ეფესოს კრება
431 წელს ეფესოში ჩატარდა III მსოფლიო საეკლესიო კრება, როგორც მიიჩნევენ ამ კრების მომზადებაში მონაწილეობა მიუღია ქართლის ე.წ. “სპარსული ნაწილის” ეპისკოპოსს იერემიას. ამ კრების მასალებში მოხსენიებული ქართველი ეპისკოპოსი იერემია, როგორც მას უწოდებენ, “იბერიელი იერემია” ყოფილა ნესტო რიანელთა წინააღმდეგ მებრძოლი და V ს-ის პირველ ნახევარში გააფთრებით იბრძოდა ნესტორიან ელთ ა დოქტრინის წინააღმდეგ. წმ. გრიგოლ ფერაძის ცნობით, კონსტანტინოპოლში ყოფილა “დიდაქეს”, ანუ “12 მოციქულთა მოძღვრების” კანონიკური მწერლობის ერთ-ერთი ადრინდელი ძეგლის _ თარგმანი, გადაღებული 1923 წელს, ვინმე ფეიქრიშვილის მიერ. ფერაძის აზრით, იგი გადათარგმნილია ბერძნულიდან ქართულ ენაზე V ს-ში, იერემია იბერიელის მიერ. ეს იერემია თავის თავს ასე უწოდებს: “იერემია ურჰაელი ქართველი მართლმადიდებელი, ყარიბობის გამო თავისიანებსა და სამშობლ ოს დაშორებულ ი”. კ. კე კელიძე ფიქრობს, რომ “დიდაქეს” ასეთი თარგმანი არ არსებობდა და იერემია ურჰაელი არ ყოფილა და არც უმოღვაწია ურჰაში. კ. კეკელიძის აზრით “დიდაქე” ახალ დროშია თარგმნილი, შესაძლოა მას შემდეგაც, რაც ფილოთეოს ბრიენიოსმა აღმოაჩინა მისი ტექსტი. ნესტორიანებს, რომელნიც დაამარცხა III მსოფლიო კრებამ, დიდად ებრძოდა ქართული ეკლესია. ამ ბრძოლაში გამოირჩეოდნენ ქართველი მამები, იმდენად მოშურნენი ნესტორის წვალების აღმოსაფხვრელად, რომ ზოგიერთ მათგანს, ჩანს, ვერ შეუგრძვნია სიდიადე ქალკედონის კრებისა და ეს დიდი კრება ქალკედონისა ნესტორისადმი დათმობად მიუჩნ ევიათ. ამ მოშურნე ქართველთა სახელები და შრომები შემდგომ განადგურდა. III კრება ჩვენთვის იმითაცაა აღსანიშნავი, რომ მან მე-8 მუხლით დაიცვა პატარა კვიპროსის ავტოკეფალია. თუ ქართლის სამეფო V ს-ის პირველ ნახევარში ორად იყო გაყოფილი, დასაშვებია ყოფილიყო ქართლის _ “სპარსული” და “ბერძნული” ნაწილების ეკლესიები. შეიძლება ისინი გააერთიანა ვახტანგ გორგასალმა და “სპარსულ ქართლში” დაინიშნა ცნობილი ახალი 12 ეპისკოპოსი. სავარაუდოდ “სპარსულ ქართლში” შედიოდა ტერიტორია არმაზიდან _ ქვემო ქართლისა და კახეთ-ჰერეთის ჩათვლით, ხოლო ბერძნულში _ მცხეთა (სამთავრო) და დასავლეთ საქართველო. შესაძლოა, სწორე დ ამ “სპარსული იბერიიდან” იყო წარმოშობით იერ ემია, რომელიც III მსოფლიო კრების მუშაობაში მონაწილეობდა, და იმ დროისათვის იგი ქ. ურჰაში იყო გადასული სამოღვაწეოდ.
ქალკედონის კრება
ქალკედონში შემდგარ 451 წლის IV მსოფლიო კრებას, უდიდესი მნიშვნელობის მქონეს მსოფლიო ეკლესიისათვის, ქართულ წყაროთა მტკიცებით იმთავითვე დაუჭირა მხარი საქართველოს ეკლესიამ, განსაკუთრებით კი VI ს-ის შუა ხანებიდან, რაც იმპერატორ ზენონის “ჰენოტიკონმა” თავისი თავი ამოწურა. ზოგიერთი ცნობით ქალკედონის კრების მუშაობაში “მონაწილეობა მიუღია სებასტოპოლის (ნიკოფსიის) ეპისკოპოსს”. ნიკოფსია, ჩვენს წინაპრებს ქართველთა ქვეყნის განუყოფელ ნაწილად მიაჩნიათ, როგორც ეს განაცხადა წმიდა გიორგი მთაწმიდელმა ანტიოქიის საპატრიარქო კარზე გამართულ მღვდელმთავართა შეკრებაზე – “ერთი წმიდა თორმეტ მოციქულთაგანი, სიმონს ვიტყვი კანანელსა, ქვეყანასა ჩვენსა დამარხულ არს – აფხაზეთს, რომელსა ნიკოფსი ეწოდების. ამათ წმიდათა მოციქულთა განათლებულნი ვართ”. ნიკოფსიაში მოციქულ სიმონ კანანელის საფლავის შესახებ ბერძნული საეკლესიო წყაროებიც მიუთითებდნენ – “არს ჯიქეთს ნიკოფსიაში საფლავი, რომელსა აქვს წარწერა სიმონ კანანელისა”. რომელი ხალხის ქვეყანაში იყო დაკრძალული წმიდა მოციქული სიმონი? როგორც აღინიშნა, მას გიორგი მთაწმიდელი “ქვეყანასა ჩვენსა – აფხაზეთს” უწოდებდა. ანტიოქიის პატრიარქი გიორგი მთაწმიდელს უწოდებდა “ნათესავით ქართველს”. “დაღაცათუ ნათესავით ქართველი ხარ, ხოლო სწავლულებითა და მეცნიერებით ჩვენივე სწორი ხარ”.21 მაშასადამე, გიორგი მთაწმიდელი აფხაზეთს “ჩვენ ქვეყანას” ანუ “ქართველთა ქვეყანას” უწოდებდა. ამ ქვეყანას, სადაც იქადაგეს მოციქულებმა, ქართული და ბერძნული საეკლესიო წყაროები ზოგჯერ “ქვემო იბერიას”, ხოლო ძველი რუსული წყაროები “დასავლეთ ივერიას” უწოდებდნენ. ბიჭვინთის არქეოლოგიური კვლევით დადგინდა, რომ ამ ქალაქში ქრისტიანობას უძლიერესი საფუძვლები გააჩნდა, ამიტომაც მიიღო კიდეც 325 წელს I მსოფლიო კრების მუშაობაში მისმა ეპისკოპოსმა მონაწილეობა, ამიტომ იმავე რეგიონიდან IV მსოფლიო კრების შემზადება-მუშაობაში ეპისკოპოსის მონაწილეობა დაუჯერებლად არ მიგვაჩნია. ნიკიტა პაფლაგონიელი (გარდ. 873 წ.) პირდაპირ წერს, რომ წმიდა მოციქულმა ანდრეამ “იქადაგა ივერთა შორის”. ამასვე აცხადებდა დაბეჯითებით წმიდა გიორგი მთაწმიდელი ორი საუკუნის შემდეგ ანტიოქიის პატრიარქის წინაშე. IV მსოფლიო კრების საქმიანობისას ეპისკოპოსთა ჯგუფმა მიმართვით მიმართა იმპერატორს, ამ სიაში ნახსენებია “პავლე, პრესვიტერი, იმერიელი ეპისკოპოსის ურანიოსის მოადგილე”, კომენტარის თანახმად სხვა ხელნაწერში ამ “იმერიელის” ნაცვლად ჩაწერილია “ივერიელი” (იმერია – ქალაქს ერქვა ანატოლიაში). ქალკედონის კრების ხელისმომწერ ეპისკოპოსთა შორის დასახელებულია “ატარვე ტრაპეზუნტელი”. უნდა ვიფიქროთ, რომ ამ კრების სულისკვეთება თავიდანვე იყო ცნობილი ჩვენში. მაშასადამე, ქალკედონის კრებას ორი ეპისკოპოსი ესწრებოდა ისტორიული საქართველოდან.