მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
ჩვენ ვმადლობთ და ვადიდებთ უფალ ღმერთსიმის გამო, რომ განსაკუთრებულ მძიმე ეპოქაში გვიბოძა უდიდესი პატრიარქი ჩვენი ისტორიისა უწმინდესი და უნეტარესი ილია მეორე.
შეუძლებელია გადმოცემა ილია მეორის მოღვაწეობის მადლისა და საქმისა.ქართული სულიერებისა და კულტურის რომელმა სფერომ არ ასახა მისი ღვაწლი? მუსიკა, სახვითი ხელოვნება, გრაფიკა, ხატწერა, და კიდევ ვინ მოთვლის მისი სულისა და გონების ღვაწლს.ერთერთი ასეთია ქართული ისტორიოგრაფია.
ჩვენმა წინაპრებმა, მათ შორის საეკლესიო მოღვაწეებმა, ბერებმა თუ ეპისკოპოსებმა დაგვიტოვეს საგანძური ჩვენი ღვთისმოშიში და ქრისტესთვის თავდადებული ერის ისტორიისა, ჩვენი ძველი ისტორიკოსები არიან –პერიჟავრა სივნიელი, სალომე უჯარმელი, არსენ ბერი,არსენ საფარელი, ლეონტი მროველი, ჟამთააღმწერელი და სხვა მრავალი.
სასულიერო პირები საუკუნეთა მანძილზე წერდნენ საქართველოს რეალურ ისტორიას, აღწერდნენ ისტორიის ღვთისმეტყველებას, რადგანაც საკუთარი თვალით ხედავდნენ უფალი ღმერთის წინასწარგანზრახულობას და მის მუდმივ წყალობას ჩვენი ქრისტესთვის თავდადებული ერის მიმართ.
გავიდა ხანი, ქართველი ერი ბიზანტიის დამხობის შემდეგ აღმოჩნდა მუსულმანურრკალში, მედგარი თავდაცვითი ბრძოლებით შესაძლებელი გახდაეროვნული სახელმწიფოსა და ეკლესიის, ქართულისულისკვეთების,ენისა და კულტურის დაცვა. ამავე ეპოქაში მსოფლიო ისტორიის ასპარაზზე გამოჩნდა უდიდესი მართლმადიდებელი რუსეთის იმპერია. მას ჩვენმა წინაპრებმა იმედის თვალი მიაპყრეს, შემდეგ კი, სრულად მიენდნენ მას. მაგრამ მოხდა ისე, რომ მათგააუქმეს უპირველესი საგანძური ჩვენი ერისა, სახელმწიფოებრიოება, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია, ათასწლოვანი სამეფო დინასტია. ქართულ ენაზე წმ.ლიტურგია და განათლებაც კი აკრძალეს.
მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნეებში ქართველ ერს აღარ გააჩნდა თავისი დამოუკიდებელი სახელმწიფო,ის სხვა იმპერიის ნაწილი იყო.„დაყავი და იბატონეს“ პრინციპის თანახმად საქართველოს ყოფდნენ რეგიონებად, ხოლო ერს ეთნიკურ ჯგუფებად, ახშობდნენ საერთო ქართულ ნაციონალურ შემეცნებას, წინა პლანზე წამოიწია კუთხურობამ – იმერლობამ, ქართლელობამ თუ კახელობამ. ეს იყო მიზანმიმართული ქმედება საიმპერიო ხელისუფლებისა, რომელიც შემდგომ ასე ჩამოყალიბდა – „ჩვენ ქართველებთან ბრძოლა აფხაზეთიდან უნდა დავიწყოთ, სამეგრელოსა და სვანეთს ავტონომია უნდა მივანიჭოთ, მათში ცალცალკე უნდა გავაღვივოთ კუთხურ–ნაციონალური გრძნობები, ყველა უნდა დავარწმუნოთ, რომ ქართველები აფხაზეთში ჩასახლებულები არიან. დასავლეთ საქართველო უნდა დავუპირისპიროთ აღმოსავლეთს, შემდეგ კი შუამავლის როლი შევასრულოთ, პარალელურად ქართველები უნდა დავარწმუნოთ,რომ ისინი სხვადასხვა ქვეყნებიდან არიან ჩამოსახლებულები, სხვსდასხვა ერის წარმომადგენლები არიან, რაც საქართველოს ტერიტორიიდან მათი სამუდამოდ გაძევების საშუალებას მოგვცემს“ (ინტერმედია.გე).
ეს იდეოლოგია დირექტივას წარმოადგენდა საბჭოთა ეპოქის სახელმწიფო საისტორიო დაწესებულებებისათვის არამხოლოდ მეოცე საუკუნის 60–იან წლებში, არამედ უფრო ადრეც, 20–30 –იან წლებიდანვე, მის შესაბამისად გადაიწერა საქართველოს ისტორია, უარყოფილი იქნა ძველი და შეიქმნა ახლი სახელმძღვანელოები, ასევე, უარყოფილი იქნა ძველი მატიანეები, დაცინვის ობიექტად იქცა ჩვენი უმთავრესი საისტორიო თხზულებები, ისტორიკოსები, ლეონტი მროველი და მასთან ერთად სხვა საეკლესიო მწიგნობრები.
მიზეზი ის იყო, რომ ამ ძველ მემატიანეთა სწავლებით ქართველი ერი ერთიანი და მთლიანი ოყო ქრისტეშობამდე, ამიტომაც შეძლო ფარნავაზ მეფემ სრულიად საქართველოს გაერთიანება ეგრისის ერისთავ ქუჯისთან ერთად. ერთი მწიგნობრობა, კულტურა და ერთი სახელმწიფო აერთიანებდა ერს წმიდა მოციქულებისა და წმ. ნინოს შემობრძანებისას, ეს იმას ნიშნავს, რომ ძველ მემატიანეთა მტკიცებით საქართველოს ეკლესია უკვე მე–4 საუკუნეში მოიცავდა სრულიად საქართველოს, მის როგორც აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ ნაწილებს, რაზეც წერდნენ კიდეც რუის–უბისის კრების მამები თავიანთ „ძეგლისწერაში“– რომ წმინდა ნინომ „მოაქცია ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა“, ხოლო წმინდა ანდრია მოციქულმა იქადაგა „ყოვლისა ქვეყანასა საქართველოსასა“, ანუ საქართველოს ეკლესია ჩამოყალიბებისთანავე თავის იურისდიქციას ახორციელებდა სრულიად საქართველოში.
საბჭოთა ეპოქაში სრულიად აიკრძალა სწავლება საქართველოს ეკლესიის ამ ფართო იურისდიქციისა, ასევე აიკრძალა თეორია ქართველების ერთიანობის შესახებ უძველეს ეპოქაშივე, პირიქით, შემოღებული იქმნა ე.წ. „ქართიზაციის“ თეორია, რომელიც ქართული ეკლესიის იურისდიქციას სადავოდ ხდიდა და ხდის ყოველი მმართულებით, მაგალითად, ამტკიცებს, რომსაქართველოს ეკლესია თავის იურისდიქციას არ ავრცელებდა დასავლეთ საქართველოში, რომელიც თითქოსდა ბიზანტიურ იურისდიქციაში შედიოდა მე–10 საუკუნემდე. იგივეა თვალსაზრისი აღმოსავლეთის მიმართულებითაც, არის მტკიცება, რომ საქართველოს ეკლესია თავის თავდაპირველ იურისდიქციას სამხრეთ კახეთშიც კი არ ახორციელებდა, ისტორიულად კახეთი, თელავის სამხრეთით,თითქოსდა ალბანური ეკლესიის იურისდიქციაში შედიოდა. ასევე არასწორად მიიჩნევა, რომ ტაო–კლარჯეთი ისტორიულად არა ქართული, არამედ სომხური მოსახლეობით იყო დასახლებული, რომლის „ქართიზაცია“ შეძლო ქართულმა ეკლესიამ და იქაური მოსახლეობა „გააქართველა“, ამიტომაც ოფიციალური საისტორიო წრეები და ასევე ფილოლოგები ოშკს, ბანას თუ ხახულს არა ქართული, არამდ სომხურ არქიტექტურად მიიჩნევენ. იგივეა თვალსაზრისი ჩრდილოეთის მიმართულებითაც – ამჟამად საინტერნეტო სივრცეში გაბატონებას იწყებს თვალსაზრისი, რომ ცხინვალ–ჯავა–ყაზბეგის რაიონები ჩრდილო კავკასიასთან ერთად, თითქოსდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქიაში შედიოდა.
ყველა მიმართულებით ისინი ამ არასწორ მტკიცებებს საფუძვლად უდებენ „ქართიზაციის“ თეორიას, რომსაქართველო თავდაპირველად სხვადასხვა ერების წარმომადგენლებით იყო დასახლებული, რომელნიც შემდგომში „ქართველებად“ იწოდებდნენ მათი „ქართიზაციის“ შედეგად.
დამპყრობელთა ეპოქაში მე–19, მე–20 საუკუნეში გავრცელებულმა „ქართიზაციის“ თეორიამ დიდად გვავნო წარსულში, ამჟამად კი ძალზე სადავოდ გვიქცია საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციის საზღვრები ყოველი მხრიდან.
ასეთ რათულ ვითარებაში კიდევ ერთხელ გამობრწყინდა უწმინდესი პატრიარქის ილია მეორის გასაოცარი მიზანდასახულობა, იურისდიქციის საზღვრების დასაცავად საჭირო გახდა ისტორიის ხელახალი კვლევა, რეალური ისტორიის დადგენა,მეცნიერული უარყოფა არასწორი თეორიებისა.
მაგალითად, ამჟამად აზერბაიჯანში მოქმედი რუსეთის ეკლესიის „ბაქო–აზერბაიჯანის ეპარქია“ თავის ვებ გვერდზე აღნიშნავს რომ ის არის მემკვიდრე ძველი აზერბაიჯანის ალბანური ეკლესიისა, რომელიც, თითქოსდა თავის იურისდიქციაში მოიცავდა სამხრეთ კახეთს. ამტკიცებენ, რომ ბოდბე, გურჯაანი და დავით გარეჯა ალბანეთის საკათალიკოსოს იურისდიქციაში შედიოდა, ზაქათალა–ბელაქანისა და კახის რაიონებთან ერთად, თითქოსდა ეს ტერიტორია ალბანეთის ძველი მიწა წყალია და აქქართული ეკლესიის იურისდიქცია არის არა თავდაპირველი, არამედ შემდგომ გავრცელდა. შესაბამისად, აღნიშნულ უცხოურ ეპარქიას აქვს მიზანსწრაფვა დავით–გარეჯა აზერბაიჯანოს ისტორიულ ტერიტორიად განიხილოს ბოდბე–გურჯაან–საიგილოსთან ერთად. ამასთანავე მათ აქვთ სურვილი საინგილოს ქართველები შეიყვანონ თავის, ანუ ბაქო–აზერბაიჯანის ეპარქიის იურისდიქციაში.
საკითხისდასმის გამო, ჩვენმა უწმინდესმაპატრიარქმა, თავისი დიდი სიბრძნით განსაკუთრებული ყურადღება მიაპყრო და დროდაუთმოამ პრობლემის გაანალიზებას, რეალური ისტორიის აღორძინებას.
როგორც ითქვა, საქმე ისაა, რომ საბჭოთა ეპოქის გაბატონებული ისტორიოგრაფიის მიხედვით ბოდბე–გურჯაანი–დავით–გარეჯას რეგიონი ამჟამინდელი კახის,ზაქათალასა და ბელაქანის რაიონებთან ერთად, თითქოსდა თავდაპირველად არა ქართველებით, არამედ ალბანელებით იყო დასახლებული, რომელთაც აქ ააშენეს ეკლესიები.
ამჟამად ზოგიერთი ისტორიკოსი ამტკიცებს, რომ, ალბანელები არიან აზერბაიჯანელთა წინაპრები, შესაბამისად, მათ, ალბანელების კულტურა და მიწა–წყალი აზერბაიჯანლების ეროვნულ მემკვიდრეობად მიაჩნიათ, ხოლო, ალბანეთის ძველი საკათალიკოსოს იურისდიქციაში შემავალი ეკლესიები–მათი წარსულის ძეგლებად.
ცხადია, ძალზედ საკამათოა ალბანელების აზერბაიჯანელთა წინაპრებად მიჩნევა, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ალბანელები და ქართველები სხვადასხვა ერები იყვნენ. ორივე ამ ერს გააჩნდა საკთარი სახელმწიფო, ეკლესია, ჰყავდათ საკუთარი კათალიკოს–პატრიარქები, საკუთარი დამწერლობა, მწიგნობრობა,ანბანი,წმინდა წერილის თარგმანები,საეკლესიო მემკვიდრეობა თუ არქიტექტურა.
როგორც აღინიშნა, საბჭოთა ეპოქაში არასწორად დახატეს, თითქოსდა, სამხრეთ კახეთი თავდაპირველად შედიოდა ალბანეთის საეკლესიო იურისდიქციაში და შემდეგ ის მიისაკუთრა პროზელიტურმა ქართულმა ეკლესიამ.
სამწუხაროდ ამ თვალსაზრისს იმეორებენ თანამედროვე ისტორიკოსებიც. ამიტომაც, გააჩნია პრეტენზიები მოსკოვის საპატრიარქოს ბაქო–აზერბაიჯანის ეპარქიას აღნიშნელი ეკლესიების მიმართ.
ასეთ ურთულეს ვითარებაში როგორც ითქვა, ჩვენმა მხცოვანმა პატრიარქმა სწორედ ამ დღეებში ახოვნად მოიკრიბა ძალა საისტორიო სიმართლის დასადგენად და ჩვენი იურისდიქციის კანონიერების დასამტკიცებლად განახორციელა მრავალი ღონისძიება.
არა მხოლოდ აღმოსავლეთის მიმართულებით, როგორც ითქვა,დასვლეთითაც ქართული ეკლესიის იურისდიქცია სადაოდ გვიქცია საბჭოთა ისტორიოგრაფიამ.
საბჭოური ისტორიოგრაფიის თანამედროვე მიმდევრებიამტკიცეენს, რომ, თითქოსდა, მე–10 საუკუნემდე დასავლეთ საქართველო შედიოდა ბიზანტიის კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს იურისდიქციაში და მხოლოდ შემდეგ შევიდა ის ქართული ეკლესიის იურისდიქციაში.
უფრო მეტი, ქართული საბჭოთა ისტორიოგრაფიის მემკვიდრეობა ამჟამადაც ამტკიცებს რომ დასავლეთ საქართველო თავდაპირველად დასახლებული იყო არა ქართველი ხალხით, არამედ აფსუათა წინაპარ ადიღეველთა ტომებით, და თითქოსდა მხოლოდ შემდეგ დასახლდნენ დასავლეთ საქართველოში ქართველები(ეგრისელები,მარგველები,გურულები თუ სვანები).
ეს თეორია თავის იდეოლოგიურ ბაზად აქცია სეპარატისტმა აფსუა საეკლესიო მოღვაწემ არქიმანდიტრმა დოროთე დბარმა, რომელსაც უკანონო კრებამ უკვე მიანიჭა მიტროპოლიტის ხარისხი.
ოკუპირებულ აფხაზეთში შემდგარი სახალხო საეკლესიო კრების სახელით დოროთე დბარი ამ არასწორი თეორიის მომარჯვებით მიმართავს კონსტანტინოპოლისა და სხვა საპატრიარქოებს, კერძოდ, აღნიშნულ თეორიათა გამოყენებით თხოვსკონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს წმინდა სინოდს, რათამან დასავლეთ საქართველო, თავის იურისდიქციას „დაუბრუნოს“ მე–3 მსოფლიო კრების მე–8 კანონისსაფუძველზე.
მე-3 მსოფლიო საეკლესიო კრების მე-8 კანონი მოითხოვს, რომ თუკი ერთი ეკლესია შეჭრება მეორის იურისდიქციაში,ეს ქმედება უნდა დაიგმოს და, შემდგომ, სავალდებულოა თავდაპირველი იურისდიქციის აღდგენა.
დ. დბარი ამტკიცებს, რომ მე–10 საუკუნემდე დასავლეთ საქართველო კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში შედიოდა და მხოლოდ ამის შემდგომ მიიტაცა ის პროზელიტურმა ქართულმა ეკლესიამ,გააქმა რა იქ ბერძნული საეკლესიო კათედრები– როდოპოლისი,საისინი,პეტრა და ზიგანა.დბარი მოუწოდებს კონტანტინოპოლს რათა მან „აღიდგინოს თავის იურისდიქცია აფხაზეთში“ (დასავლეთ საქართველოში).
აფსუა საეკლესიო სეპარატისტების ამ თეორიულმა მტკიცებებმა იმდენად დააინტერესა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო რომ რამდენიმე წლის წინ საქმის დასაზუსტებლად წმინდა სინოდის დელეგაციაც კი გამოაგზავნეს თბილისში, საბოლოოდ კი ამ საკითხის მოსაგვარებლად თვით უწმინდესი პატრიარქი ილია მეორე ჩაბრძანდა სტამბულში მსოფლიო პატრიარქთან და მის წმინდა სინოდთან შესახვედრად. ამ დელეგაციაში მეც ვიყავი.ჩვენი უწმინდესი პატრიარქის უდიდესმა ავტორიტეტმა ეს საკითხი ამ ეტაპზე მოაგვარა,თუმცა აშკარა გახდა, რომ აუცილებელია ისტორიკოსთა მუშაობა, დაგვევალა სათავეში ჩავდგომოდით რელური ისტორიის დამდგენ მუდმივ მოქმედ კომისისას,რომელმაც უნდა შეძლოს თეორიული ნაშრომების შემუშავება საბჭოთა ეპოქის ისტორიოგრაფიის მტკიცებათა დასაძლევად.
მრავალწლოვანი კვლევის შედეგები, რომელიც უწმინდესი პატრიარქის ყურადღებით წარიმართა, აისახა კიდეც წმინდა სინოდის 2012 წლის 5 ივლისს დადგენილებაში,კერძოდ, რომ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ლაზიკის ეპარქია მდებარეობდა არა დასავლეთ საქართველოში, არამედ ისტორიულ სამხრეთ–დასავლეთ საქართველოში, ტრაპეზუნტის რეგიონში,ანუ, ისტორიულ სამხრეთ ლაზიკაში.
ამ რეგიონს ამჟამად ლაზისტანი ეწოდება, აქ მონასტერ სუმელასთან ახლოს, რამდენიმე კილომეტრში, პუნქტ მაჩკაში მდებარეობდაკონსტანტინოპოლის საპატრირქოს ლაზიკის ეპარქიის როდოპოლისის ბერძნული კათედრა და არა ქუთაისთან ახლოს ვარციხეში, როგორც ამჟამად მიიჩნევა.
ასევე, ზიგანას(იგივე ზიგანევის) კათედრა მდებარეიბდა არა გუდაყვაში, არამედ ლაზისტანის ქალაქ გუმუშხანესთან, სადაც ამჟამადაც მდებარეობს ამავე სახელწოდების ზიგანას ქედი და ზიგანას უღელტეხილი,
საისინის კათედრაც იქვე ახლოს არდასასთან მდებარეობდა და არა ცაისში, ხოლო პეტრას კათედრა მდებარეობდა არა ზღვის პირას–ციხისძირში, არამედ კლდოვან რეგიონში ბაიბურთან, სამხრეთ ლაზიკაში.
ამასვე ადასტურებს ამ რეგიონის ცნობილი მკვლევარი პროფესორი ნ.ადონცი და სხვანი,
შესაბამისად კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ეპარქიები მდებარეობდნენ არა დასავლეთ საქართველოში, არამედ სამხრეთ ლაზიკაში(იგივე ლაზისტანი, ტრაპეზუნტის რეგიონი).
შესაბამისად საქართველოს ეკლესიას არასოდეს გააუქმებია ბერძნული კათედრები დასავლეთ საქართველოში, რომელიც მუდამ საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში იმყოფებოდა.
ამას მიუთითებენ ჩვენი მემატიანეები, რუის–უბისის კრების წმინდა მამები, ასევე თვით ბერძენი ისტორიკოსები, მაგალითად გელასი კესარიელი, რომელიც მე–4 საუკუნის ბოლოს წერდა, რომ „წმინდა ნინომ მოაქცია იბერები და ლაზები“ ანუ „ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა“, შესაბამისად, მე–4 საუკუნიდანვე დასავლეთ საქართველო არა კონტანტინოპოლის არამედ საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში იმყოფებოდა და არასდროს ყოფილა პროზელიტური.
სამხრეთ ლაზიკაში (ჭანეთ–ლაზისტანში) ბიზანტიამ თავისი ბერძნული ლაზიკის ეპარქია დაარსა მოგვიანებით, მე–6 საუკუნეში, იუსტინიანეს ეპოქაში, რომელმაც შეძლო იქამდე ქართული ეკლესიის იურისდიქციაში შემავალი სამხრეთ ლაზეთის დამორჩილება და იქ გაბატონება.
პ.ინგოროყვას, ნ. ადონცისა და სხვათა კვლევით ცნობილი ქალაქი პიტუნტი, რომლის ეპისკოპოსი სტრატოფილე მონაწილეობდა 1–ელ მსოფლიო კრებაში 325 წელს სამხრეთ ლაზიკაში მდებარეობდა რიზესთან ახლოს და არა აფხაზეთში.
რაც შეეხება გაცილებით ჩრდლოეთით მდებარე ბიჭვინთას, ის საქართველოს ეკლესიამ აქცია უდიდეს საეკლესიო – საკათალიკოსო ცენტრად. თეიმურაზ ბატონიშვილის ცნობით იქამდეც, წარმართობის ეპოქაშიც, ბიჭვინთა უმთავრესი ზოგადქართული რელიგიური ცენტრი იყო და აქ იყო აღმართული „ყოველთა ქართველთა“ კერპი – ბოჩი, ხოლო ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ ბიჭვინთა ქათველთა ერთერთ უმთავრეს სასულიერო კერად იქცა.
სტამბულში (კონსტანტინოპოლში), აფხაზეთისა და საერთოდ, საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციის საკითხების განსამტკიცებლად მიმართული ვიზიტი ჩვენი უწმიდესი პატრიარქისა უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იყო, რომელსაც წესით უნდა მოყოლოდა ქართველი ისტორიკოსების მუშაობის გააქტიურება.
ასევე ძალზე მნიშვნელოვანი იყო ამავე საკითხების დასარეგულირებლად უწმიდესი პატიარქის სხვა ვიზიტი თურქეთში, ისტორიულ ტაოში.
თურქეთში ვიზიტისას, რომელიც ოშკის, იშხანისა და სხვა ეკლესიების მდგომარეობას შეეხებოდა, უწმიდეს პატრიარქს მეც ვახლდი. ვიზიტი კიდევ უფრო რთული სკითხების გადაჭრას შეეხებოდა, მაგრამ იგრძნობოდა კვალი იმისა, რომ აქაც სადავოდ არის ქცეული ჩვენი ისტორიული მემკვიდრეობა.
როგორც აღინიშნა, ჩვენში არსებული საბჭოთა ეპოქის თეორიით აღნიშნული ეკლესიები ნაგებია ტაოს მკვიდრი სომხების მიერ, რომელთა ქართიზაცია შემდგომ მოხდა. ეს არასწორი თეორია ეფუძნება ისტორიული ფაქტების არასაწორ ინტერპრეტაციას, მაგალითად, მართალია იშხანის ეკლესია ააგო ტაოს მართლმადიდებელმა ეპისკოპოსმა ნერსე იშხნელმა, რომელიც შემდგომ სომხეთის პარტიარქი გახდა, მაგრამ ის იყო ტაოელი ეთნიკური ქართველი და მან ტაძარი ააგო ტაოს მკვიდრი ქართველებისათვის. ის, როგორც საერთოდ ტაოს მკვიდრი მოსახლეობა, მტკიცე მართლმადიდებელი იყო, ტაოს მოსახლეობა კი მიისწრაფოდა რათა დაბრუნებოდა მშობლიური ქართული ეკლესიის იურისდიქციას.
არაქსისპირეთის მხარეების ქართულ მოსახლეობა სასანიდური სპარსეთის იმპერიის არსებობისას, განსაკუთრებით მე–6 საუკუნეში, ალბანეთისა და გუგარქის მსგავსად, მოექცნენ სომხური ეკლესიის გავლენის სფეროში, ამიტომაც სომხეთის იმჟამინდელ ეკლესიაში უამრავი ქართველი სასულიერო პირი მოღვაწეობდა და თავის ერს პატრონობდა, მაგალითად, კირიონ პირველი. ის თავდაპირველად იყო სომხეთის ცენტრალური, აირარატის პროვინციის ქორეპისკოპოსი და დვინის ეკლესიის წინამძღვარი, ჩვენ მისი ქართველობის შესახებ არაფერი გვეცოდინებოდა, შემდგომ ის რომ არ გამხდარიყო ქართლის კათალიკოსი, მსგავსადვე მოღვაწეობდა სომხეთში მართლმადიდებლობით განთქმული ეთნიკურად ქართველი, ტაოელი, ნერსე იშხნელი, რომელმაც იშხნის ეკლესია ააგო.
780 წელს შემდგარმა ამ მხარეების (ტაო–ბასიანის, ვანანდისა და კარინის) ქართველთა საეკლესიო კრებამ დაადგინა, რომ ამ მხარეების ქართველობა მტკიცე ქალკედონიტები არიან და ამიტომ სრულიად ემიჯნებიან მონოფიზიტურ სომხურ ეკლესიას, ეს წელი განისაზღვრა კიდეც ქართული წელთაღრიცხვს პირველ წლად. ამ კრებამ გაიმეორა 607–608 წლებში ქართლში შემდგარი კრების დადგენილება, რომლითაც კირიონ პირველი საბოლოოოდ გაემიჯნა სომხურ ეკლესიას.
ტაოს დიდებული ქართული ეკლესიები უცხოენოვან საინტერნეტო სივრცეში სადავოდ არიან ქცეულნი , არა მხოლოდ ისინი, თვით შიდა ქართლის ეკლესიებიც კი.
სულ რადენიმე წლის წინ სადავოდ იქცა შიდა ქართლის იურისდიქციის საკითხიც. როგორც ცნობილი „პრავასლავნაია ენციკლოპედია“, ისე სხვა უცხოენოვანი გამოცემები, ასევე საინტერნეტო სივრცე ამტკიცებს თითქოსდა ცხინვალის ჩრდილოეთით მდებარე მიწა–წყალი, ჯავა და ყაზბეგის რაიონიც კი,მიმდებარე ჩრდილო კავკასიის მიწებთან ერთად,თითქოსდა ისტორიულად შედიოდა არა ქართულიეკლესიის იურისდიქციაში, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქიაში, თითქოსდა აქაური ეკლესია–მონასტრები არა ქართული, არამედ ალანური კულტურის ძეგლები არიან.
ამ და მსგავს უსამართლობათა დასაძლევად უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ და მისი თავმჯდომარეობით საქართველოს ეკლესიის წმიდა სინოდმა მიღო მრავალი დადგენილება.
2011 წლის 20 დეკემბრის წმიდა სინოდის დადგენილების 2.დ. მუხლში აღნიშნულია –
„საბჭოთა პერიოდში ხდებოდა საქართველოსა და მსოფლიო ისტორიის გაყალბაბა, შეცდომების გამოსასწორებლად შეიქმნას ისტორიკოსთა ჯგუფიმანგლისისა და წალკის მიტროპოლიტ ანანიას (ჯაფარიძე) ხელმძღვანელობით“,
საკითხის სიმძაფრის გამო უწმიდესმა პატრიარქმა საჭიროდ მიჩნია, რათა ეს საკითხი განეხილა მომდევნო წლის სინოდის სხდომას, კერძოს, 2012 წლის 5 ივლისს წმ. სინოდის სხდომამ მიიღო დადგენილაბა, რომლის მე–6 მუხლი აღნიშნავს –
„წმინდა სინოდმა მოისმინა მანგლისისა და წალკის მიტროპოლიტ ანანიას (ჯაფარიძე) მოხსენება საქართველოს ეკლესიის ისტორიის პრობლემატიკასთან დაკავშირებით და განაჩინა: ვინაიდან XIX საუკუნის მეორე ნახევარში და განსაკუთრებით, XX ს-ში, – კომუნისტების მმართველობის ხანაში, მიზანმიმართულად შეიცვალა და გაყალბდა შეხედულება საქართველოს ეკლესიის საზღვრების შესახებ, მკვიდრდებოდა რა აზრი, თითქოს დასავლეთ საქართველო IV-X საუკუნეებში, ანუ 600 წლის მანძილზე, არ იყო ქართული ეკლესიის იურისდიქციაში, ამასთან, თითქოს, ჩრდილო, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში ასევე არ შედიოდა ჩვენი ზოგიერთი ისტორიული რეგიონი, დაევალოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის ქართულ უნივერსიტეტს, გადადგას რეალური, დროული და ქმედითი ნაბიჯები ათეისტურ პერიოდში შემუშავებული იდეოლოგიის ნაცვლად საქართველოს ეკლესიის ნამდვილი ისტორიის წარმოჩენისა და პოპულარიზაციისათვის.ხელი შეეწყოს მეუფე ანანიას (ჯაფარიძე) მიერ წარმოდგენილი მასალების დაბეჭდვას და ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობილი იმ ჭეშმარიტი აზრის განმტკიცებას, რომ “წმინდა მოციქულმა ანდრიამ იქადაგა ყოველსა ქვეყანასა საქართველოისასა,” ხოლო წმინდა ნინომ “განანათლა ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა.” (დიდი სჯულის კანონი, 1974, გვ.545-546) და რომ ამას მოწმობენ უცხოური წყაროებიც“ -წერია წმიდა სინოდის 2012 წლის 5 ივლისის დადგენილებაში.
კიდევ უფრო ადრე, შექმნილი პრობლემების აღმოაფხვრელად, უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ თავისი 2009 წლის 10 ივლისის N 76 ბრძანებით დაარსა „საქართველოს საპატრიარქოს რეალური ისტორიის დამდგენი მუდმივმოქმედი კომისია“,
თავის 2009 წლის 76–ე ბრძანებაში უწმიდესი პატრიარქი ბრძანებს –
„მე–19, მე–20 საუკუნეებში საქართველოს ეკლესის ავტოკეფალიის გაუქმებისა და სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის გაუქმების პერიოდში მიზანმიმართულად ყალბდებოდა საქართველოს ისტორია და ენათმეცნიერების საფუძვლები, ამასთან დაკავშირებით ვბრძანებ:
- საქართველოს საპატრიარქოსთან შეიქმნას საქართველოს რეალური ისტორის დამდგენი მუდმივმოქმედი კომისია მისი მაღალყოვლადუსამღვდელოესობის მანგლისისა და წალკის მიტროპოლიტ ანანიას (ჯაფარიძე) ხელმძღვანელობით. 2.საქართველოს საპატრიარქოსთან შეიქმნას ქართული ენათმეცნიერების პრობლემური საკითხების შემსწავლელი მუდმივმოქმედი კომისია პროფესორ მანანა ტაბიძის ხელმძღვანელობით“.
საბოლოოდ უნდა დავასკვნათ, რომ უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ სათავე დაუდო უახლეს ქართულ ისტორიოგრაფიას, რომელიც აღარ იმეორებს საქართველოს ანექსიის წლებში შემუშავებულ საისტორიო თეორიებს, არამედ ემყარება რუის–ურბნისის კრების მამათა და ძველ მემატიანეთა სწავლებას, რომ საქართველოს ეკლესია თავისი ჩამოყალიბების თანავე მოიცავდა სრულიად საქართველოს, როგორც მის აღმოსავლეთ, ისე დასავლეთ ნაწილებს.
შესაბამისად, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ლაზიკის ეპარქია მდებარეობდა არა დასავლეთ საქართველოში, არამედ ისტორიულ სამხრეთ–დასავლეთ საქართველოში, ტრაპეზუნტის რეგიონში, ამჟამინდელ ლაზისტანში, სადაც მდებარეობდნენ როდოპოლისის, საისინის, პეტრასა და ზიგანას კათედრები.
ასევე კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქია მოიცავდა არა შიდა ქართლს, არამედ მდებარეობდა ჩრდილო–დასავლეთ კავკასიის რეგიონში, დონისპირეთის სტეპებში. შიდა ქართლი და მომიჯნავე დვალეთი, ჩრდილო კავკასიის მომიჯნავე მხარებთან ერთად, მუდამ საქართველოს ეკლესის იურისდიქციაში შედიოდა.
რაც შეეხება სამხრეთ კახეთს, ბოდბე–გურჯაან–დავით–გარეჯას რეგიონს, ის ამჟამინდელ კახის, ზაქათალასა და ბელაქნის რაიონებთან ერთად მუდამ საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში შედიოდა, ხოლო ალბანეთს საკათალიკოსო მის სამხრეთით მდებარეობდა. საზღვარი ალბანეთსა და იბერიას შორის მდინარე ოკაზანზე გადიოდა, მდინარე ალაზნის ყველაზე უმთავრეს და წყალუხვ შენაკადზე (მდ. გოიჩაი, აზერბაიჯანში), ამ მდინარეზევე გადიოდა საზღვარი ქართლისა და ალბანეთის საკათალიკოსოებს შორის,სადაც, მტკვარ–ალაზნის შესართავთან, მდებარეობდა კამბისენა (და არა ბოდბესთან).
ხოლო, ისტორიულ სამხრეთ საქართველოს ხალხის ეთნიკურ ვინაობას კარგად წარმოაჩენს აქ დაარსებული სახელმწიფოს სახელი, რომელსაც „ქართველთა სამეფო“ ერქვა და საქართველოს წმიდა ეკლესის უმთავრეს სასულიერო კერას წარმოსადგენდა.
საქართველოს ეკლესიის იურიდიქციის საზღვრების დასაცავად მისი უწმიდესობის 60 წლიანი ბრძოლა იყო ჩუმი და გაუხმაურებელი, ამით მან უახლეს ქართულ ისტორიოგრაფიას დაუდო საფუძველი.
ჩვენი წინაპრებმა რუის ურბნისის წმიდა კრების მამებმა, მემატიანეებმა, დიდმა ისტორიკოსებმა ვახუშტი და თეიმურაზ ბაგრატიონებმა ძველი, სახელოვანი ქართული ისტორიოგრაფია დიდ სიმაღლეზე აიყვანეს. მათი დებულებების თანახმად ქართველი ერი სახელმწიფოებრივად, ენით, მწიგნობრობითა და კულტურით ერთიანი იყო ქრიტეშობამდეც, ამიტომაც საქართველოს წმიდა ეკლესია დაარსების თანავე თავის იურისდიქციაში სრულიად საქართველოს, მის აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებს აერთიანებდა. სამწუხაროდ ახალმა ქართულმა ისტოროგრაფიამ მე–19, მე–20 საუკუნეებში, საქართველოს სახელმწიფოსა და ავტოკეფალიის გაუქმების პერიოდში, არ გაიზიარა ეს თეორია, საბედნიეროდ, ავტოკეფალიისა და სახელმწიფოებრიობის აღდგენის შემდეგ უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ სათავე დაუდო უახლეს ქართულ ისტორიოგრაფიას, რომელიც არის გაგრძელება ძველი ქართული ისტორიიგრაფიისა.
უფალმა ინებოს უახლესი ქართული ისტორიოგრაფიის მამის, უწმიდესი და უნეტარესი კაოლიკოს –პატრიარქის ილია მეორის მარავალჟამიერი სიცოცხლე, ამინ
14.02.2018
საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესიის
წმინდა სინოდის სხდომის ოქმი
5 ივლისი, 2012 წელი
ამა წლის 5 ივლისს საქართველოს საპატრიარქოში შედგა წმინდა სინოდის მორიგი სხდომა. სხდომას თავმჯდომარეობდა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტი ილია II.
იმსჯელეს შემდეგ საკითხებზე:
- მისმა უწმინდესობამ და უნეტარესობამ მოკლედ მიმოიხილა დღევანდელი საერთო ვითარება…
- წმინდა სინოდმა მოისმინა მანგლისისა და წალკის მიტროპოლიტ ანანიას (ჯაფარიძე) მოხსენება საქართველოს ეკლესიის ისტორიის პრობლემატიკასთან დაკავშირებით და განაჩინა: ვინაიდან XIX საუკუნის მეორე ნახევარში და განსაკუთრებით, XX ს-ში, – კომუნისტების მმართველობის ხანაში, მიზანმიმართულად შეიცვალა და გაყალბდა შეხედულება საქართველოს ეკლესიის საზღვრების შესახებ, მკვიდრდებოდა რა აზრი, თითქოს დასავლეთ საქართველო IV-X საუკუნეებში, ანუ 600 წლის მანძილზე, არ იყო ქართული ეკლესიის იურისდიქციაში, ამასთან, თითქოს, ჩრდილო, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში ასევე არ შედიოდა ჩვენი ზოგიერთი ისტორიული რეგიონი, დაევალოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის ქართულ უნივერსიტეტს, გადადგას რეალური, დროული და ქმედითი ნაბიჯები ათეისტურ პერიოდში შემუშავებული იდეოლოგიის ნაცვლად საქართველოს ეკლესიის ნამდვილი ისტორიის წარმოჩენისა და პოპულარიზაციისათვის.
ხელი შეეწყოს მეუფე ანანიას (ჯაფარიძე) მიერ წარმოდგენილი მასალების დაბეჭდვას და ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობილი იმ ჭეშმარიტი აზრის განმტკიცებას, რომ “წმინდა მოციქულმა ანდრიამ იქადაგა ყოველსა ქვეყანასა საქართველოისასა,” ხოლო წმინდა ნინომ “განანათლა ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა.” (დიდი სჯულის კანონი, 1974, გვ.545-546) და რომ ამას მოწმობენ უცხოური წყაროებიც.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ აზრს სრულად იზიარებს ბატონი ივანე ჯავახიშვილი. იგი წერს: “ანდრია მოციქულიც და წმიდა ნინოც საერთო ქართული ეკლესიის დამაარსებლად და მთელი ერის განმანათლებლად იყვნენ ცნობილნი, საქართველოს სხვადასხვა ნაწილების ცალკე მქადაგებლების გამოძებნის სურვილიც არ ჰქონიათ, რადგან ისინი მთლიანი და განუყოფელი საქართველოს განმტკიცებისა და აღორძინებისათვის იღვწოდნენ.” (ქართველი ერის ისტორია, ტ. III, გვ.47.)“ -ნათქვამია წმიდა სინოდის დადგენილებაში.
უახლესი ქართული ისტორიოგრაფია მკვეთრად განსხვავდება ახალი ანუ მე-20 საუკუნის ქართული ისტორიოგრაფიისაგან, უახლესი წარმოადგენს აღდგენას ქართლის ცხოვრებისა და სხვა ძველი ქართული წყაროების ყველა იმ ცნობისა, რომელთაც უარყოფს ახალი, კერძოდ, საქართველოს ეკლესია ჩამოყალიბებითანავე იყო ერთიანი და თავის წიაღში მოიცავდა დასავლეთ საქართველოს ქართლის სამეფოს საზღვრებში. ქართლის სამეფო კი უწყვეტად მოიცავდა დასავლეთ საქართველოს ფარნავაზიდან ვიდრე ვახტანგ გორგასლის შვილებემდე და არაბთა შემოსევამდე. მისი დასავლეთი საზღვარი თავდაპირველად იდო მდინარე ეგრისწყალზე თანამედროვე აფხაზეთში, შემდეგ კი , ვახტანგ გორგასლის დროს საზღვარმა გადაიწია უფრო ჩრდილოეთით და დაიდო მდინარე კლისურაზე (ამჟამინდელი კელასური). ამ საზღვრებში თავის იურიდიქციას ახორციელებდა საქართველოს ეკლეისია.
მე-8 საუკუნიდან, აფხაზთა ქართული სამეფოს ჩამოყალიბების შემდეგ, ქართული ეკლესიის წიაღში ჩამოყალიბდა აფხაზთა საკათალიკოსო, რეალური პოლტიკური მოთხოვნის შესაბამისად, უმეტესად კი საეკლესიო ადმინისტრაციული მმართველობის გაადვილების მიზნით. ამის შემდეგ ქრთული ეკლესია შედგებოდა ორი ფრთისაგან, ეს იყო ქართლისა და აფხაზეთის საკათალიკოსოები, მათ შემდეგში, ჩრდილო კავკასიაში ქრისტიანული სამრევლოებისა და საეპისკოპოსოების ჩამოყალიბების შესაბამისად დაემატა ახალი ქართული საკათალიკოსო, ეს იყო ხუნძეთის ქართული საკათალიკოსო, განუყოფელი ნაწილი ერთიანი ქართული ეკლესიიისა, უფრო ადრე, მე-9საუკუნისათვის ჩამოყალიბდა ტაოს ივერიის საკათაალიკოსო, რომელის ავტოკეფალია რამდენჯერმე ცნო ანტიოქიის საპატრაიარქომ,
ყველა ეს საეკელსიო ადმინისტრაციული ერთეული ანუ საკათალიკოსო (ქართლის აფხაზეთის, ტაოს ივერიისა და ხუნძეთის საკათალიკოსოები) ჯამში ქმნიდნენ ერთიან ქართულ ეკლესიას, რომელიც გამთლიანებული იყო ერთიანი საეკლესიო კრებების , ერთიანი სჯულისკანონის, ერთიანი ტარდიციებითა და წმიდანებით, ერთიანი ქართული ლიტურგიკული ანუ საღვთისმეტყველო ქართული ენით, ისინი ქართველი ერის ეკლესიის ნაწილები იყვნენ. მსგავსადვეა ამჟამადაც მოწყობილი ბერძნული სხვადასხვა საპატრიერქოები და საეკლესიო ერთეულები, რომელნიც ერთიან ბერძნულ ეკლესიას ქმნიან (ანუ კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, იერუსალიმის, საპატრაიარქოები, ელადის, კვიპროსისა და სხვა ეკლესიაები), ასევეა სომხური ეკლესიის ერთაინობაც, რომელსაც გააჩნია სხვადასხვა ერთეულები (სომხური ეკლესიიისა) -ეჩმიაძინის, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოები, იერუსალიმისაა და კილიკიის საკათალიკოსოები, ჯამში ქმნიან ერთიან სომხურ ეკლესიას, მსგავსადვე იყო მოწყობილი ქართული ეკლესია, აღნიშნული ქართლის, აფხაზეთის, ტაოს ივერიისა და ხუნძეთის საკათალიკოსოები ერთიან ქართულ ეკლესიიას შეადგენდნენ.
შესაბამისად არასწორია ახლი ქართული ისტორიოგრაფია, რომელიც ამტკიცებს, რომ დასავლეთ საქართველო მე-10 საუკუნემდე თითქოსდა იყო კონსტანტინოპოლის საპატრაიარქოს იურისდიქცაიქაში.
სინამდვილეში კონსტანტინოპოლის საპატრაიარქოს ლაზიკის ეპარქიის საეპისკოპოსოები (ზიგანა, საისინი, პეტრა და როდოპოლისი) მდებარეობდნენ სამხრეთ ლაზიკაში ანუ ტარაპეზუნტის რეგიონის ლაზისტანში, რომელსაც ლაზიკას უწოდებდნენ ბიზაანტიელები,
აქედან გამომდინარე დასავლეთ საქართველო მუდამ ქართლის სამეფოში შედიოდა მე-8 საუკუნემდე, ხოლო ლაზიკისათვის ბიზანტიელ-სპარსათა ომები უმეტესად ტარპეზუნტის ლაზისტანს, და ზოგჯერ ჭოროხის ხეობას მოიცავდა ანუ სამხრეთ ლაზიკას, და არა სამეგრელოს, რომელიც წარმოადგენდა ცენტრს და გულს აფხაზეთის საკათალიკოსოსი, მისი მღვდელმთავარი ჭყონდიდელი ეპიკოპოსები იყვნენ მუდმივი და წარმატებული სულიერი და ადმინისტრაციული მეთაურები საქართველოს ერთიანი სახელმწიფოს რესტავრაციისა, მათ მიაღწიეს ამ მიზანს ტაოს ივერიისა და აფხაზთა სამეფოების გაერთიანების შემდეგ და საბოლოოდ ვითარცა კანცლერები და მთავრობის მეთაურები მართავდნენ და აშენებდნენ საქართველოს ერთიან სახელმწიფოს მთელი შუა საკუნეების მანძილზე, საქართველოს გამაერთიანებელი ასეთი ძალა ჭყონდიდელმა ეპისკოპოსებმა მიიღეს ჯერ კიდეგ აფხაზთა სამეფოში თავიანთი აქტიური სახელმწიფო-საეკლესიო მოღვაწეობის შედეგად.
ასევე არასწორია ახალი ქართული ისტორიოგრაფია კახეთ-ჰერეთის იურიდიქციასთან დაკავშირებითაც, მცდარია მისი მტკიცება თითქოსდა თელავთან გადიოფა ალბანეთის საკათალიკოსოს თავდაპირველი საზღავრი, ისე, რომ თითქოსდა ბოდბე, გურჯაანი, დავით გარეჯა და საინგილო შედიოდა ალაბნეთის საკათალიკოსოში, ეს არის მცდარი მტკიცება, სინამდვილეში ალბანეთის საკათალიკოსო საზღვარი კახეთთან გადიოდა მდინარე გიშისწყალსა და იქვე გამავალ მდინარე ალიჯანჩაიზე, ეს ბოლო მდინარე კახეთის სამეფოს საზღვარი იყო უძველესი ხანიდან ვიდრე მე-17 საუკუნემდე, ეს მდინარე პლინიუსთან იწოდება ოკაზანად, რადგანაც მისი სათავე კავკასიის მთებშია და დავაკების შემდეგ უერთდება მტკვარს, ანუ ისევე, როგორც აღწერდა სააზღვარსპლინიუსი იბერებსა და ალაბანელებს შორის.
მე-9 საუკუნემდე ჰერეთი ერქვა შაქის რეგიონის სამეფოს, რომელიც გაძლიერდა არაბების დახმარებით მე-9 საუკუნეში მონოფიზიტი მმართელის ალ არმანის დროს, ამ უკანასკნელმა დაიპყრო რანი და ასევე სამხრეთ კახეთი ვიდრე გავაზამდე. დაპყრობილი სამხრეთ კახეთის გასათავისუფლებლად იბრძოდნენ კახეთის ქორეპისკოპოსები და აფხაზთა მეფეები,
შაქის ჰერეთი დასახლებული იყო ქართველი ქალხით, უცხოელები მასაც ივერიას უწოდებდნენ, ამიტომაც მე-10 საუკუნეში მისი მმართველი წმიდა დინარა დედოფალი რუსულ წყაროებში ივერიის დედოფლად იწოდება, რადგანაც მან აღუდგინა შაქის ივერების წმიდა მართმადიდებელი სარწმუნოება
მსგავსადვე არასწორია ახალი ქართული ისტორიოგრაფია, რომელიც აქამდე იმეორებდა სხვათა აზრებს, თითქოსდა ტაო საომხებით იყო დასახლებული და თითქოსდა ტაოში ქართველები ჩასახლდნენმხოლოდ არაბობის დროს, ეს აზრი მცდარია, ტაოს ივერია ქართველებით იყო დასახლებული და ივერიას ეკუთვნოდა თვით სატრაბონის ცნობითაც, რომელიც აღწერს, რომ ივერთა ვრცელი მიწაწყალი პარიადრეს კალთები, ხორძენა , გოგარენა , კარენიტიდა და ქსერქსენე მიიტაცეს არმენიის მეფეებმა არტაქსიამ და ზარიადრემ, არმენიის გაქრისტიანების შემდეგ ეს ქართული მიწაწყალი სომხური ეკლესიიის ხელქვეშ აღმოჩნდა, მაგრამ ტაოს ივერებმა იბრძოლეს და გაითავისუფლეს თავი სომხური საეკლესიო უღლისაგამ მე-8 საუკუნის შუა წლებში და დაუბრუნდნენ დედაქართული ეკლესიის წიაღს.
ასევე კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქია 1080 წლამდე მდებარეობდა აფხაზეთის ჩრდილოეთ ნაწილში, მოიცავდა მდინარე არხიზის ხობას, 1081 წლის შემდეგ ბიზანტიის ქართველი დედოფლის მარიამ-მართა ბაგრატიონის წყალობით დაუბრუნდა ქართული ეკლესიის წიაღს, ხოლო ბიზანტიის იმპერატორმა ალანიის ეპარქია აქედან (აფხაზეთის ჩრდილოეთი მხრიდან) გადაანაცვლა დონისპირეთში, სტაეპაებში, სადაც არ არსებობდა ქალაქები ალანიის მღვდელმთავრის კათედრისათვის, ამიტომაც ამ უკანასკნელს საკათედრო ქალაქად გამოუყვეს სოტირიოპოლისი ტარპეზუნტთან ახლოს ლაზიკაში, მაგრამ ვითარება შეიცვალა ალდე დედოფლის ღალატის შემდეგ, ის იყო გიორგი 1-ის ქვრივი, და მან ანაკოფია მიმდებარე ალანიასათან ერთად 1032 წლისთვის გადასცა ბიზანტიას, ამ დროისათვის აფხაზეთის ალანიაში აფხაზ მეფეთა მიერ უკვე აგებილი იყო არხიზ-ზელნენჯუკის, სენტისა და შუანას ეკლეეიები, ისინი 1032 წლის შემდეგ აღმოჩნდნენ ბიზანტიელთა ხელში და ისინი ხელახლა აკურთხეს.
მაგრამ პოლიტიკური ვითარება კვლავ შეიცვალა, თურქ სელჯუკთა შემოსევის გამო ბიზანტია იძულებული გახდა საქართველოსათვის უკან დაებრუნებინა ანაკოფია, ცხადია მიმდებარე ალანიასთან ერთად, 1074 წლისათვის, გრიგოლ ბაკურიანისძის ხელით, ამის შემდეგ აფხაზეთის ალანია მუდამ ქართული ეკლესიის იურისდიქციაში შედიოდა, ხოლო ბიზანტიური ალანიის სამიტროპოლიტო მდებარეობდა დონისპირეთის სტეპებში, ამიტომაც სრულიად უადგილოა სეპარატისტების მტკიცებანი, თითქოსდა ლანიის ეპარქია მოიცავდა მჟამინდელ ცხინვალის რეგიონს.
ამ და სხვა უამრავი საკითხით, განსხვავდება უწმიდესი პატრაიარქის ილია მეორის მიერ დაფუძნებული უახლესი ქართული ისტორიოგრაფია ახლისაგან, ჩვენ გვჯერა, რომ ეს მიმარტულება თავის ღირსეულ ადგილს განიმტკიცებს ჩვენი ხალხის მეხსიერებაში.