საბრძოლო დროშა

დაბეჭდილია გაზეთში “მადლი”, III, 1995 წელი

“კურთხეულ არს უფალი, ბურჯი ჩემი, რომელმაც ასწავლა ჩემს ხელებს ბრძოლა და ჩემს თითებს ომი” (ფს. 143.1)

ყოველი ერი მტკივნეულად განიცდის თავის დევნას, ძველი კულტუროსანი ერებისათვის გლოვა, მგლოვიარე სახის ჩვენება ნიშნეულია, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ გენოციდი აქვთ გამოვლილი. ებრაელი ერი ყველგან და ყოველთვის ხაზგასმით აღნიშნავს საკუთარი ერის გენოციდს საუკუნეთა მანძილზე. ასევე, ჩვენი მეზობელი სომეხი ერი მუდმივად მოიხსენებს თავის გენოციდს XX საუკუნის დასაწყისში. ერევანთან ახლოს ერთ მთაზე გენოციდის მემორიალ-მუზეუმი აქვთ მოწყობილი, სადაც ერთ საგანგებო დღეს ათეულ-ათასობით სომეხი მწუხარებითა და გლოვით იხსენიებს ამ თავის ეროვნულ უბედურებას. ვის არ სმენია იერუსალიმში არსებული “გოდების კედლის” შესახებ, სადაც პირით ქვისკენ მიქცეულები მუდმივად, ყოველდღიურად, დღეღამის ყოველ წუთს დგანან მგლოვიარე ებრაელი მამაკაცები, მგლოვიარენი არა პირადი ანდა ოჯახური უბედურებით, არამედ ეროვნულით. ისინი ამ მიზნით საგანგებოდ ჩადიან იერუსალიმში მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან. როგორც ებრაელები, ისე სომხები და სხვა ძველი ერები ხაზგასმით, ყველგან, ყველა ქვეყნის პრესით, რადიოთი თუ ტელევიზიით მუდამ საუბრობენ მათ ძველ და ახალ დევნათა შესახებ, მსოფლიოს ყველა ხალხი მათ ამის გამო თანაგრძნობით უყურებს, ხოლო ახალი თაობა იზრდება ეროვნული ერთობის, მთლიანობის, თავის ერის შვილთა მიმართ თანაგრძნობის, თანალმობის სულისკვეთებით, იმ მტკიცე რწმენით, რომ მომავალში თავის ერისკაცებს აღარავის დააჩაგვრინებს.
იშვიათად თუ რომელიმე ერს განუცდია ისეთი საშინელი გენოციდი, როგორიც თავს დაატყდა ჩვენს ერს აფხაზეთში. წარმოუდგენელი, ენით აუწერელი მასობრივი მკვლელობები ქართველებისა, მშვიდობიანი მოქალაქეებით სავსე ქალაქების უმოწყალო დაბომბვა, ტყვედჩავარდნილი ქართველების სისხლის სმა ჭიქით, თავების მოჭრა და ბურთაობა, ასოთა მოჭრა, ყურების დათლა ცოცხალი ყმაწვილებისა, ქალების დაწვა ავტომობილების საბურავების ცეცხლით, ბავშვების სარებზე ჩამოცმა, ჩვენი ჯარის აფხაზეთიდან გამოსვლის შემდეგ იქ დარჩენილი მშვიდობიანი ქართველი მამაკაცებისათვის ყელების გამოჭრა რაღაც განსაკუთრებული წესით (ე. წ. “კოლუმბიური გალსტუკი”), სხვა და სხვა, ენით უთქმელი… ასეულ ათასობით ქართველის გამოქცევა საკუთარი სახლ-კარიდან, მიწა-წყლიდან, დედ-მამის სამშობლოდან… ვაი ჩვენს მოსწრებას… ამისდა მიუხედავად ჩვენში არავინ ლაპარაკობს (იგულისხმება ოჯახები, კერძო პირების პირადული განცდა).
ჩვენი ერის გენოციდის შესახებ, თითქოსდა ასეთი რამ არც მომხდარიყოს, მხოლოდ ოფიციალურ წრეებში ისმის შესაბამის დროს ერთი-ორი სიტყვა. რამ ჩაკლა ასე ეროვნული სულისკვეთება, რამ დაბადა ნიჰილისტური სული, ძველად როგორ იყო?
ჩვენს ქრისტესმოყვარე ერს მრავალი მტერი ჰყოლია ათასწლეულთა მანძილზე, მაგრამ ღვთის შემწეობითა და დახმარებით ჩვენს მამა-პაპას მრავლად დაუმარცხებია ისინი. საუკეთესო მამულიშვილები, ეკლესიის მამები წინ უძღოდნენ ჩვენს გულად ვაჟკაცებს მტერთან შერკინების ჟამს, ამხნევებდნენ, ბრძოლისკენ მოუწოდებდნენ, ხოლო თუ მტერი ძლიერდებოდა, ჩვენს არმიას კი ძალა არ ჰყოფნიდა, ელოდებოდნენ შესაფერის დროს, ლაშქარს კი წვრთნიდნენ, ამზადებდნენ ბრძოლისათვის, ანთებდნენ მათში შურისძიების წადილს, თავის დროზე უტევდნენ და იმარჯვებდნენ.
სამშობლოს საზღვრების დაცვა ჩვენს მეფეთა უპირველეს მოვალეობას შეადგენდა. აღსანიშნავია, რომ ხალხი, უბრალო ადამიანები, ოჯახები ძალზე მტკივნეულად განიცდიდნენ ქვეყნის მთლიანობის ყოველგვარ შებღალვას, ამ მხრივ აღსანიშნავია ერთი მომენტი ვახტანგ გორგასლის ცხოვრებიდან – ვახტანგის ყრმობისას მეზობელმა ქვეყანამ ისარგებლა 10 წლის უფლისწულის დაობლებით, თავს დაესხა საქართველოს და მიიტაცა აფხაზეთი. იქამდე კი ჩრდილოკავკასიელმა ტომებმა (ოს-ალანებმა) ილაშქრეს შიდა ქართლში და მოიტაცეს ვახტანგის მცირეწლოვანი და, ძალზე ნიშანდობლივად გადმოგვცემს მემატიანე ხალხის დამოკიდებულებას ქვეყნის ამ უბედურების მიმართ, კერძოდ ბერძენთა მიერ აფხაზეთის ტერიტორიის მიტაცებას განიცდიდა ყოველი ადამიანი საქართველოს ყოველ კუთხეში. მწუხარებდა და იგლოვდაო ყოველი ქართველი და ამბობდა: “ეს უბედურება ჩვენს ქვეყანას დაემართა არა მეფეთა ცოდვების გამო, არამედ ერის, ხალხის ცოდვების გამო, რამეთუ მტკიცედ არ გვიჭირავს რჯული ქრისტესი. ახლა კი საჭიროა დალოდება, რათა მეფე წამოიზარდოს, ჩვენ კი მოვემზადოთ, გავიწვრთნათ ომისათვის, შევიდეთ კავკასიაში, დავამარცხოთ ალან-ოსები და მერე აფხაზეთი გავათავისუფლოთო”.
აქედან ჩანს, რომ ძველ დროს ქვეყნის მთლიანობის დარღვევას პირად უბედურებად მიიჩნევდა ყოველი ქართველი და საქართველოს ყოფილი მოქალაქე. თუ იმ მომენტში ერს ძალა არ შესწევდა მტრის დასამარცხებლად, არჩევდნენ დალოდებას, შესაფერისი მომენტის შერჩევას, ამასობაში ემზადებოდნენ, ძლიერდებოდნენ შინაგანი ერთობით, არმიას ომისათვის ამზადებდნენ, შემდგომ კი ათავისუფლებდნენ ქვეყანას მტრისაგან. მაშასადამე, ქვეყნის უბედურების შინაგანი განცდა და ამავე დროს სულის სიმხნევე დამახასიათებელი იყო ძველი ქართველებისათვის და არა გულგრილობა, თვითკმაყოფილება, უდანაშაულობის განცდა, ომში დამარცხების მთავრობისა და მხედრობისათვის გადაბრალება.
სარწმუნოებისა და ქვეყნის დაცვა, მტერთან ბრძოლის წინ წვრთნა და მზადება, მტრის დამარცხება – აი, უპირველესი საქმე და მოვალეობა ჭეშმარიტი ვაჟკაცისა და საერთოდ მოქალაქისა.
სამწუხაროდ, დღეს უცნაური დამოკიდებულება არსებობს ჩვენში მტრის მიმართ. კითხვებიც კი გაისმოდა საქართველოს წმიდა კუთხის აფხაზეთის დაცვისათვის ომის დროს – “ვითომო თუ არა? ომში კაცის კვლა განა ცოდვა არ არის? ჩემს შვილს ომში რად გავუშვებ, სხვებმა იომონ” და სხვა მსგავსი, მაშინ, როცა არ დარჩა ჩრდილოკავკასიელთა რჯული და ტომი, უცხო ერის შვილები, რომელთაც ჩვენს წინააღმდეგ იარაღი არ აღემართოთ აფხაზეთში. თუ საკუთარი მიწის დაცვა ჩვენთვის ცოდვაა, სხვისათვის რად ჩაითვალა მადლად ჩვენს მიწა-წყალზე ჩვენს წინააღმდეგ ომი?.. საქმე ისაა, რომ, ისინი, მაჰმადიანები, ქრისტიანული ქვეყნის წინააღმდეგ იბძროდნენ, თავიანთი სარწმუნოების “მტრებთან” და “ურჯულოთა” დახოცვა მადლად მიაჩნდათ, ჩვენ კი ჩვენი ეროვნული სარწმუნოებისადმი გულგრილობის გამო, აღარც სარწმუნოების მტრები მივიჩნიეთ ნამდვილ მტრებად. შედეგი კი ასეთია: ჩვენი ქვეყნის ერთი კუთხე ოკუპირებული და დაპყრობილია ჩრდილოკავკასიელი ტომების მიერ. ამის განცდა კი ჩვენში არ არსებობს. ამით ძველი და ახალი ქართველები ერთმანეთისაგან განვსხვავდებით, როგორც ვახტანგ გორგასლის ცხოვრება გვიჩვენებს, რამეთუ ვახტანგის სიყმაწვილის დროს მტრებმა საქართველო დაამარცხეს, აფხაზეთი წაგვართვეს, მაგრამ ხალხი არ გატყდა, 5-6 წლის განმავლობაში იარაღდებოდა, იწვრთნებოდა, არმიას აყალიბებდა, საომრად ემზადებოდა. ამასობაში ვახტანგიც წამოიზარდა, ერი მხარში ამოუდგა, შევიდა კავკასიაში და როგორც ხალხურ ლექსშია ნათქვამი: “იალუბზზე ფეხი შედგა, დიდმა მთებმა იწყეს დრეკა”, დაამარცხა ოსები, ჩრდილოკავკასიის გზით შევიდა აფხაზეთში, გაათავისუფლა იგი და გამარჯვებული თბილისს დაბრუნდა.
როგორ უყურებს წმიდა ეკლესია სარწმუნოებისათვის თავდადებას, ქრისტიანული ქვეყნის დაცვისათვის ომს? ასეთ ომში მოწინააღმდეგის მოკვლა წმიდა ეკლესიას არ მიაჩნია ცოდვად, რამეთუ თვით მაცხოვარი ბრძანებს: – “თქვენ კი ისინი ხართ, რომელნიც ჩემს გვერდით დარჩით ჩემს განსაცდელში, მეც აღგითქვამთ – სასუფეველს”. არ არსებობს უფრო მეტი განსაცდელი ქრისტიანული ერისათვის, ვიდრე ქრისტიანების მასობრივი დახოცვა, ჭეშმარიტის ნაცვლად – ურჯულოთა სარწმუნოების გავრცელება. თუ საქართველო ღვთისმშობლის წილხვედრი ქვეყანაა, განა ღვთისმშობლის ქვეყნის დაცვა სარწმუნოების დაცვა არაა თავისთავად? გარდა ამისა, როგორც უფალი ბრძანებს, მოყვასის, საკუთარი ერის, საკუთარი ხალხის, საქრისტიანოს დაცვა იგივე არ არის, რასაც მეგობრისათვის თავდადებას უწოდებს წმიდა მოციქული, როცა გადმოცემს ქრისტეს სიტყვებს – “ესაა ჩემი მცნება: გიყვარდეთ ერთმანეთი, როგორც მე შეგიყვარეთ თქვენ, იმაზე დიდი სიყვარული არ არსებობს, როცა ვინმე თავის სულს სწირავს თავის მეგობრისათვის”, მაშასადამე, ის, ვინც ქვეყნისა და ქრისტიანობის დაცვისათვის თავის სულს გასწირავს, ანუ თავის სიცოცხლეს დათმობს, საუკუნოდ იარსებებს ქრისტეს სიყვარულში – საუკუნო ნათელში. საქართველოს წმიდა მიწისთვის ომში თავდადება სასუფეველს დაუმკვიდრებს ადამიანის სულს.
სწორედ ამ სულისკვეთებით იბრძოდნენ ჩვენი წინაპრები. ჩვენი მებრძოლები ბრძოლის წინ, როგორც წესი ეზიარებონენ ხოლმე. ცნობილია, რომ ზიარების შემდგომ სიკვდილი, ანუ სიკვდილი ცოდვების გარეშე სასუფეველს დაუმკვიდრებს ადამიანის სულს, ამასთანავე მებრძოლებმა იცოდნენ, რომ სარწმუნოების მტრებთან ბრძოლაც ეკლესიის მიერ კურთხეული იყო. მაშასადამე, ბრძოლაში შესული ნაზიარები მებრძოლი თავის საკუთარი სულის საცხოვნებლად ორმაგ ქრისტიანულ საქმეს აკეთებდა: პირველი ეს იყო სიკვდილი ქრისტესთვის, ანუ ქრისტეს მტრების წინააღმდეგ თავდადება და მეორე – სიკვდილი ზიარებისთანავე ე. ი. უცოდველად – ეკლესიის მიერ ნაკურთხი საქმის კეთებისას. ერთი ასეთი ძველი ამბავია შემორჩენილი – ერთი ბრძოლის წინ ლაშქარს თვითონ ეპისკოპოსი აზიარებდა – მოლაშქრეებმა მას უთხრეს: “ყოვლადუსამღვდელოესო მეუფეო, თუ შენ დღეს ჩვენთან ერთად აპირებ ქრისტეს მტრებთან ომში შესვლას და ხმლის ხელში აღებას, მაშინ უბრძანე, რომ სხვამ გვაზიაროს, ხოლო თუ შენ ბრძოლას არ აპირებ, მაშინ გვაზიარეო” – აქედან ჩანს, რომ ცხადია ლაშქარს კაცის კვლა საზარელ საქმედ მიაჩნია, მაგრამ თუ სხვა გზა არ არის და ლაშქრის უკან დგას სამშობლო, მშვიდობიანი მოსახლეობა, ოჯახები და ბავშვები, მაშინ ხმლით ხელში წმიდა ზიარების შემდგომ მზადაა ქრისტეს მამულისა და ქრისტეს რწმენისათვის სული დადოს – ანუ უკვდავება მოიპოვოს სასუფეველში.
ჩვენი დიდი ისტორიკოსი ვახუშტი ბაგრატიონი გადმოგვცემს, რომ სანამ საქართველო ერთიანი, განუყოფელი და მთლიანი იყო, ძლიერი ლაშქარიც ჰყავდა და ქართველი სამღვდელოებაც ომში მონაწილეობას არ იღებდა, მაგრამ საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაყოფის შემდგომ იმდენად დაუძლურდა ქართველობა, რომ ერთი ურჯულო თათარი ათ ქართველს ჰკლავა, ხოლო ასი კი ათასს, როცა ქართველთა ასეთი უღონობა, ქვეყნის უძლურება, მოსახლეობის სულიერი დაძაბუნება იხილეს ჩვენმა ეპისკოპოსებმაო – წერს ვახუშტი, ხალხს შეუძახეს: “ნუ მოღაფლდებით, ნუ მოუღონოვდებით” ე. ი. ნუ დაძაბუნდებით, ღონე არ დაკარგოთო, შეაგულიანეს ხალხი, შეაიარაღეს, გაწვრთნეს ახალგაზრდები თუ ჭარმაგები, თვითონვე ჩაუდგნენ ლაშქარს სათავეში და თვითონვე იბრძოლეს ურჯულო მტრის წინააღმდეგ. ასე გადაარჩინა ჩვენმა წმიდა სამღვდელოებამ ჩვენი ქვეყანა და საქრისტიანო გათათრებას.
ძველი საქართველო დაყოფილი იყო სამხედრო ოლქებად ანუ სადროშოებად, რომელთაც ევალებოდათ მტრის წინააღმდეგ ლაშქრის გამოყვანა. საქართველოს დაშლის შემდგომ კახეთის სამეფოში ოთხი ასეთი სადროშო არსებობდა, რომელთაც სათავეში ედგნენ არა დიდგვაროვანი ფეოდალები, არამედ ეპისკოპოსები, რომელთაც ემორჩილებოდა ძლიერი, გაწვრთნილი ჯარი. შეიძლება ამიტომაც იყო კახეთის სამეფო სხვა ქართულ სამეფოებთან შედარებით ერთ-ერთი უძლიერესი თვით XIX ს. დასაწყისამდე.
ტერმინი “სადროშო” მიუთითებს, რომ ეს სამხედრო ოლქი და მასში შემავალი ჯარისკაცები გაერთიანებულნი იყვნენ საბძოლო დროშის ირგვლივ. საბრძოლო დროშას გააჩნდა უდიდესი სულიერი ძალა. “დროშის კურთხევის” წესი გადმოგვცემს:
საკურთხევლად გამზადებულ დროშას დადგამდნენ ეკლესიაში ამბიონზე გაშლილი სახით, წმიდა ტრაპეზის წინ ლოცვას აღავლენდა მღვდელმთავარი, რომელიც სამღვდელოებასთან ერთად ევედრებოდა უფალს – “რათა აკურთხოს დროშა ესე სამხედრო ზეციერითა კურთხევითა თვისითა, საშინელ და შესაძრწუნებელ ყოველთა მტერთა ჰყოს ესე”.
აი, თურმე რა ძალა ენიჭებოდა სამხედრო დროშას კურთხევის შემდგომ: თუ ამ დროშას უყურებდა მორწმუნე მხედრობა, მას ენიჭებოდა სიმტკიცე და სითამამე, რათა შეემუსრა და დაეთრგუნა თავისი მტრები, თუ ამ დროშას უყურებდა მტრის ჯარი, მათი სითამამე შიშად შეიცვლებოდა, ძალა კი უძლურებად, სიმხნე – სულმოკლეობად.
ძველქართულით ასე გადმოიცემა დროშის კურთხევის ლოცვა:
– “რათა ყოველთა მტერთა ჩვენთა ზედა შიშითა ამათ ზედა მზირთა შეუცვალნეს კადნიერება – მოშიშებად, ძალი – უძლურებად, სიმხნე – სულმოკლეობად და ლტოლვად… მკლავნი მათნი შემუსრნეს და ქვეშე ფერხთა მორწმუნეთა თვისთა დაამორჩილნეს.
– რათა სირცხვილითა და უპატიობითა აღივსნეს პირნი წინააღმდგომთა ჩვენთანი, ხოლო გული მათი შიშითა და ძრწოლითა და ანგელოზი უფლისა ექმნეს მდევნელ და დამთრგუნველ მათდა.
– რათა ჩვენი მწუხარება და ურვა შეიცვალნეს შვებად და სიხარულად, მტკიცედ მშვიდობად”.
ასეთი სულიერი ძალის მატარებელი იყო ქართული საბრძოლო დროშა, რომელიც საუკუნეთა მანძილზე თავის გარშემო აერთიანებდა ასეულობით და ათასეულობით ქართველ ქრისტესმოყვარე მხედარს, იცავდა მამულს.
აკურთხევდნენ ასევე სამხედრო იარაღსაც. საჭურველს აწყობდნენ ამბიონის წინ მდგარ მაგიდაზე და ამბობდნენ ლოცვას: “უფლო ამათ ზედა კურთხევა შენი ზეციერი გარდამოავლინე და მონასა ამას ზედა (სახელი) ტვირთად ამისა განსამტკიცებელად და შესაწევნელად წმიდისა ეკლესიისა ქვრივთა და ობოლთა, ქვეყანასა ზედა მყოფთა, წმიდისა სამკვიდრებელისა შენისა კეთილმორწმუნეთა ძალი და ძლიერება მოანიჭე, მტერთა ბანაკებისა მქადებელ და მაშინებელ ჰქმენ ესე და მარადის ძლევაშემოსილად გამოაჩინე სადიდებელად შენდა”.
ჩვენი მებრძოლები ჩვენი ქვეყნის უძლურებისა, ჩვენი ხალხის ურწმუნოებისა და ჩვენ ცოდვათა გამო აფხაზეთში დამარცხდნენ. ქართველობამ აფსუა-სეპარატისტებისაგან განიცადა უსაშინელესი გენოციდი, მაგრამ, როგორც აღვნიშნეთ, ეს სასტიკი მარცხი და ეროვნული უბედურება ჩვენი საზოგადოების მიერ სათანადოდ არ ანალიზდება. სხვათა შორის, ასევე იყო წარსულშიც და ჩვენი არცთუ შორეული წინაპრების მიამიტობა (“ერი ლიტონი და გულმარტივი” – ამბობდა მემატიანე), ალბათ ერთ-ერთი მიზეზი იყო ჩვენი დღევანდელი უბედურებისა. კერძოდ, აი, რა: ჩრდილოკავკასიური ჩერქეზული ტომები, მათ შორის აფსუები, აბაზები და სხვა ადიღეველები საქართველოს (კერძოდ, კი აფხაზეთს) შემოესივნენ XVI-XVII საუკუნეებში. როგორც ევროპელი მისიონერები, მოგზაურები და ჩვენი ძველი ისტორიკოსები წერენ – სასტიკი იყო აფსუა-აბაზ-ჩერქეზების ანუ დღეს “აფხაზებად” სახელდებული ტომების წინაპრების თავდასხმები აფხაზეთში. მათ XVII-XVIII საუკუნეებში აფხაზეთის სამთავროს მიწა-წყალზე დახოცეს, დაატყვევეს, ამოჟლიტეს მკვიდრი ქართული მოსახლეობა, ანუ “ძველი აფხაზები”, დაესახლნენ აოხრებულ ტერიტორიაზე და თვითონ მიისაკუთრეს არა მხოლოდ ტერიტორია, არამედ სახელიც ძველი აფხაზებისა. დამპყრობლები აფხაზეთისა “აფხაზებად” იწოდნენ, რამეთუ უკვე თვითონ გახდნენ ბატონები ახლად დამორჩილებული კუთხისა.
ოდიშის ანუ სამეგრელოს სამთავროს საზღვარი ძველად იწყებოდა ანაკოფიასთან ანუ ახალ ათონთან (როგორც ვახუშტი გვამცნობს). აფსუებმა ახლა უკვე აფხაზებად სახელდებულმა ტომმა XVII-XVIII საუკუნეებში დღევანდელი სოხუმის, გულრიფშის, ოჩამჩირისა და გალის რაიონებში (ე. ი. ისტორიული ოდიშის მიწაზე) განუწყვეტლივ ლაშქრობათა შედეგად ახლა უკვე აქ მოსპეს, დაიმონეს და ტყვეებად დაყიდეს მკვიდრი ქართული მოსახლეობა (ოდიშელები ანუ მეგრელები). ლევან II დადიანმა და ეპისკოპოსებმა ამ შემოსეული მთიელი ტომების შესაკავებლად ააგეს უზარმაზარი თავდაცვითი ნაგებობა, რომელიც გადაჭიმული იყო კელასურიდან ვიდრე მდინარე ენგურამდე, თითქმის 100 კილომეტრის მანძილზე (ე. წ. აფხაზეთის დიდი კედელი) მაგრამ, მაშინ, როგორც აღინიშნა, ქართველები დამარცხდნენ, “აფხაზებად” სახელდებულმა აფსუებმა გაიმარჯვეს, მასობრივად დახოცეს მკვიდრი ქართული მოსახლეობა და ერთ დროს აყვავებული ოდიშის ეს დაპყრობილი მხარე უდაბნოდ (უპატრონო, უკაცოდ მიგდებულ, დაუსახლებელ, გატყევებულ ადგილად) აქციეს, როგორც ამას წერენ უცხოელი მოგზაურები ლამბერტიდან ვიდრე კოხამდე და სპენსერამდე. წყაროთა თანახმად ცნობილია, რომ ე. წ. აფხაზებმა გადარჩენილი მკვიდრი ქართული მოსახლეობა მონებად გადააქციეს, ამ სიტყვის ნამდვილი მნიშვნელობით, მათ რიგებს ასევე ავსებდნენ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დატყვევებული, აფხაზეთში ჩაყვანილი ადამიანების დამონებით.
საქმე ისაა, რომ ამ ახალი აფხაზების საზოგადოებისათვის უცნობი იყო ფეოდალური წყობილება და ისინი იმყოფებოდნენ თავიანთი განვითარების პატრიარქალურ-გვაროვნულ საფეხურზე. ამ საზოგადოებაში არსებობდა შემდეგი ფენები: 1. “ათავად” ანუ მმართველი ფენა; 2. “ანხაიუ” – სრულიად თავისუფალი ფენა; 3. “ახოიუ” – მონები, რომელნიც შედარებით თავისუფლად გრძნობდნენ თავს იმით, რომ ოჯახის შექმნა შეეძლოთ და მიწის ნაკვეთსაც აძლევდნენ დროებით სარგებლობაში დასამუშავებლად და 4. “ახაშვალები” – სრული მონები. მათ დაოჯახების უფლება არ ჰქონდათ, ხშირად ყოფილ ტყვეებს წარმოადგენდნენ. ეს ორი ბოლო ფენა ასეც იწოდებოდა – “აგირუა”, “აგურუა” რაც, საერთოდ, ქართველს ნიშნავს, კერძოდ კი მეგრელს ან გურულს. ასე რომ, აფხაზეთისა და სამეგრელოს ერთი ნაწილის (ოდიშის) დაპყრობის შემდეგ XVII-XVIII საუკუნეებში გენოციდგამოვლილი და შემთხვევით ცოცხლად გადარჩენილი მკვიდრი ქართული მოსახლეობა აფხაზებმა თავიანთ მონებად გაიხადეს, – “აგირუა” უწოდეს. უბედურება ისაა რომ თითქმის ორი საუკუნის შემდგომ იგივე განმეორდა, იმიტომ რომ თავის დროზე XVII-XVIII საუკუნეების ამ გენოციდს ანალიზი არ გაუკეთდა, ეს იმას ნიშნავს, რომ ეს უბედურება არ იქნა მიტანილი მთელი ქართველი ერის გულამდე, ხალხის მეხსიერებამ კი გამოვლილი გენოციდი ადვილად დაივიწყა (მხოლოდ ჩრდილო-დასავლეთ სამეგრელოს სამურზაყანოს ნაღვლიანმა და გულსაკლავმა სიმღერებმა შემოგვინახა იგი).
ძველი გენოციდი რომ გაანალიზებულიყო, XIX-XX საუკუნეებში, იმავე უბედურებას აფსუა სეპარატისტები თავს ვეღარ დაგვატეხავდნენ, რამეთუ აღარც ჩვენი ახალგაზრდობა და ხალხი დასვამდა კითხვას – “ღირს თუ არა აფხაზეთში ბრძოლა, რატომაა აფხაზეთში ომი?” ისტორია განმეორდა, რადგან მტერი სათანადოდ ვერ შევაფასეთ მიუხედავად ძველი ისტორიული გაკვეთილებისა.
ზემონათქვამიდან გამომდინარე რა დღეში არიან ახლა აფხაზეთში მცხოვრები ქართველები, როგორ ეპყრობიან მათ აფხაზები, ისევე როგორც ძველ დროს თუ უკეთ?
წმიდა მოციქული პეტრე ბრძანებს: – “რომლისაგანაცა ვინ ძლეულ არნ მიზდაცა დამონებულ არნ” (II. პეტრე, 2,19), ანუ “ვინც ვისგანაა ძლეული, მისივე მონაა. ცხადია, გამარჯვებული არათუ ველური და ბარბაროსი, არამედ კულტურულიც კი ომში დამარცხებულ მოსახლეობას სასტიკად ეპყრობა, მით უმეტეს, რა ითქმის აფხაზთა შესახებ, ისინი აიძულებენ აფხაზეთში დარჩენილ ქართველებს ჩაეწერონ მეგრელებად ანუ “აგირუებად” ამ სახელს კი ისტორიულად უწოდებდნენ მონებს, რომელთაც აყენებდნენ საზოგადოების ყველაზე უმდაბლეს საფეხურზე, არ ანიჭებდნენ არავითარ სამოქალაქო უფლებებს, არამედ ამუშავებდნენ თავიანთ სასარგებლოდ. ამიტომაც უნდა შევეკითხოთ იმ ქართველებს, რომელნიც უნებართვოდ გადადიან მდინარე ენგურზე, გული მიუწევთ თავიანთი ყანა-პლანტაციისაკენ, ბაღ-ვენახისაკენ, სახლ-კარისაკენ, გული მიუწევთ პაპისპაპეული მამულის, მიტოვებული საფლავების მოსავლელად – სად მიდიხარ? “სი ქოულ ბატა?” – ნუ შეცდებით, იქ თქვენ გელით მართალთა შრომა, მაგრამ შრომა არა თავისუფალი მოქალაქისა, არამედ მონისა, მსახურად გადაქცევა იმ დროებით გამარჯვებულისა, რომელსაც მალე დაამარცხებს ღვთის სამართალი, შენ კი იმ შენი მტრის დამარცხების დროს შენი ბატონი აფხაზი ტყვიის წინ საფრად დაგიყენებს. ნუ უღალატებ რჯულს, წინაპრებს, სამშობლოს, ხალხს, დროებით გასაჭირში ყოფნა სჯობს მოღალატის მონურ, ხანმოკლე სიცოცხლეს.
მსოფლიო ქრისტიანობის ბურჯის კონსტანტინეპოლის დაცემას (1453) თან მოჰყვა ჩვენი მეგობარი, მოკავშირე, მართლმადიდებელი ბიზანტიის ადგილზე ოსმალეთის იმპერიის წარმოშობა. საქართველო მოექცა ურჯულოთა რკალში. განსაკუთრებით სახიფათო და საშიში გახდა ჩვენთვის ჩრდილო-კავკასიური მაჰმადიანური ტომები, რომლებიც, ისლამის ფანატიზმით აღტაცებულნი, თავს ესხმოდნენ იმ დროისათვის დაშლა-დანაწევრების პირას მისულ საქართველოს კუთხეებს, აოხრებნენ მათ, ატყვევებდნენ მოსახლეობას – ქრისტიანებს. ლეკებმა, ქისტებმა, დიდოელებმა, ოსებმა მოსპეს და ააოხრეს აღმოსავლეთი საქართველო, დასავლეთი კი ჩერქეზულ-აფხაზურმა ტომებმა. როგორც წარსულში, ისე ახლა, ამ ტომებს სურთ (მათი ეს სურვილი ქვეცნობიერად დევს მთელ მათ შეგნებაში), ხელთ იგდონ საქართველოს მზიანი ველები, აყვავებული მიწა-წყალი, ამას ბოლო დროს დაემატა სურვილი, როგორმე საქართველოს გზით დაუკავშირდნენ შავ ზღვას, ისლამურ სამყაროსა და მსოფლიოს. ჩვენი მეფეები რუსეთის ხელმწიფეებს სწერდნენ, რომ ქართველებს შეეძლოთ პირდაპირ ომში სპარსეთისა და ოსმალეთის არმიების მოგერიება, მაგრამ ვერაფერს უხერხებდნენ ჩრდილო-კავკასიელ მოთარეშე ტომებს, რომელთა მცირერიცხოვანი რაზმები განუწყვეტლივ, ქურდული მიპარვით, წელიწადში მრავალგზის თავს ესხმოდნენ საქართველოს ყველა კუთხეს. ლეკებმა დაიპყრეს აღმოსავლეთი კახეთი, დღეს საინგილოდ წოდებული, რომელიც თავის დროზე წარმოადგენდა კახეთის სამეფოს ყველაზე უხვმოსავლიან მიწა-წყალს, რომელზეც მდებარეობდა ამ სამეფოს დედა-ქალაქები – ძეგამი და ბაზარქალაქი. შემდეგ კი ლეკებმა სრულებით ააოხრეს ქვემოქართლი, ამოწყვიტეს იქაური ქართული მოსახლეობა და ამით ხელი შეუწყვეს დღევანდელი ბოლნისის, დმანისის, მარნეულისა და გარდაბნის რაიონებში არაქართული მოსახლეობის გამრავლებას. ქისტების ანუ ჩეჩენ-ინგუშების შემოტევები ხევსურებმა შეაჩერეს, მაგრამ ვერ გაუძლო მთიელი ქართველების იმ ტომმა, რომელსაც – დვალები ერქვა. დვალები ჩრდილოეთიდან შემოსულ ოსებთან ომში დამარცხდნენ და ამის გამო დვალების ტომი თვითონვე გაოსდა – დამპყრობლებმა გააოსეს, მათი საცხოვრისი (შიდა ქართლის მთიანეთი) ამის შემდგომ ოსებით დასახლებული აღმოჩნდა. სვანებმა და რაჭველებმა შეაჩერეს ყაბარდოული და ბალყარული ტომები, ხოლო ძველაფხაზების ქართული ტომი დამარცხდა ჩრდილო-კავკასიურ ადიღე-ჩერქეზებთან ომში, რის გამოც, როგორც ითქვა, აფხაზეთში ჩამოსახლდნენ აბაზები და აფსუები, რომლებიც ამის შემდგომ უკვე აფხაზეთის მკვიდრებად იქცნენ, შეუტიეს ოდიშს, დაამარცხეს და აყვავებული მიწა-წყალი ჩამოაჭრეს ვიდრე ენგურამდე.
ჩრდილო-კავკასია ისტორიულად მუდამ სახიფათო მხარეს წარმოადგენდა არა მხოლოდ საქართველოსათვის. რომის იმპერიაც კი, თუ არას ვიტყვით სპარსეთსა და შემდეგდროინდელ ბიზანტიაზე, მუდამ შიშით უყურებდა ათასგვარი ტომებით დასახლებულ კავკასიის გადაღმა მხარეს. საქართველომ იმის შემდგომ მოისვენა, რაც ვახტანგ გორგასლის მიერ დამარცხებულ ამ მხარეში ქრისტიანობა გავრცელდა. ქრისტეს ეკლესიამ ეს მხარე წმიდა სარწმუნოების მეშვეობით უხიფათო ზონად აქცია საქართველოს სახელმწიფოსათვის, მაგრამ თემურ ლენგის ლაშქრობათა შემდგომ, რაც კოჭლმა დესპოტმა იქ მაჰმადიანობა გაავრცელა, საქართველომ მოსვენება დაკარგა. არა ერთი და ორი წლის, არამედ ისტორიულ საბუთთა თანახმად, საუკუნეთა მანძილზე ქართველი მეფეები ცდილობდნენ შეეჩერებინათ ჩრდილო-კავკასიელთა თავდასხმები საქართველოზე.
ჩვენი წინაპრები XVII-XVIII საუკუნეებში, თხოვდნენ რუსეთს იურიდიულად ეცნო თავისუფალი საქართველოს სახელმწიფო თავის მეგობარ, თანასწორუფლებიან და ერთგულ ქვეყნად. საოცარია, რომ ასეთი, ძველად ნანატრი მდგომარეობა ჩვენს სახელმწიფოთა, ანუ რუსეთსა და საქართველოს შორის – დღეისათვის უკვე არსებობს – რისთვისაც დიდება უნდა აღვუვლინოთ უფალს, ყველაფერი დანარჩენი – საქართველოს გამთლიანება სახელმწიფოს გაძლიერება და აყვავება ჩვენს პირად ღვაწლსა და თავდაცვით ბრძოლაზეა დამოკიდებული.
უნდა ჩამოვაყალიბოთ მაღალი ზნეობრივი იდეალების მქონე არმია (წინააღმდეგ შემთხვევაში, უზნეო ჯარი, არა მხოლოდ ვერ გაიმარჯვებს მტერზე, არამედ ზიანს მიაყენებს საკუთარ ხალხსაც). როგორც მეფე დავითი ბრძანებს – რათა “უკუიქცეს მტერი ჩემი მართლუკუნ, მოუძლურდენ და წარწყმდენ პირისაგან ღვთისა”; რათა “მტერისა მახვილი მოაკლდეს სრულიად და ქალაქნი აღაოხრდნენ, წარწყმდა სახსენებელი მათი ღაღადებითურთ” # (ფს. 2-3,6), რათა “მტერი ჩემი მომცენ მე მეოტად და მოძულენი ჩემნი მოსრენ” (ფს. 17,40) და “ვდევნო მტერი ჩემი, დავეწიო მათ და არა მოვაქციო, ვიდრე არა მოესრულენ” (17,17). როგორც ქართველი გლეხი კაცი მღეროდა – “ნუმცა უხარის ჩემზედა მტერსა ჩემთა უსამართლოდ, რომელთა მომიძულეს მე ცუდად” (ფს. 34,19), შევთხოვოთ უფალს “წყალობითა შენითა მოსრნე მტერნი ჩემი და წარწყმიდე ყოველნი მაჭირვებელი სულისა ჩემისანი, რამეთუ მონაი შენი ვარ” (142,12). ვითარცა უგალობდა უფალს მოსე თავის ერის ეგვიპტიდან გამოყვანის შემდგომ – “მარჯვენე შენი უფალო დიდებულ არს ძალით შენითა, მარჯვენემან ხელმან შენმან მოსრნა მტერნი და სიმრავლითა მით დიდებისა შენისათა შემუსრა მხდომნი იგი” (გალობა I მოსესი). ჩვენ კი დავლოცოთ ჩვენი ახლადაღორძინებული არმია: “მხნე იყავნ და გაძლიერდინ გული შენი და სძლიე მტერსა შენსა და ესევდი უფალსა სახელითა მამისათა და ძისათა და წმიდისა სულისათა, ამინ”.

3. I. 95. მანგლისი