლი.
სამწუხაროდ, ფოტოგრაფებმა კარგად ვერ გადაიღეს ეს ფრესკები, ტექნიკურად ისინი მოუმზადებელი აღმოჩნდენენ, რადგანაც არ სჯეროდათ, რომ აქ შეიძლებოდა გამოხატული ყოფილიყოწმიდა ნინოს ცხოვრების ეპიზოდები.
ანისის სვეტიცხოვლის ეს ფრესკა წარმოადგენს ერთ-ერთ ნაწილს ვრცელი ფრესკული კომპოზიციისა.
კერძოდ, ეკლესიის მთელ დასავლეთ მხარეს ქვემო რეგისტრში გამოხატულია წმიდა გრიგოლ განმანათლებლის ცხოვრება, კერძოდ მისი კურთხევა, ჩანს, მის მიერ თავისი შვილის ეპისკოპოსად კურთხევა, მავე, დასავლეთის მხარეს კედელზე ბუნდოვნად ჩანს, თითქოსდა ხაროდან ამოჰყავთ წმიდანი. ალბათ, ეს არის წმიდა გრიგოლ განმანათლებელი, რომელიც სომეხთა მეფემ ხაროში ჩააგდო და შემდეგ კი გაათავისუფლეს. ხოლო ეკლესიის დასავლეთ, უფრო სწორად ჩრდილო-დასავლეთ მხარეს გამოხატულია წმიდა რიფსიმიანი ქალწულების სიკვდილით დასჯა. მე არ შემიმჩნევია, მაგრამ აქ უნდა იყოს, ამავე ფრესკაზე ვარდის ბუჩქებში დამალული წმიდა ნინო, რომელიც იმჟამად სიკვდილს გადაურჩა, რადგანაც უფლის მიერ ქართლის მოქცევა ჰქონდა დავალებული.
ეკლესიის ამავე კუთხეში ჩრდილოეთის მხარეს სამხრეთ რეგისტრში გამოხატულია მეფე თავის მეომრებთან ერთად, ჩემი აზრით, ესაა მირიან მეფე თხოთის მთაზე ნადირობის დროს. იქვეა მრგვალი სარკმელი კედელში გამოჭრილი, სარკმლის მარჯვნივ გამოხატულია წმიდა ანგელოზები, რომელნიც მადლის გრძელ სხივს, ორი სინათლის ნაკადის სახით გზავნიან ორი მიმართულებით. ერთი სქელი წითელი სხივი მიემართება წმიდანის თავისაკენ, ვინაა ეს წმიდანი არ ვიცი, მაგრამ აქ გამოხატული უნდა იყოს მეფე მირიანი, რომელიც დაბრმავდა ნადირობისას და წმიდა ნინოს ღმერთის აღიარების შემდეგ თვალები აეხილა, ხოლო მეორე სხივი მიემართება რომელიღაც მოქალაქეთა ჯგუფისაკენ.
ტრაბზონში, რიზეს ოლქში, ანკარასა თუ არზრუმში ჩვენს უწმიდესს პატრიარქს შესაფერისი პატივითა და ღირსებით შეხვდნენ: რიზეს მუფტი; ტრაბზონის მუფტი, რომელიც არის პროფესორი, დოქტორი; რელიგიის საქმეთა სამმართველოს (საბჭოს) თავჯდომარე მთელი თურქეთისა; ერზრუმის მუფტი; ართვინის მუფტის მოადგილე. ის საბოლოოდ გაგვაცილებს და საზღვრამდე გამოგვყვება. აქ უკვე ჩვენი მასპინძელია თბილისის თურქეთის საელჩოში რელიგიის საქმეთა მრჩეველი (ბორჩხელი).
იმედია ოშკსა და იშხანში მათი აღდგენის შემდეგ კვლავ გაისმება ქართული გალობისა და ლოცვის ხმა.
2014, მაისი.