ილია ჭავჭავაძის მტკიცება ქართველთა ურარტუდან წარმომავლობის შესახებ, მკაცრად იქნა უარყოფილი მეოცე საუკუნეში, მაგრამ ბოლო კვლევები აჩვენებს – ეს უარყოფა უსაფუძვლო იყო, არქეოლოგიური მონაპოვარი და სხვა რაიმე სამეცნიერო მტკიცება ამის საფუძველს არ იძლევა. ამჟამინდელი სომეხი მეცნიერები მიუთითებენ: “ურარტუს სახელი ანტიკურ ისტორიკოსთა მიერ მართალია “ქალდეად” (ხალდეად) იწოდება და ურარტუელთა უმაღლეს ღმერთს ქალდი (ხალდი) ეწოდებოდა, მაგრამ ეს არის მხოლოდ ფონეტიკური თანხვედრა. ლინგვისტურ-ისტორიული კვლევა-ძიებით, და ასევე შუა საუკუნეთა სომხური წყაროების მიხედვით, ასეთი თანხვედრა შეცდომითია” (იხ. საიტი არმენია.გე, ჰისტორი, Древнее Армянское Царство Урарту (Араратское царство). მაშასადამე, ილიასა და ასევე მეცხრამეტე საუკუნის ისტორიკოსთა თვალსაზრისი ქართველების ქალდეასთან კავშირის შესახებ უარყოფილი იქნა შუა საუკუნეთა სომხურ წყაროებზე აპელირებით, თუმცა კი ცნობილია, რომ სომხურ წყაროებს ურარტუზე არავითარი ცნობები არ მოეპოვებათ, ურარტუს ისტორიის წყაროდ ისინი არ გამოდგებიან. სინამდვილეში ურარტუ არქეოლოგიურად შეუსწავლელია. 1916 წლის ი. ორბელისა და ნ. მარის არქეოლოგიური ექსპედიციის შემდეგ ვანის ტბის სანაპიროები (სადაც იყო ცენტრი ურარტუს სახელმწიფო- 482 სი) არქეოლოგებს არც კი შეუსწავლიათ, მიზეზად სახელდება აქ მცხოვრები ქურთების ომი დამოუკიდებლობისათვის. აქვე აღნიშნულია, რომ ფაქტიურად შეუსწავლელია ურარტუს წერილობითი წყაროებიც. შესაბამის კვლევაში აღნიშნულია, “მართალია თანამედროვე მეცნიერება ფლობს დიდ ცნობებს ურარტუს სახელმწიფოს შესახებ, მაგრამ რჩება მრავალი გადაუწყვეტელი საკითხი და დაუსაბუთებელი მოსაზრება. ეს ძირითადად დაკავშირებული არის არქეოლოგიური მუშაობის არასაკმარის მოცულობასთან. ურარტუს წერილობით წყაროებთან ერთად შემორჩენილი არის ურარტუს ძეგლები და ხელოვნების ნიმუშები, რომელთაგან მრავალი ცუდადაა შესწავლილი. მაგრამ არსებითია ის, რომ მიუხედავად ურარტუს განფენისა დიდ ტერიტორიაზე, ორგანიზებული არქეოლოგიური გათხრები იქ ჩატარდა მხოლოდ ორ ადგილას – ქალაქ ვანთან და ქალაქ ერევანთან (კარმირბლურის ბორცვზე და ერებუნის ციხე-სიმაგრე არინ-ბერდის მთაზე). ასე რომ ძველ-სომხურ საისტორიო წყაროებს, თანამედროვე არქეოლოგიასა და ლინგვისტიკას არ შეუძლია ერთმნიშვნელოვნად თქვას, რომ ქართველებს ურარტუსთან კავშირი არ ჰქონდათ და იქ არ სახლობდნენ. ფაქტები იმისა, რომ ურარტუს სახელი ანტიკურ ავტორთა ცნობებით იყო “ქალდეა”, მათი მთავარი ღმერთის სახელი “ქალდი”, არარატის მთის ძველი სახელი “კარდუ” და ასევე არქანჯელო ლამბერტის მოწოდებული ცნობა, რომ წმიდა ეპიფანე კიდობნის გაჩერების ადგილს (არარატის მთებს) “არმინელთა და ქართველთა ქვეყნის შუაგულს უწოდებდა” (ა. ლამბერტი, სამეგრელოს აღწერა, 2011, გვ. 24) საფუძველს გვაძლევს მოსაზრებისა, რომ სწორი იყო მეცხრამეტე საუკუნის ისტორიოგრაფია ამ საკითხის შესახებ, მითუმეტეს, რომ ურარტუ იყო მრავალეროვნული ქვეყანა, დასახლებული სხვადასხვა ტომებით, რომლებიც მუდამ იბრძოდნენ ქვეყნის ცენტრალური ხელისუფლების წინააღმდეგ, დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად. ურარტუს ტომთა შორის ერთერთი ქალდების ტომი უნდა ყოფილიყო. მითუმეტეს, რომ ურარტუს სახელმწიფოს დაცემისთანავე ასპარეზზე გამოდიან ქალდები ანუ ხალიბები მცხოვრები ურარტუს ყოფილი ტერიტორიის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, ვიდრე შავ ზღვამდე. ისმის კითხვა, რატომ ერქვათ მათ სახელი “ქალდები” (ურარტუს მთავარი ღმერთისა და ქვეყნისა) და ურარტუს სახელმწიფოს დაცემისთანავე რატომ გამოჩნდნენ ასპარეზზე? 483 ლინგვისტურად, მართალია, მეცხრამეტე საუკუნეში მიიჩნევდნენ, რომ ურარტუს ენა ნათესაობით კავშირში იყო ქართულთან, სომხურთან და სემიტურ ენებთან, მაგრამ მეოცე საუკუნის დასაწყისში ის დაუკავშირეს რამდენიმე კავკასიურ ენას. ნ. მარის, ი. მეშჩანინოვის, ბ. პიოტროვსკის, გ. მელიქიშვილის, ი. დიაკონოვის ძალისხმევით გამოქვეყნდა ურარტუს წარწერათა კორპუსი და მათი თარგმანები. დადგინდა, რომ ურარტუს ენას ხურიტულთან ჰქონდა კავშირი. შემდეგ კი ახალი ჰიპოტეზა შეიმუშავა ს. სტაროსტინმა, რომ ურარტული და ხურიტული ენები ენათესავებიან ნახურ-დაღესტნურ ენებს. აქედან ჩანს, რომ ურარტული ენის ლინგვისტური კვლევა ჯერაც ბურუსშია, ამასთანავე აღიარებულია ისიც, რომ ურარტუს არ აერთიანებდა ერთი ენა და ერთი კულტურა და აღმოჩენილი წარწერები გაკეთებულია არა ზოგად ურარტულ ენაზე, არამედ ერთერთი ტომის ენაზე. აქედანაც შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ, როგორც ითქვა, ურარტუს ტომების გვერდით ცხოვრობდა სხვა ტომებიც, მათ შორის ქართული ანუ ქალდუს ტომი, რომელიც იმით იყო სახელოვანი, რომ მისი მთავარი ღმერთი მეთაურობდა ურარტუს ტომთა “ღმერთების” პანთეონს. მკვლევარი წერს: “ურარტულ ენას მხოლოდ პირობითად შეიძლება ეწოდოს “ურარტული”. მას ჰქონდა ძალზე გაუგებარი ლექსიკა, ფონეტიკა და გრამატიკული წყობა. ლინგვისტები მკითხაობენ რომელ ენათა ჯგუფს მიაკუთვნონ ეს ენა” (იქვე). ურარტუს ენის რაობა დაუდგენელია. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ არამეული ენა წინა აზიის სხვადასხვა სახელმწიფოების, ხალხისა და კულტურის წერილობით ენას წარმოადგენდა, მაგრამ არცერთი ეს ხალხი არ იყო არამეელი. მსგავსადვე, შესაძლებელია, რომ ურარტუს წარწერების ენა იყოს არა ურარტუს ტომთა, არამედ საგანგებოდ ამ წარწერებისთვის აღებული რომელიმე სხვა ენა, შესაბამისად ამ ენით ურარტუს ტომთა ეთნოკუთვნილების დადგენა გაჭირდება. ამით, როგორც ჩანს, კარგად სარგებლობენ ის სომეხი მეცნიერები, რომელნიც მთელ მსოფლიოში, და განსაკუთრებით საინტერნეტო სივრცეში, ამკვიდრებენ თვალსაზრისს, რომ ურარტუ თავიდანვე იყო არმენიელების ქვეყანა. სომეხმა მეცნიერებმა (ვ. ხაჩატრიანმა და სხვებმა) წამოაყენეს კონცეფცია, რომ მეორე ათასწლეულის ხეთურ წყაროებში ნახსენები ქვეყანა ხაიასა (ჰაიასა) იყო ქვეყანა “ნაირი-ურარტუ”, რომ ძვ. წ. II ათასწლეულის 484 ჰაიასას ქვეყნის საზღვრები ემთხვეოდა მეშვიდე საუკუნის ავტორის ანანია შირაკაცის მიხედვით შედგენილ სომხეთის რუკას. მაშასადამე, მათი აზრით, ურარტუ ჰაიასას ანუ სომხების სახელმწიფო იყო თავიდანვე. როგორც ვთქვით, ამის მიზეზი ის არის, რომ ურარტუ ფაქტიურად არქეოლოგიურად და ლინგვისტურად შეუსწავლელია, ეს იძლევა საფუძველს სრულებით სხვადასხვა თეორიებისა და კონცეფციების წამოყენებას. შესაბამისად, ტაბუ უნდა აეხსნას თანამედროვე ქართულ ისტორიოგრაფიაში დამკვიდრებულ დოგმას, რომ არ შეიძლება ურარტუს ქართველებთან დაკავშირება. ამისთვის არავითარი სამეცნიერო საფუძველი არ არსებობს. პირიქით საჭირო არის ინტენსიური კვლევა-ძიება ამ კუთხით და ახალი თეორიების გამომზეურება. ქალდების სახელი ჩანს ისმოდა არა მხოლოდ ურარტუში, არამედ ვრცელ გეოგრაფიულ სივრცეში ურარტუდან შავ ზღვამდე არაქსისა და ჭოროხევფრატის სათავეების ჩათვლით. აქ საუკუნეთა მაძილზე ფიგურირებდა სახელები – ხალიტუ, ქალდუ და ხალდი (ქალდი) სტრაბონის ცნობით, ტროას ომის დროს ტროელთა დასახმარებლად გაეშურნენ ალიძონები იგივე ქალდები. ქალდები სტრაბონის ეპოქაში შავიზღვისპირეთში, ისტორიულ კოლხეთში, ცხოვრობდნენ. უფრო ადრე კი ქსენოფონტეს დროს (ძვ. წ. 401 წლისათვის) ისინი ასევე ევფრატის და არაწანის ხეობებთან ცხოვრობდნენ. ქსენოფონტის ლექსიკონში მათ (ქალდ-ხალიბებს) ეწოდებათ “ჰომეროსის ჰალიბები, ჰალიძონები, ალიბეს მკვიდრნი, სტრაბონის დროინდელი ქალდები, ჭანური ტომი, რომლის კვალი ჩანს მდინარე ფაზისის აუზიდან ჭოროხამდე ძვ. წ. II ათასწლეულში” (თინათინ გიორგობიანი, ქსენოფონტის ლექსიკონი, თბილისი 2004, გვ. 131). ჯერ კიდევ წმიდა ილია ჭავჭავაძემ ბრძანა, რომ ძველი ქართველები ურარტუში მკვიდრობდნენ. ურარტუს “ქალდეას” ქვეყანა ერქვა და შესაბამისად მის მოსახლეობას ეწოდებოდა “ქალდუელები”. ძველქართულად ქართველებს “ქართუელები” ერქვათ. აქედან ჩანს, რომ ქართული ტომებით იყო დასახლებული ვრცელი მიწაწყალი ვანის ტბიდან შავ ზღვამდე. 485 სტრაბონის ცნობით, ტროას ომის დროს ტროელთა დასახმარებლად გაეშურნენ ალიძონები იგივე ქალდები. სტრაბონის ეპოქაში ქალდები შავი ზღვისპირეთში ცხოვრობდნენ. უფრო ადრე კი ქსენოფონტეს დროს (ძვ. წ. 401 წლისათვის) ისინი ასევე ევფრატის და არაწანის ხეობებთან ცხოვრობდნენ. რატომ ეხმარებობდნენ ტროელ-ფრიგიელებს ქალდები? ამის მიზეზი უნდა ყოფილიყო მათი ეთნიკური ერთგვაროვნება. ტროელები, რომ ფრიგიელები იყვნენ ამ ცნობას ჩვენ გვაწვდის ქსენოფონტის ლექსიკონი (თინათინ გიორგობიანი, ქსენოფონტის ლექსიკონი, თბილისი 2004, გვ. 131). ფრიგიელებთან მესხების კავშირის შესახებ ვინკლერის ცნობაზე დაყრდნობით მიუთითებენ სხვებიც (ეპისკოპოსი ანანია ჯაფარიძე, ქართველთა ქართველთა წინაპრების ბიბლიური ისტორია, 1994). თავის მხრივ კოლხებისა და მესხების იგივეობის შესახებ მიუთითებდა მეგასთენე ქრისტეშობამდე VI საუკუნეში. როგორც ცნობილია, ტროელები გადასახლებულან იტალიაში და უკან ფრიგიელების სახელით დაბრუნებულან მცირე აზია-კავკასიაში. მათი ეს მოგზაურობა შეიძლება მივიჩნიოთ მესხურ-კოლხური ანუ ქართული ტომების მიგრაციად კავკასიიდან ევროპაში და უკან მცირე აზიაში. კავკასიიდან ევროპისაკენ გადაადგილების დროს ისინი ნოსტრატიულ ანუ პროტოინდოევროპულ ენათა ჯგუფს განეკუთვნებოდნენ (ამ ჯგუფს აკუთვნებენ ქართულ ენასაც), ხოლო უკან დაბრუნების დროს ინდოევროპულს ანდა კვლავ ნოსტრატიულს. როგორც ცნობილია, ხალიბები და ქალდები მიიჩნევა მეტალურგიით სახელგანთქმულ პელაზგურ-კოლხურ ტომად. ამავე ქსენოფონტის ლექსიკონში მათ (ხალიბებს) ეწოდებათ “ჰომეროსის ჰალიბები, ჰალიძონები, ალიბეს მკვიდრნი, სტრაბონის დროინდელი ქალდები, ჭანური ტომი, რომლის კვალი ჩანს მდინარე ფაზისის აუზიდან ჭოროხამდე ძვ. წ. II ათასწლეულში”. ჯერ კიდევ წმიდა ილია ჭავჭავაძემ ბრძანა, რომ ძველი ქართველები ურარტუში მკვიდრობდნენ. ურარტუს “ქალდეას” ქვეყანა ერქვა და შესაბამისად მის მოსახლეობას ეწოდებოდა “ქალდუელები” (ძველქართულად ქართველებს “ქართუელები” ერქვათ). ამჟამად ეს თვალსაზრისი კატეგორიულად მიუღებლად ითვლება 486 სომეხი მეცნიერების აქტიურობის წყალობით, მაგრამ ქართულმა ისტორიოგრაფიამ ამ მიმართულებით კვლევა უნდა გააგრძელოს. ისმის კითხვა, რა შეიძლება ყოფილიყო მიზეზი იმისა, რომ ქართული ტომებით იყო დასახლებული ვრცელი მიწა-წყალი ვანის ტბიდან შავ ზღვამდე? ნიკო მარი წერდა, რომ იაფეტური ანუ ქართული მოდგმის ხალხებით იყო დასახლებული ხმელთაშუა ზღვისპირეთი ქრისტეშობამდე ათასწლეულებით ადრე. შემდგომ ისინი შეუვიწროებიათ სხვა ხალხებს, მცირე აზია კი ამ მოდგმით დარჩა დასახლებული. “ნ. მარის გამოკვლევების მიხედვით მთა არარატი (ურარტუში) გვიანდელი სახელწოდებაა, უფრო ადრინდელ ხანაში კი ამ მთის სახელი იყო “კარდუ” (სუმერული ნასირი)” – წერდა ზ. გამსახურდია
პარაგრაფი #126
წიგნიდან, მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე „არიან-ქართლი“. 2015.