მწიგნობართუხუცესი

ქართულ ეკლესიასა და სახელმწიფო მმართველობის სისტემაში განსაკუთრებული ადგილი ეჭირა მწიგნობართუხუცესს. ივ. ჯავახიშვილის სიტყვით საქართველოს კათალიკოსის კარი ისევე იყო მოწყობილი, როგორც ხელმწიფის კარი. ჩვენთვის ცნობილი არის ხელმწიფის კარის მოხელეთა რიგი, მაგრამ არ ვიცნობთ საკათალიკოსო კარს, ამ მხრივ ალბათ ნიშნეულია ბიზანტიაში კონსტანტინოპოლის პატრიარქის სამოხელეო წყობის სახე. იქ დიდი ადგილი ეჭირა ხარტოფილაქსს, რაც შესაძლოა უდრიდეს ქართულ მწიგნობართუხუცესს თავისი უფლებით. “ძალზე რთული იყო კონსტანტინოპოლის ეკლესიის საეკლესიო მოხელეთა იერარქია. ეს სამოხელეო თანამდებობები იყოფოდა 9 რანგად (9 დასად, დასი 5 წევრისაგან შედგებოდა). პირველ დასში შედიოდა დიდი ხარტოფილაქსი, დიდი ეკონომოსი, დიდი საკელარი, დიდი სკევოფილაქსი და საკელი. შემდეგ ამ ხუთეულს მიუმატეს მეექვსე თანამდებობა – პროტეკდილი. აღნიშნული პატივის მქონე პირები იწოდებოდნენ აგრეთვე საეკლესიო არხონტებად (თავადებად) და შეადგენდნენ საგანგებო ფენას, რომაელ კარდინალთა ფენის მსგავსად. ამ მომენტთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ საეკლესიო მაღალ მოხელეთა არსებობა ქართული ეკლესიისათვისაც იყო დამახასიათებელი, არა მხოლოდ უმაღლესი იერ არქიულ ი კარ ისათვის, მო ნასტრე ბისათვისაც კი, მაგალითად, ივანე ჯავახიშვილს გარკვეული აქვს, რომ ქართული მონასტრები იმართებოდა ბერ-მონაზვნების მაღალი ფენის – “თავადთა ძმათა” მიერ და მას პირველი დასი ეწოდებოდა, არსებობდა სხვა სამმართველო “დასებიც”. რა ფუნქცია ეკისრებოდა ხარტოფილაქსს კონსტანტინოპოლის პატრიარქის კარზე? იგი ხშირად დიაკვნის, ანდა პრესვიტერის ხარისხით ხელმძღვანელობდა საპატრიარქო არქივს, იცავდა სიგელებსა და აქტებს, სცემდა სიგელებს ეკლესია-მონასტრების ასაშენებლად, ხელმძღვანელობდა საეკლესიო თანამდებობებზე პრესვიტერებისა და დიაკვნების არჩევა-დანიშვნას. მეთვალყურეობდა ეპარქიაში სარწმუნოებისა და პატიოსნების მდგომარეობას. წყვეტდა საეკლესიო დისციპლინის სადავო საკითხებს, ხარტოფილაქსი წყვეტდა სასამართლო საქმეს არა მხოლოდ სამღვდელოებისას, არამედ საერო პირებისაც სასულიერო სფეროში.

ერთი შეხედვით, თითქოსდა ხარტოფილაქსის უფლებები ჰგავს მწიგნობართუხუცესისას, მით უმეტს, რომ ეს უკანასკნელი სასამართლო წარმოების საქმეს ხელმძღვანელობდა ხარტოფილაქსის მსგავსად და მის მწიგნობრებს სიგელების დაცვა ევალებოდათ. ხომ არ იყო მოწყობილი ქართული სამეფო კარი ბიზანტიურის მსგავსად? როგორც ჩანს, მწიგნობართუხუცესი ჰყავდა არა მხოლოდ საქართველოს მეფეს, არამედ კათალიკოსპატრიარქსაც, ისევე, როგორც კონსტანტინოპოლის პატრიარქს. თუკი კონსტანტინოპოლურ საპატრიარქო კარზე ხარტოფილაქსი პრესვიტერის (ან დიაკვნის) ხარისხისა იყო, საქართველოს მეფეს მწიგნობართუხუცესად ეპისკოპოსი აურჩევია, თანაც ავტორიტეტული კათედრისა, საქართველოს სახელმწიფოს ოქროს ხანაში ხელმწიფის კარზე მწიგნობართუხუცესის სახელო ჭყონდიდელ ეპისკოპოსს ებარა. მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელი – პირველი პირი იყო სახელმწიფოში მეფის შემდეგ. იგი “მამად მეფისა” ითვლებოდა და ებარა მთლიანად სამეფოსა და სამეფო სახლის გამგეობა. იგი იყო ვაზირთა უპირველესი. შედიოდა დარბაზის კარზე “ოთხი ბერისაგან” ანუ “დიდ მონაზონთაგან” შემდგარ სახელმწიფო საბჭოში, რომელიც ფაქტობრივად მართავდა სახელმწიფოს მეფესთან ერთად. ამ “ოთხი ბერის” შემადგენლობა ასეთია:

1. პატრიარქი;
2. აფხაზეთის კათალიკოსი;
3. მოძღვართმოძღვარი და
4. მწიგნობართუხუცესი.

ბაგრატ IV-ის ოპიზისადმი 1060-1065 წწ. ბოძებულ სიგელიდან ჩანს, რომ სახელმწიფო დარბაზის კარზე დარბაზობისას უმაღლესი სამღვდელოების (ეპისკოპოსთა) დასწრება საქვეყნოდ გამრიგე ხელისუფალთა წარმომადგენლებთან ერთად ნორმას წარმოადგენდა. “ხელმწიფის კარის გარიგებიდანაც” ჩანს, რომ სახელმწიფო დარბაზის სხდომებს ესწრებოდნენ “ოთხი ბერი” და ასევე, ვეზირები (მათი “უხუცესი” იყო ამ ოთხი ბერიდან ერთ-ერთი – მწიგნობართუხუცესი), სასულიერო წოდების სხვა წარმომადგენლები. ამჟამად მიღებული თვალსაზრისით გავლენიანი საეკლესიო პირები სახელმწიფო მმართველობაში დავით აღმაშენებლის დროს შეიყვანეს იმისათვის, რათა “ეკლესია საბოლოოდ დამორჩილებოდა მეფის ხელისუფლებას. სხვა აზრისა იყო ნიკო მარი, რომლის მოსაზრება დამაჯერებელია, მას მიაჩნდა, რომ “ძველ საქართველოში საერო და სასულიერო ძალაუფლების ერთობა წარმოადგენდა უდავო ფაქტს”, მაშასადამე მოხდა არა ეკლესიის “საბოლოო დამორჩილება” სახელმწიფოს მიერ რუის-ურბნისის კრების მეშვეობით, არამედ პირიქით – ეკლესია და სახელმწიფო შეთანხმდა ძალაუფლებათა გაერთიანების შესახებ. უფრო სწორად, მათ კვლავ განაგრძეს ქვეყნის მართვის ძველი ტრადიცია – ერთობლივი ძალაუფლებით მმართველობისა. მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელის თანამდებობა ნ. მარს მიაჩნდა “საქართველოში ოდესღაც არსებული სასულიერო და საერო ძალაუფლების ერთ ხელში თავმოყრის ტრადიცის გვიანდელ გადმონაშთად”. ამ საკითხთან დაკავშირებით მას დაუწერია სპეციალური გამოკვლევა “ხელმწიფის კარის გარიგების შესახებ”, რომელიც არ არის გამოქვეყნებული. საქართველოს სახელმწიფო იმართებოდა არა თვითმპყრობელი მეფის, არამედ მეფისა და სახელმწიფო საბჭოს მიერ, რომელსაც “დარბაზი” ეწოდებოდა, როგორც ეს ივ. ჯავახიშვილს აქვს გარკვეული. ეკლესიის ადგილი სახელმწიფოს მართვის საქმეში სწორად სახელმწიფო საბჭოში ჩანდა. ამ საბჭოში, რომელსაც ძველად “დარბაზი” ერქვა, უპირატესი და უმთავრესი წევრები იყვნენ ქართული ეკლესიის პირველხარისხოვანი ოთხი იერარქი – “ოთხი ბერი”. ეს ოთხი ბე რი ქმნ იდა საბჭოს უმთავრეს და ცენტრალურ ბირთვს. მათ განაწილებული ჰქონდათ არა მხოლოდ სახელმწიფოს, არამედ ეკლესიის მართვის ფუნქციებიც – დარბაზის მეშვეობით. მათგან ერთ-ერთს მწიგნობართუხუცესს უშუალოდ ევალებოდა ხელმძღვანელობა გაეწია სახელმწიფო აღმსრულებელი და სასამართლო სფეროსათვის, მოეკითხებოდა ფინანსური და სამხედრო სფეროებიც. ეს არ ნიშნავს, რომ სხვა დარჩენილ სამ ბერს ე.ი. საქართველოს პატრიარქს (იგივე იყო იმავდროულად ქართლის კათალიკოსი), აფხაზეთის კათალიკოსსა და მოძღვართმოძღვარს მწიგნობართუხუცესზე ნაკლები პატივი გააჩნდა. მათ არანაკლებ მნიშვნელოვანი სფეროები ებარათ საქვეყნო-საეკლესიო მართვა-გამგეობისა, მაგრამ მწიგნობართუხუცესი უფრო მეტად ჩანდა, რადგანაც იგი უშუალოდ წარმოადგენდა მთავრობის მეთაურს, ანუ ვაზირთა უპირველესს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არ არის მემატიანის შეცდომა განცხადება იმის შესახებ, რომ “მონასტერნი და საეპისკოპოსონი და ყოველნი ეკლესიანი წესსა და რიგსა ლოცვისასა და ყოვლისა საეკლესიოსა განგებისასა დარბაზის კარით მიიღებდიან, ვითარცა კანონსა უცდომელსა და ყოვლად შვენიერსა და დაწყობილსა, კეთილწესიერებასა ლოცვისა და მარხვისასა”. ამჟამად, მემატიანის ამ განცხადებას მიიჩნევდნენ გადაჭარბებად, მაგრამ თითქმის იმავეს წერს “ხელმწიფის კარის გარიგების” ავტორი _ “გელათისაგან კიდე საყდარნი და სხვანი მონასტერნი და ეკლესიანი ხუცესნი და მონაზონნი და რაც საეკლესიონი დასნი არიან – ყველა ჭყონდიდელის და საწოლის მწიგნობარის სახელოისია”. გელათი “მოძღვართმოძღვარს” ეკუთვნოდა, სხვა სრულიად საქართველოს საეკლესიო დასი, ჩანს, ხელმწიფის კარიდან იმართებოდა ჭყონდიდელისა და საწოლის მწიგნობარის მიერ, რომელთაც ევალათ მითითებებისა და აქტების გაგზავნა ადრესატამდე. მაშასადამე, საქართველოში “საერო და სასულიერო ძალაუფლების ერთობის” გამო “დარბაზის კარიდან” წესსა და რიგს იღებდა ყველა უწყება – როგორც საერო, ისე საეკლესიო. დარბაზის კარის საქმიანობას უმაღლესი იერარქია წარმართავდა. საერო და სასულიერო ძალაუფლების ერთობით ქვეყნის მართვა იდეალურ სახედ რომ მიიჩნეოდა მმართველობისა იქიდანაც ჩანს, რომ იმერეთის სამეფოს, თვით უკანასკნელ დროსაც კი, რუსეთის იმპერიის მიერ ამ სამეფოს გაუქმებისას, მეფესთან ერთად მართავდა იმერეთის “სახელმწიფო საბჭო”. ამ სახელმწიფო საბჭოში შეყვანილი იყო ოთხი ეპისკოპოსი დასავლეთ საქართველოდან იმერეთის თავადაზნაურობასთან ერთად. როგორც ჩანს, ეს “ოთხი” რიცხვი გაიდეალებული და ტრადიციული იყო. ამ “ოთხეულში” შედიოდა იმერეთის კათალიკოსის ტახტზე მჯდომი დოსითეოს ქუთათელი, და აგრეთვე ექვთიმე გენათელი და კიდევ ორი სხვა ეპისკოპოსი. ივ. ჯავახიშვილის მიერ გამორკვეულია, რომ “სახელმწიფო დარბაზში XI ს-ის შუა წლებში წევრებად ყოფილან: უმაღლესი სამღვდელოებისა, დარბაზის კარს მყოფთა და საქვეყნოდ გამრიგე ხელისუფალთა უფროსი წარმომადგენელნი და “მეცნიერნი საბჭოთა საქმეთანი” ანუ იურისტი აზნაურნი”.

მწიგნობართუხუცესის ადგილის წარმოჩენის მიზნით, ჩვენ გავაგრძელებთ ჩამოთვლას ბიზანტიურ კარზე მყოფი მოხელეებისა (თუმცა ისინი საპატრიარქო კარზე იყვნენ): “დიდი ეკონომოსი” – იყო მთავარი იმ ეკონომოსებისა, რომელნიც საეკლესიო მეურნეობას ხელმძღვანელობდნენ. ეკონომოსის წარმომადგენლობა დადგინდა ქალკედონის კრების მამების მიერ 26-ე კანონით. “დიდი ეკონომოსი”, შესაძლოა, უდრის ქართულ “უხუცეს მეჭურჭლეს” ანუ “მეჭურჭლეთუხუცესს”. მისი მოვალეობაც იგივეა, ოღონდ ხელმწიფის კარზე. “დიდი სკევოფილაქსი” – მოვალე იყო დაეცვა საეკლესიო შემოსავალი, დგამ-ავეჯი, ჭურჭლეული და სალარო, აგრეთვე ეთვალყურა ღვთიმსახურების აღსრულების დროს წეს-რიგისათვის.64 ჩვენი “მეჭურჭლეთუხუცესი”, ჩანს, აერთიანებდა ორ კონსტანტინოპოლურ თანამდებობას – დიდი ეკონომოსისა და დიდი სკევოფილაქსისა, ეს უკანასკნელიც, ჩანს, ჩვენებური მეჭურჭლეა. “დიდი საკელარი” _ ინიშნებოდა მონასტრების სამართავად და პირველ რიგში სამონასტრო ქონებისა. როგორც აქედან შეიძლება ვიფიქროთ, თუ კი კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოში მონასტრები ერთი ცენტრიდან იმართებოდა, შესაძლოა, ჩვენშიც იმავე მოვლენას ჰქონდა ადგილი, კერძოდ იმართებოდა ერთი ადგილიდან – საპატრიარქო კარიდან, ანუ იგივე ხელმწიფის კარიდან, აგრეთვე მონასტრების ქონებასაც ერთი ცენტრიდან ხელმძღვანელობდნენ, ჩანს, “დიდი საკელარი” ჩვენებური მოძღვართ-მოძღვარია. მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელის სახელოსთან დაკავშირებით, ივ. ჯავახიშვილს აქვს ბრწყინვალე გამოკვლევა თავის “სამართლის ისტორიაში”, რომლის ვრცელი ამონარიდები მოგვყავს ქვემოთ: “ვაზირებში ყველაზე უფროსად მწიგნობართუხუცესი ითვლებოდა. პირველად მწიგნობართუხუცესი მხოლოდ X-XI სს-ის ძეგლშია მოხსენებული, სახელდობრ, იმ ღრტილას მომხდარ სამღვდელო კრებისა და პაექ რო ბის აღწერ ილ ობ აში, რო მე ლსაც ეწოდებოდა “სიტყვის-გება ბერისა ეფთვიმე გრძ ელ ისა სო სნ ეთ ის მიმარ თ სო მე ხთ ა მოძღვრისა”. ამ თხზულებაში ბაგრატ მეფის თანამედროვედ დასახელებულია “მწიგნობართუხუცესი მეფისა სახელით ეფთვიმე”. ჯერჯერობით ამაზე უწინარეს ქართულ საისტორიო მწერლობაში ჩვენ მწიგნობართუხუცესის ხსენება არ მოგვეპოვება. მეორე ცნობა მწიგნობართუხუცესის შესახებ შენახულია მოსე ხონელის მიერ 1085 წელს გადაწერილ გიორგი მთაწმიდელის ახალნათარგმნ თხზულების ბოლოში. ამ წიგნის ანდერძში ნათქვამია, რომ იგი დაწერილია “სალოცველად ღმრთივ-გვირგვინოსანთა მეფეთა ჩვენთა გიორგი მეფეთა მეფისა და კესაროსისა და ძისა მათისა დავით მეფისა სევასტოსისა და კუალად სალოცველად ძმათა ჩემთა იოანე ჭყონდიდელ მთავარეპისკოპოსისა და სვინგელოზისა, პეტრე ვესტისა და მწიგნობართუხუცესისა”-ო. დავით IV აღმაშენებლის დროს უკვე იხსენიება “გიორგი ჭყონდიდელი მწიგნობართუხუცესი” და მწიგნობართუხუცესი აქ მარტივად ჭყონდიდელადაც იწოდება. ამ ორი თანამდებობის შეერთება პირველად სწორედ დავით აღმაშენებლის დროს და მისსავე ბრძანებით უნდა მომხდარიყო. დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი გიორგი ჭყონდიდელ-მწიგნობართუხუცესზე ამბობს: იგი იყო “კაცი სრული ყოვლითა სიკეთითა სულისა და ხორცთასა, სავსე სიბრძნითა და გონიერებითა, განმზრახი სვ იანი და ფრთ ხილი, თ ანაგამკაფვე ლი ყოველთა გზათა და საქმეთა და ღუაწლთა” მეფისათაო. მწიგნობართუხუცესი იყო მეფისა “გამზრახი”, ანუ მრჩეველი და მეფის სახელმწიფო მოღვაწეობის “თანა-გამკაფელი”, ანუ თანამშრომელი. იგი “თავს ადგა… პატრონის მსახურებათა”, ე.ი. მეფის მსახურებას სათავეში უდგა. მწიგნობართუხუცესი უნდა ყოფილიყო “ბრძენი და გონიერი, პატრონთათის სვიანი და ერთგული და შემეცნებული საურავთა”. მას “საურავნი” ჰქონდა. ერთ ქართულ კარაბადინში მწიგნობართუხუცესის შესახებ შემდეგი საყურადღებო ცნობა მოგვეპოვება: კარნუ-ქალაქიდან რუკნადინის დამარცხების შემდგომ ალაფად მოტანილ სააქიმო წიგნის გადმოთარგმნა მიბრძანაო “ქრისტეს მიერ პატრონმან ჭყონდიდელმან, მისმან მწიგნობართუხუცესობამან, პროტოუპერტიმოსმან და ვაზირთა ყოველთა უპირველესმან, კაცმან გონება-მოსავმან და საღმრთოითა მსჯავრითა მართლმსაჯულმან და ხაელისაპყრობელმან უღონოთა და ქურივთა მან”-ო. ამ მოკლე ცნობიდან ჩანს, რომ მწიგნობართუხუცესი “ვაზირთა ყოველთა უპირველესი” ყოფილა, ამასთანავე “მართლმსაჯული და ხაელისამპყრობელი უღონოთა და ქურივთა”. შევსებულ “ქართლის ცხოვრებაში”, სადაც ისტორიკოსს საუბარი ახალი მწიგნობართუხუცესის დანიშვნის შესახებ აქვს, ნათქვამია: თამარ მეფე დიდ საგონებელს მიეცა და “გონებდა, თუ ვის მიანდოს დავით და სპა თვისი და განსაგებელი სახლისა თვისისა”-ო, ე.ი. მწიგნობართუხუცესს ებარა სახელმწიფო სახლის “განსაგებელი”, სამეფოს სპა და თვით თამარ მეფის თანამეცხედრეც კი, დავით მეფე, მისი საზრუნავი უნდა ყოფილიყო. ქართული ჟამთააღმწერლის სიტყვიდან ჩანს, რომ მწიგნობართუხუცესის უფლებას “სამეფოსა და სახლის განგება” შეადგენდა. როდესაც ლაშა-გიორგის ძემ დავითმა საქართველოს სამეფო წესწყობილება დაარღვია და ბათო ყაენთან გამგზავრების წინ უბრალო მესტუმრე ჯიქური მწიგნობართუხუცესის მაგიერ სამეფოს უზენაეს გამგებლად გახადა, მეფემ მას “Bელთ უდვა სამეფოსა და სახლისა განგება”. მწიგნობართუხუცესი და ვაზირთა უპირველესი მარტო სახელმწიფო საქმეების მთავარი გამგე კი არ იყო, არამედ იგი ამასთანავე მესტუმრე ჯიქურივით “გამგებლად სახლისა სამეუფოსა” იყო ხოლმე და მეფის საკუთარი და პირადი ქონების საგამგეოს უზენაეს მმართველადაც ითვლებოდა, ამას ის გარემოებაც ამტკიცებს, რომ როდესაც ბასილ მწიგნობართუხუცესმა “იწყო საურავთაცა ქმნად თვინიერ მეფისა კითხვისა”, თურმე დიდად ეწყინა მეფეთა ქვეყანათა”. მეფის შემდგომ მწიგნობართუხუცესი ქვეყნის უზენაესი მზრუნველი, საზოგადო კეთილდღეობისა და წარმატების მოურნე და პოლიტიკისა და მიმართულების საჭეთმპყრობელი იყო”.

“ხელმწიფის კარის გარიგებაში ნათქვამია: “მწიგნობართუხუცესი ვითა მამა არს მეფისა, ეგრე ყველა საურავი უმისოდ არ იქნების”-ო. ე.ი. მწიგნობართუხუცესი მეფის მუდმივი “განმზრახი”, მრჩეველი და თანამშრომელი, მისი სახელმწიფო მოღვაწეობის “თანა-განმკაფელი” იყო. ცხადია, რომ “საურავთა ქმნა” მწიგნო ბართ უხუც ესს ჭყონდიდელს და ვაზირთა-უპირველესს არც შეეძლო “თვინიერ მეფისა კითხვისა”. მას ამის უფლება არ ჰქონდა. ქართველ ჟამთა აღმწერელს მოთხრობილი აქვს, რომ ბასილ ჭყონდიდელმა მეფე დავით ლაშას ძის მოუცლელობით ისარგებლა და “იწყო საურავთაცა ქმნად თვინიერ მეფესა კითხვისა”, მეფის მიერ სიკვდილად იქმნა დასჯილიო.75 ე.ი. როგორც მეფეს უმწიგნობართუხუცესოდ სახელმწიფო საქმეები არ უნდა განეგო, ისევე არც ამ ვაზირთა უპირველესს შეეძლო “თვინიერ მეფესა კითხვისა” ემოქმედნა სახელმწიფოს მნიშვნელოვანი საქმეების გადაწყვეტის დროს. მწიგნობართუხუცესი-ჭყონდიდელი მოვალე იყო სახელმწიფოს საზოგადო კეთილდღეობისათვის ეზრუნა, თაოსნობა და ფხა გამოიჩინა ამ საქმეში, მოთავე ყოფილიყო “განზრახვათა კეთილთა სამეფოსათვის და ერისა უმჯობესთათვის”. ის ამასთანავე სახელმწიფოს წარმომადგენელი იყო, მისი უფლებათა დამცველი. სტეფანოს ორბელიანი ამბობს, რომ იმ დავის გარჩევის დროს, რომლითაც სომეხთა ორი მონასტერი ერთმანეთს ვერცხლის ჯვარს ეცილებოდა, სამეფოს წარმომადგენლად დიდი ჭყონდიდელი მწიგნობართუხუცესი იყო. შევსებული ქართლის ცხოვრების ზემომოყვანილ ცნობაში აღნიშნულია, რომ მწიგნობართუხუცესს ჰქონდა მინდობილი საქართველოს სამეფო სპაც. საქართველოს საისტორიო წყაროებიდან ჩანს, რომ სანამ მეფე დიდი ომის გამოცხადებას გადაწყვეტდა, საქართველოში წესად ყოფილა, რომ მეფის წინაშე “ყოველნი ვაზირნი და სპანი შეიკრიბებოდნენ და განზრახული სამხედრო მოქმედების შესახებ სჯა ჰქონდათ. ამ კრების გადაწყვეტილებაზე იყო დამოკიდებული “დაასკვნიდა” იგი ომს და “მიმართებას” თუ არა. ვითარცა “ვაზირთა ყოველთა უპირველესს” და ისეთს ხელისუფალს, ურომლისოდაც არა “საურავის” გადაწყვეტა არა შეიძლებოდა, ომიანობისა თუ მშვიდობიანობის გადაწყვეტის საკითხშიც, რასაკვირველია, თავისი ძლიერი გავლენა ექნებოდა. როდესაც ბჭობა ომიანობის დაწყებას დაასკვნიდა, მეფე ბრძანებას გამოსცემდა ხოლმე “წუევად ლაშქრისა”. აბუ-ბაქარ ათაბაგის წინააღმდეგ გალაშქრების შესახებ ბჭობა იყო და კრებამ ომი დაასკვნა. თამარ მეფემ მწიგნობართუხუცესს და ჭყონდიდელს ანტონს “ესრეთ უბრძანა: “ისწრაფედ დაწერად და მამაცურითა სიტყვითა მიმოდასდევით ბრძანება, რათა მსწრაფლ შემოკრბეს მხედრობა”-ო. კანონით მწიგნობართუხუცესს და არა ამირსპასალარს უნდა დაეგზავნა ლაშქრის წვევის წიგნები და ჯარის შეყრის შესახებ ბრძანება გაეცა. განსაკუთრებულ შემთხვევაში მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელი ომშიც მიდიოდა და საქართველოს მხედრობას ბრძოლის ველზე მიყვებოდა. როდესაც თამარ მეფემ აბუბაქარის წინააღმდეგ საომრად ჯარი გაისტუმრა, მან “თანაწარატანა ანტონი ჭყონდიდელი”. ამ ცნობას ადასტურებს თამარის ისტორიკოსიც შამქორის ომის “ჟამსა მწიგნობართუხუცესი ანტონიცა წინაშე იყო და (მეფე დავითმა) მას უბრძანა წარძღვანება ძელისა ცხოველებისა, რომელ არს სკიპტრა და ჯაჭვ-ჭური მეფისა”. ბრძოლა რომ დაწყებულა, იგი საომარ ველს მოშორებია, ხოლო შემდეგ ომიდან ძლევამოსილებით გამოსულს მეფე დავით სოსლანს იქვე “მიეგება წინა ანტონი ვაზირი”-ო, “რომელმან რიდობითა მონაზონობისათა არა იხაადა მახვილი და მისრულმან ორითა ყმითა შემოაქცია სამასი ჯორი და აქლემი” ამ ცნობებიდან ჩანს, რომ მწიგნობართუხუცესს საქართველოს სპაზე ზრუნვაც ედო ვალად. მწიგნობართუხუცესი იყო აგრეთვე “მართლმსაჯული და ხელისამპყრობელი უღონოთა და ქვრივთა”. ჭყონდიდელი “ორშაბათს დღეს სააჯო კარსა შიგან დაჯდების, ობოლთა და ქვრივთა და მიმძლავრებულთა მოჩივართა განიკითხავს”. მწიგნობართუხუცესი ქვრივობოლთა და უღონოთა საჩივრებს არჩევდა, როდესაც კი ისინი თავიანთ თავს დაჩაგრულად და მიმძლავრებულად სთვლიდნენ. იგი მათი მფარველი, “ხელისამპყრობელი” და მათ შელახულ უფლებათა აღმდგენელი უნდა ყოფილიყო. “რაც ვის უსამართლო სჭირს, არ მოეშვების, რომ არ დაიურვოს” მწიგნობართუხუცესმა _ ნათქვამია “კარის გარიგებაში”. ამგვარი საჩივრების გასარჩევად ორშაბათი დღე ყოფილა დაწესებული. მწიგნობართუხუცესს ვითარცა სახელმწიფოს უზენაეს მოურნეს, საჭურჭლესთანაც ჰქონია კავშირი: “კარის გარიგება”-ში ნათქვამია, მწიგნობართუხუცესი “საჭურჭლესაც შევა”-ო, ალბათ, როგორც მთავარი ზედამხედველი. მწიგნობართუხუცეს-ჭყონდიდელი, ვითარცა მთავარეპისკოპოზი და ვაზირი, სასულიერო და საერო, სახელმწიფო ხელისუფლებისა და დიდების შემაერთებელი იყო. იგი დიდ მონაზონთა ჯგუფშიაც ირიცხებოდა და ვაზირთა უპირველესადაც ითვლებოდა: “კარის გარიგებაში”-ში “პურობის” წესის აღწერილობაში ნათქვამია: “მწდე დარბაზით ათქს ოთხთავე. მოძღვართმოძღვარსა, კათალიკოზსა (ორს, ქართლისა და აფხაზეთისას), ჭყონდიდელსა, და სამთა ვაზირთა: ათაბაგსა, ამირსპასალარსა და მანდატურთუხუცესთა”-ო. შემდეგ კი სწერია: “ამირეჯიბს მართებსო ოთხთა მონაზონთა და სამთა ვეზირთა წვევაო”. მაშასადამე, მწიგნობართუხუცესიც ოთხთა მონაზონთა ჯგუფში ყოფილა მოქცეული. ამიტომაც, მწიგნობართუხუცესს ეკითხებოდა ყველა საქმე ეკლესიებისა და მონასტრების, სამღვდელოებისა და მოწესეთა შესახებ. შევსებულ “ქართლის ცხოვრებაში” ნათქვამია ანტონ მწიგნობართუხუცესისა და ჭყონდიდელის შესახებ, რომ იგი იყო “შემეცნებული საურავთა ეკლესიათა და მონასტერთა”-ო.88 საეკლესიო და სამონასტრო საურავნი პირადად მას ეკითხებოდა ხოლმე და მათი კარგი ცოდნა აუცილებელი იყო მწიგნობართუხუცესისათვის. ამას “კარის გარიგებაც ადასტურებს: “გელათისაგან კიდე, საყდარნი და სხვანი მონასტერნი და ეკლესიანი, ხუცესნი და მონაზონნი და რაც საეკლესიონი დასნი არიან, ყველა ჭყონდიდელისა და საწოლის მწიგნობრის სახაელოს” არიანო”. მწიგნობართუხუცესს, ვითარცა ვეზირს, ეკლესიაზე ხელი მიუწვდებოდა, რამდენადაც ეკლესია სახელმწიფოზე იყო დამოკიდებული. როდესაც მეფეს სურდა ეკლესიისადმი საჩქარო მიწერილობა დაეგზავნა, ბრძანებას მწიგნობ ართუხუცესის პირით შეუთვლიდა ხოლმე. შევსებულ ქართლის ცხოვრებაში ნათქვამია, თამარ მეფემ აბუბაქარ ათაბაგის წინააღმდეგ გალაშქრების გადაწყვეტის შემდგომ ანტონ მწიგნობართუხუცესს უბრძანა: “მიუმცენით ყოველთა ეკლესიათა და მონასტერთა, რათა დაუცადებელნი ღამისთევანი და ლიტანიობანი აღესრულებოდენ ყოველთა ადგილთა”-ო. დოგმატური საკითხების განხილვა და გადაწყვეტა ქართლის კათალიკოზს და ადგილობრივ საეკლესიო კრებას შეეძლო და ამ სფეროში მწიგნობართუხუცესს ხელი არ მიუწვდებოდა. განსაკუთრებულ შემთხვევებში (შიომღვიმის მონასტრის მიერ არჩეული წინამძღვრის დამტკიცება) საქართველოს მთავრობას უფლება ჰქონდა ეკლესიის შინაურ საქმეებში ჩარეულიყო. დავით აღმაშენებელმა შიომღვიმის მონასტერს საქართველოს კათალიკოზის თანხმობით დიდი უპირატესობა მიანიჭა, სამოსამართლო შეუვალობა და კათალიკოზისაგან დამოუკიდებლობა უწყალობა ისე, რომ რაკი მონასტერი წინამძღვარს “მთავარ-მემღვიმეს წილისყრით (“წილგდებით”) აირჩევდა, მას პირდაპირ მეფე ამტკიცებდა, დარბაზს მოსულს არგანს უწყალობებდა და აბარებდა მონასტრის მართვა-გამგეობას: “რაცა საქმე და საურავი მათი იყოს, მწიგნობართუხუცესი “იყოფოდის” მეურნედ და “რომელსა ჩუენ ვერ მიიწენეთ” ვინც მწიგნობართუხუცესად იყოს იგიცა იურვობდეს”. “ხელმწიფის კარის გარიგების” თანახმად, მწიგნობართუხუცესი რომ სააჯო კარში სასამართლო საქმეების გარჩევას და “მოჩივართა განკითხვას” შეუდგებოდა ხოლმე, მას ყოველთვის “საწოლის მწიგნობარი გვერდს უზის და ზარდახნის მწიგნობარს გაგზავნის, და მისი პირით მოახსენებს, რაც ვის რა სჭირს”-ო. ხოლო “რასაც მისის პირით ვერ დაიურვებს, ადგების და თვით მივა და მაშინ იურვის” და “რაც ვის უსამართლო სჭირს, არ მოეშვების, რომ არ დაიურვოს”-ო. მაშასადამე, ზარდახნის მწიგნობარი და საწოლის მწიგნობარი სააჯო კარში სასამართლო საქმეების გარჩევის დროს ვაზირთუპირველესის და მწიგნობართუხუცესის თანაშემწეები ყოფილან. ამგვარად, სასამართლო 3 წევრისაგან ყოფილა შემდგარი, რომელთაგან ერთი, სახელდობრ, მწიგნობართუხუცესი, უფროსი და თავმჯდომარე ყოფილა, ერთი კიდევ, სახელდობრ, ზარდახნის მწიგნობარი, გამომძიებელი და საქმის მომხსენებელი ყოფილა”.

როგორც ზემოთ ჩანს, მწიგნობართუხუცესი სახელმწიფოში უპირველეს სახელოს ფლობდა, ამიტომაც ამ თანამდებობაზე დანიშნულ პირს ქვეყანაში დიდი ავტორიტეტი უნდა ჰქონოდა, ასეთად მიუჩნევიათ არა კერძო საეკლესიო პირი, არამედ მთლიანად საეკლესიო კათედრა ჭყონდიდელი ეპისკოპოსისა, როგორც ჩანს, მას (კათედრას) ქვეყნის წინაშე წარსულში რაღაც დიდი დამსახურება უნდა ჰქონოდა. ჭყონდიდელ ეპისკოპოსს სახელმწიფოებრივი გავლენა უნდა მოეპოვებინა ჯერ კიდევ აფხაზთა სამეფოში. შესაძლოა “აფხაზთა სამეფოს” ფორმირების დროს ამ კათედრას დიდი წვლილი მიუძღვოდა როგორც ბერძენთაგან შავი ზღვისპირეთის ეკლესიური გათავისუფლების, ისე ადგილობრივი ქართული სახელმწიფოს ჩამოყალიბების საქმეში და ამ დროს კათედრის მმართველმა მოიპოვა სახელმწიფო სამმართველო სისტემაში მტკიცე ადგილი. ცნობილია, აფხაზთა მეფე გიორგი II-მ (922-957 წწ.) “აღაშენა საყდარი ჭყონდიდისა, შექმნა საეპისკოპოსოდ”. ფიქრობენ, ამ კათედრაზე ფასისის ეპისკოპოსი დაჯდა, ხოლო ფასისში კათედრა გაუქმდა. ალბათ, ფასისის კათედრის პირდაპირ მემკვიდრეს, ჭყონდიდელს გადაეცა ყველა ის პატივი და უპირატესობა, რაც ფასისის კათედრას მიუძღოდა ქვეყნის წინაშე. როგორც ცნობილია, აფხაზეთის სამეფოს წარმოქმნამდე აფხაზეთის საკათალიკოსომ სულიერად გააერთიანა დასავლეთ საქართველოს მიწა-წყალი, რითაც შეუქმნა ბაზა ადგილობრივი ქართული სახელმწიფოს შექმნას. შესაძლოა ამ საქმეში ფასისის კათედრა და მისი სამწყსოც იღვწოდა, რადგანაც იმჟამად ეკლესიურად, სწორედ ფასისის კათედრის სამწყსო იყო უდიდესი ნაწილი ქვეყნისა. ამან, ჩანს, ასახვა ჰპოვა კათედრის საპატიო ადგილზე ჯერ “აფ ხაზთა”, ხოლო შე მდეგ საქართველოს სახელმწიფოში. მისი უპირატესობა ბიზანტიურმა კარმა “სვინგელოზის” წოდების მინიჭებით აღიარა. სვინგელოზის გარდა ჭყონდიდელი ატარებდა ბიზანტიურ ტიტულს – პროტოუპერტიმოსისას.