დაბეჭდილია ჟურნალში “მადლი” #18, 1993 წელი
ჩვენ თანამონაწილენი ვართ ქართველთა მრავალათასწლოვანი არსებობის მანძილზე იშვიათი წარმატებისა – ქართული სახელმწიფოებრიობის აღდგენისა, რაც მთელმა მსოფლიომ დაადასტურა, მაგრამ ამავე დროს ჩვენ მომსწრენი ვართ აგრეთვე ჩვენი მშობელი ხალხის უბედურებისაც, რომლის მიზეზიც ბოლო წლებში ჩვენს მიერ გამომჟღავნებული უზნეობა და უგუნურებაა. თუ უცხოთა ზედამხედველობის ქვეშ, ასე თუ ისე კანონის მორჩილებას ვიჩენდით, თავისუფლების მოპოვების შემდგომ, ქვეყანა ურთიერთკინკლაობით, ქიშპობით, შინაბრძოლებითა და ქურდობა-ყაჩაღობით გავაჩანაგეთ.
რაა მიზეზი ჩვენი ხალხის დღევანდელი სავალალო სულიერი მდგომარეობისა?
ერთი გავრცელებული თვალსაზრისით, მიზეზი ქართველი ერის “დაბერებაა”, სხვების აზრით “მუდამ დამონებულ” ხალხს თავისუფალი ქვეყნის პატრონობა გაუჭირდა, მესამენი ფიქრობენ, რომ ჩვენი ერი “ავადმყოფია” და ა. შ. ყველა ამგვარი შეხედულება ქართველი ერის დღევანდელი მდგომარეობის მიზეზებზე პრინციპულად არასწორია და შეუწყნარებელი.
იყო მცდელობა, რომ ყოველგვარი უბედურების მიზეზად “მესამე ძალა” დაგვესახა, მაგრამ ალბათ მიზეზები მაინც ჩვენსავე თავში – ერის შემადგენელ ცალკეულ პიროვნებათა სულში უნდა ვეძიოთ, რამეთუ სულიდან ანუ გულიდან გამოვლენ ბოროტი ზრახვანი, მკვლელობანი, მრუშობანი, ქურდობანი, სიცრუენი, ცილისწამებანი, გმობანი (იხ. მათე, 15,19).
სწორედ ეს ცოდვებია საფუძველი ჩვენი ამჟამინდელი ეროვნული უბედურებისა, რამეთუ ბოროტი უზნეობა არა ერთი და ორი კაცის, არამედ მრავალთა სულშია დაბუდებული.
დაბადებისას ადამიანი არაა უზნეო არსება, მის პიროვნებას სულიერი აღზრდა აყალიბებს, მაშასადამე, ახალი თაობის სულიერი აღზრდით შესაძლებელია მომავალში დიდ ეროვნულ ბედნიერებას მივაღწიოთ. აღზრდის სისტემას, აღმზრდელს, ოჯახსა და დედას უდიდესი ეროვნული მისია აკისრიათ – “დედავ ისმინე ქართვლის ვედრება, ისე აღზარდე შენ შვილის სული, რომ, წინ წარუძღვეს ჭეშმარიტება, უკან რჩეს კვალი განათლებული” – ამბობდა ჩვენი ეკლესიის წმინდანი ილია მართალი. იგი ვერ წარმოიდგენდა, რომ მის შემდეგ მოვიდოდა თაობა, რომელიც თითქმის მთელი საუკუნის მანძილზე ბავშვის აღზრდის სისტემიდან საერთოდ გამორიცხავდა სიკეთისა და ზნეობის ერთადერთ წყაროს – ღმერთს.
ილია მთელ ქართველ ერს ავედრებდა დედას და მისი სახელით სთხოვდა აღეზარდა ადამიანი, რომელსაც ცხოვრების სავალ გზებზე, ორიენტირად ჭეშმარიტება ექნებოდა.
რა არის ჭეშმარიტება? – ამ სახარებისეულ კითხვას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. “მე ვარ გზა ჭეშმარიტება და სიცოცხლე” – ბრძანებს უფალი. ჭეშმარიტება ღმერთია. მაშასადამე, ილიას აზრით აღმზრდელს ღვთის მოშიში, ღვთის მოყვარე, ანუ მორწმუნე ადამიანის, აღზრდა ევალება. ამგვარ ადამიანს წინ ჭეშმარიტება გაუძღვება, ხოლო ცხოვრების განვლილ გზაზე არა ცოდვიან, არამედ მადლით განათლებულ კვალს დატოვებს.
ეპისკოპოსი გაბრიელის აზრით (რომელსაც წმინდა ილია მართალი უდიდეს პატივს სცემდა), აღზრდას უდიდესი გავლენა აქვს ხასიათის ჩამოყალიბებაზე. “აღზრდა იმისთვისაა სწორედ მოწოდებული, რომ შეცვალოს და მდგრადობა მიანიჭოს ადამიანის ზნეობას, გაუნათლებელ ადამიანთა ვნება მოუთოკავია, განათლებული კაცი კი – პირიქით, მოქმედებს გონების, ვიდრე ვნებათა კარნახით, ვნებანი მასში გამოვლინდებიან სულ სხვაგვარად, ვიდრე გაუნათლებელთან. ისინი მასთან შერბილებული, განსჯას დაქვემდებარებულია. განათლებულმა უნდა გაანელოს ბუნებრივი გრძნობის სიუხეშე”.
ვინც ბოლო წლებში ქართველთა ქმედებებს გააანალიზებს, ალბათ იტყვის, რომ ჩვენი ხალხის უმრავლესობა მოუთოკავი ვნებებით, გონებით გაუკონტროლებელი, უხეში ბუნებრივი გრძნობებით მოქმედებდა. ეს კი თანახმად ეპისკოპოსი გაბრიელის თვალსაზრისისა, შედეგია ცუდი აღზრდისა და გაუნათლებლობისა. ჩვენს ხალხში მართალია დიდია რიცხვი იმათი, რომელთაც საშუალო და უმაღლესი განათლების დიპლომები აქვთ, მაგრამ სულიერი აღზრდა და საერთოდ – განათლება, ამ სიტყვის ჭეშმარიტი მნიშვნელობით, აკლიათ.
მხოლოდ ვნებებს აყოლილ, ანალიზისა და გონიერი შეფასების უნარმოკლებულ ანუ აღუზრდელ ადამიანს შეუძლია ააფეთქოს საკუთარი ქვეყნის ხიდები, გვირაბები და რკინიგზები, დაწვას და დაანგრიოს დედაქალაქი, სხვა მთავარი ქალაქები, მოკიდოს იარაღს ხელი და რაღაც წარმავალ პოლიტიკურ წყენათა გამო თავგამეტებით იბრძოლოს მარადიულის – სამშობლოს დაშლა-დანეწევრებისათვის, დაუნდობლად ხოცოს, ძარცვოს თვისტომი და ყოველივე ეს ეგზალტირებულ დემონსტრაცია-მიტინგებზე შეამზადოს და გაამართლოს.
ნუთუ მომავალშიც გაგრძელდება დღევანდელი უბედურება. რა შეცვლის ქართველი კაცის ხასიათს, ზნეობას? – აღზრდა! ოღონდ არა უბრალო, ჩვენში ტრადიციულად ქცეული სისტემით, არამედ რელიგიური აღზრდა! ევროპასა, ამერიკასა და მთელ ცივილიზებულ მსოფლიოში აღზრდის სისტემა რელიგიურია, თუმცა კი რელიგიური ცოდნა – მცნებები, მოზარდ თაობას გარკვეული ხერხებით, განსხვავებული ხარისხით და სხვადასხვა დოზებით მიეწოდება.
თუ რატომ არის საჭირო ყმაწვილების რელიგიური ცოდნით აღზრდა, ამ კითხვაზე წმიდა ეპისკოპოსი გვპასუხობს: “ზნეობასა და ხასიათზე რელიგიის გავლენა ყველაზე ღრმა და უცილობელია. ეს დასტურდება ისტორიითაც და იმ ხალხთა ხასიათების სხვადასხვაობითაც, რომლებიც სხვადასხვა სარწმუნოებას აღიარებენ”.
საკმარისია, უბრალოდ გავიაზროთ, თუ რა ცვლილებები გამოიწვია ერების აზროვნებასა და საქმიანობაში ქრისტიანულმა სარწმუნოებამ, რომ აღნიშნული დებულება ჭეშმარიტებად მივიჩნიოთ. ქრისტიანულმა რწმენამ გარდაქმნა ადამიანის აზრები, გამოცვალა მისი გრძნობები და სათნოებებად აქცია ისინი. სხვა მიმართულებით წარმართა ნება და ახალი მიზნების მინიშნებით, სიყვარულისა და ძმობის, როგორც საზოგადოებრივი კეთილდღეობის საფუძვლების წარმოჩენით ადამიანთა შორის ახალი ურთიერთობანი დაამყარა.
მოკლედ, მან მთლიანად გარდაქმნა ადამიანი ყოველი მიმართულებით. სამწუხაროდ, დღეს ქართველი ხალხის უმეტესი ნაწილი მხოლოდ სახელითაა ქრისტიანი, მას არ მიუღია ქრისტიანული აღზრდა და შესისხლხორცებული არა აქვს ქრისტიანული ზნეობა, მისი მცნებები. მართალია, ოჯახებში დაცულია ქრისტიანული წეს-ჩვეულებანი და ადამიანური ურთიერთობანი, მაგრამ ეს სიკეთე დათრგუნა ათეისტური ტოტალური აღზრდის არაჰუმანური – არაადამიანური სისტემის შედეგმა, რომელიც თაობათა მანძილზე ილექებოდა ჩვენში. როგორც სკოლებში, ისე საზოგადოებაში. ქრისტიანული სარწმუნოების ფაქტიურმა დაკარგვამ თავისი შედეგი გამოიღო, მაგრამ მომავალში უთუოდ უდიდეს ცვლილებებს გამოიწვევს და ყოველი მიმართულებით გარდაქმნის ადამიანს ქრისტიანული აღზრდა.
მოვალეობის მოხდისა და სარწმუნოებრივ თემებზე ტელერადიოგადაცემებსა და პრესაში გამოქვეყნებულ ცალკეულ მასალებს საერთო არაფერი აქვთ რელიგიურ აღზრდასთან. მოზარდი თაობის რელიგიური აღზრდა საშუალო სკოლებში უნდა მოხდეს, პირველიდან უკანასკნელი კლასის ჩათვლით. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ისეთი საგანგებო სარწმუნოებრივი საგნების შემოღება, როგორიცაა საღმრთო სჯული (საქრისტიანო მოძღვრება), რელიგიის ისტორია და სხვა, ვერ მოიცავს რელიგიური აღზრდის სისრულეს; საკმარისი არაა ცალკეული საგნების შეტანა საშუალო სკოლის პროგრამაში, არამედ საჭიროა სასწავლო პროგრამის მთლიანად შეცვლა-განახლება, მისი მიახლოება საერთაშორისო სტანდარტებთან.
უწმინდესმა და უნეტარესმა, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების დღეს განაცხადა – “საქართველოში დღეს შექმნილი მძიმე ვითარება არ შეიცვლება, თუ არ შეიცვალა გული ადამიანისა” და შემდეგ: “ადამიანი უნდა აღიზარდოს სკოლაში და ეკლესიამ უნდა იკისროს ერის აღზრდის ფუნქცია”, ასევე – “თუ არ შეიცვალა სასწავლო პროგრამა, არაფერი არ შეიცვლება”.
ევროპის სკოლებში ეკლესიისა და სკოლის კავშირი ძალზე მჭიდროა. სასწავლო პროცესი, პროგრამები – რელიგიურ-ზნეობრივია. უნგრეთში მოსახლეობისათვის მძიმე 1950-55 წლებშიც კი კომუნისტებმა ვერ შეძლეს სკოლასა და ეკლესიას შორის კავშირის გაწყვეტა. როგორც ეს ახლახან უნგრელმა სტუმრებმა განაცხადეს, ამჟამად ეკლესიას უბრუნდება ის ძველი სკოლები, რომელნიც მას ადრე ეკუთვნოდა. საეკლესიო სკოლების გარდა უნგრეთში სხვადასხვა ტიპის სკოლებიც არსებობენ, რომლებშიც პირველი კლასიდანვე შემოღებულია რელიგიური საგნების სწავლება. უნგრეთის სახელმწიფო ეკლესიას, როგორც წესი, ყოველწლიურად აძლევს დოტაციას, რომლითაც მას შეუძლია განათლების სისტემაში აქტიური მოქმედება, ზრუნვა ახალი თაობის აღსაზრდელად. ასევეა ევროპის ყველა ქვეყანაში. ჩვენში ალბათ ისევე, როგორც უცხოეთში I-IV დაწყებითი, ანუ ფუნდამენტური ოთხწლედის შემდგომ, მოზარდი თაობა მიდრეკილებათა მიხედვით სასოფლო-სამეურნეო, ჰუმანიტარულ თუ ტექნიკურ რვაწლედებში გააგრძელებს სწავლას და შემდგომ სურვილის შესაბამისად მაღალ კლასებშიც, მაგრამ ყველგან ყოველი მიმართულების სასწავლებელში მტკიცედ განსაზღვრული პროგრამით, კუთვნილი ადგილი უნდა დაიჭიროს რელიგიურმა აღზრდამ. ჩვენი ეკლესიის მეთაურის ამ მოსაზრებამ სათანადო პრაქტიკული ასახვა უნდა მოიპოვოს, რამეთუ ძველად ყოველი მსგავსი სულიერი კრიზისის დროს ჩვენი ხალხისა და ქვეყნის მეთაურები, რჩევასა და სულიერ შემწეობას საქართველოს პატრიარქებს სთხოვდნენ და მათი მითითებითა და ლოცვა-კურთხევით ძლევდნენ ერის სულიერ გასაჭირს.
უნდა დაიბადოს, უნდა იშვას ახალი ქართველი ერი. ერი მტკიცე, ძლიერი, უძლეველი, ღვთისმოყვარე და ღვთისმოშიში, რაც შესაძლებელია ათეისტების მიერ ათწლეულთა მანძილზე გულებში დანერგილი სიძულვილის აღმოფხვრითა და ძველი ქართული ზნეობრიობის აღორძინებით. ეს კი მოხდება მხოლოდ და მხოლოდ საშუალო სკოლებში I კლასიდანვე რელიგიური აღზრდის ყოველდღიური დანერგვით.
შევთხოვოთ უფალ ღმერთს მრავალჟამიერი, საუკუნოვანი სულიერი ძლიერება ახალი, მომავალი ქართველი ერისა.