მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
დღეს ჩვენი საზოგადოება იხსენიებს დიდ ქალბატონს, მეცნიერსა და მოღვაწეს ქალბატონ ნანა ხაზარაძეს.
ის იყო განსახიერება სიკეთისა და კეთილშობილებისა, დაუვიწყარია მისი გარეგნული სილამაზე შემკული უზადო გონიერებითა და პატიოსნებით, გარეგან და შინაგან დიდებულებასთან ერთად გასაოცარი იყო მისი გულწრფელი თანაგრძნობა მოყვასისადმი, დახმარებისა და მეგობრობის სურვილი, იყო სანეტარო მოსაუბრე…
ოდენობა ქალბატონ ნანა ხაზარაძის დიდებულებისა და კეთიშობილებისა არის უსაზღვრო, დაუნელებელი, დაუვიწყარი, ის მარად ჩავენს გონებაშია, ჩვენს ლოცვებშია, ჩვენს გულშია
ყველა სიკეთესთან ერთად ის იყო ქართველი ერის უდიდესი მეცნიერი, სპეციალისტი ურთულესი სამეცნიერო დარგისა-
მან საქართველოში პირველად შეისწავლა ლუვიური ენა. ეს ენა ძველი წელთაღრიცხვის მე-15- მე-10 საუკუნეებში გავრცელებული იყო საქართველოს სამხრეთით, ხეთების სამეფოს ერთ ნაწილში.
ლუვიური ენა ყოფილა ლეგენდარული ტროელების ენა. შესწავლა ამ ენისა და მით უფრო მისი ურთულესი დამწერლობისა, იეროგლიფებისა და ლურსმული ნიშნებისა მსოფლიოში მხოლოდ რამდენიმე ადამიანმა შეძლო, მათ შორის ქალბატონმა ნანამ, მას ეს ცოდნა ესაჭიროებოდა მისთვის უსაყვარლესი ქართველი ერის წარსულის შესასწავლად.
მან გამოიკვლია, რომ ლუვიასთან ცხოვრობდნენ უძველესი ქართული ტომები მოსხები, მესხები.
ამასთან დაკავშირებით, ჩემთვის საამაყოა, რომ ის ძალზე დაინტერესდა ჩემი თეორიით,რომ მეგასთენეს(დაახლ.ძვ.წ. 350-290წწ.). მიერ ნახსებები ქვეყანა „ლიბია“, რომლის მეზობლად ნაბუქოდონოსორის ეპოქაში ცხოვრობდნენ იბერიელები, იყო არა აფრიკის ანდა ესპანეთის ლიბია, არამედ უძველესი ქვეყანა „ლუბია“, ჩვენს მეზობელი მცირე აზიის ქვეყანა, რომლის ენას, და კულტურას ის თვითონ, ნანა ხაზარაძე იკვლევდა.
მეგესთენეს მიერ ნახსენები სიტყვა „ლიბია“ თუკი სინამდვილეში გულისხმობს „ლუბიას“, მაშინ მეგასთენეს ეს შესანიშნავი ცნობა გამოდგება ქართველი ერის უძველესი ისტორიისა და მისი განსახლების შესასწავლად ქრისტეშობამდე VIII-VI საუკუნეებში.
როგორც ცნობილია, ეკლესიის ისტორიის პიველმა ავტორმა, ეკლესიის ისტორიის მამამ, წმიდა მოციქულთასწორ იმპერატორ კონსტანტინეს მეგობამა ევსევი კესარიელმა (დაახლ. 263-339წწ.)მოგვცა ძალზე მნიშვნელოვანი ცნობა იბერთა ისტორიის შესახებ ქრისტეშობამდე მე-6 საუკუნეში,რომელიც მას აუღია მეგასთენესაგან
ევსევი კესარიელი წერს- :”მეგასთენე ამბობს,რომ ნაბუქოდონოსორი ჰერაკლეზე უფრო ძლევამოსილი იყო,ლიბიასა და იბერიაზე გაილაშქრა ,დაეუფლადა მათი ნაწილი პონტოს მარჯვნივ დაასახლა“.
წმიდა ბიბლიიდან ცნობილია ახალი ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონოსორ II(ძვ. წ. 634-562), რომელმაც ებრაელები გადაასახლა იერუსალიმიდან, მათ გარდა, ნაბუქოდონოსორს, მეგასთენეს ცნობით, ასევე გადაუსახლებია იბერებიც (ლიბიის) ლუბიის გვერდით მცოვრებნი.
ეს იბერები,ევსევის სიტყვით, ლიბიის გვერდით ცხოვრობდნენ. ამჟამად მიიჩნევა რომ აქ ლიბიის ქვეშ იგულისხმება აფრიკის ლიბია, ხოლო იბერთა ქვეშ ეპანეთის იბერები, მაგრამ ჩემი აზრით, რომელიც ძალზე მოწონდა ქალბატონ ნანას, ამ ცნობაში, ამ წყაროში, თავდაპირველად ჩანს ეწერა არა სიტყვა „ლიბია“, არამედ „ლუბია“, ანუ იმ ქვეყნის სახელი, რომელიც უშუალოდ ემეზობლებოდა ნაბუქოდონოსორის იმპერიას.
ანუ თავდაპირველ წყაროში, მეგასთენეს ეწერა არა ლიბია, არამედ ლუბია.
როგორც აღინიშნა, ნანა ხაზარაძის უდიდესი დამსახურებაა ის, რომ მან სამეცნიერო ბრუნვაში დანერგა მტკიცება, რომ მოსხების ცნობილი ტომი ლუბიის ქვეყნის გვერდით ცხოვრობდა, ანუ იგივე მტკიცება, რომელიც უნდა ყოფილიყო მეგესთენესთან, რომ იბერები ანუ მოსხები ლუბიის გვერდით ცხოვრობდნენ და აქედან განსახლდნენ უფრო ჩრდილოეთ, შვიზღვისპირის აღმოსავლეთით.
მოსხები ანუ მესხები ბიბლიიაში ნახსენები მუშქებს უკავშირდება, ბიბლიიის ამ კუთხით ერთერთმა პირველმა ნანა ხზარაძემ გამოიკვლია.
ქალბატონი ნანა, ასევე, ქართველი ერის ეთნოგენეზის კვლევისას დიდი ყურადღებას აქცევდა ჰეკატოს მილეტელის (ძვ. წ. 550-480) ნაშრომიდან შემორჩენილ 188-ე ფრაგმენტს, – „ მოსხები კოლხური ტომია“.
ესაა ძველი წელთაღრიცხვის მე-6 საუკუნის ცნობა იმის შესახებ, რომ იმ დრისთვის ჯერ კიდევ არსებობდა პროტოქართველთა დაუშლელი ერთობა, ამიტომაც მოსხები და კოლხები ერთიან ეთნოსად მიიჩნეოდა, ამიტომაც კოლხები იგივე მოსხებია, ხოლო მოსხები იგივე კოლხები.
ჩანს შემდეგში ძვ. წ. მე-4-3 საუკუნეებში ამ ეროვნული მთლიანობის ფაქტს დაეყრდნო ქართული წყროების მტკიცება იმის შსახებ, რომ მეფე ფარნავაზისა და ეგრისის ერისთავ ქუჯის ერთობამ საფუძველი დაუდო პირველ ერთიან საქართველოს სახელმწიფოს, ქართლის სამეფოს, რომელიც ქრისტეშობამდე მე-3 საუკუნეში ჩამოყალიბდა ფარნავაზისა და ქუჯის დროს, რომელიც,წყაროთა დაბეჯითებული ცნობებით, აერთიანებდა ქვეყნის ორივე ნაწილს დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს.
ამ ეროვნულმა ერთობამ შეაძლებინა ფარნავაზ მეფეს ჩამოეყალიბებინა ქართული მწიგნობრობა, ხოლო, ქართულ ენას სახელმწიფოებრივი ფუნქციები მიენიჭა, რადგანაც ამ ერთიან სამეფოში „არა იზრახებოდა სხვა ენა თვინიერ ქართულისა“. ამ კულტურული ერთობის გამო 1-4 საუკუნეეში ჩამოყალიბებულმა ქართულმა ეკლესიამ თავის იურისდიქციაში მოიცვა სრულიად საქართველო შავი ზღვიდან სომხეთ-ალბანეთამდე.
ჩემს მიერ გამოთქმულ ამ მტკიცებას მყარად დაუჭირა მხარი ქალბტონმა ნანა ხაზარაძემ ჩემი დისერტაციის დაცვის დროს ისტორიის ინსტიტუტში 1999 წელს, რისთვისაც მარად მადლიერი ვარ მისი თავადადებისა. იმჟამად ეს იყო პირველი და ძალზე წარმოუდგენელი მოვლენა, როდესაც 1999 წელს, ათეისტური ბურუსიდან გამოსულ ქვეყანაში ეკლესიის წარმომადგენელი სასულიერო პირი იცავდა დისერტაციას სახელმწიფო ოფიციალურ ინსტიტუტში, ეს იყო ისტორიის ინსტიტუტი. ჩემ თემას მყისიერად გამოეხმაურა ქალბატონი ნანა და დაწერა-
„რეცენზია სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად წარმოდგენილ მთავარეპისკოპოსის ანანია ჯაფარიძის ნაშრომზე *საქართველოს ეკლესიის ისტორია (შუა საუკუნეები)* წარმოადგენს,საქართველოს ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური პრობლემის შესწავლისადმი მიძღვნილ ფუნდამენტურ მონოგრაფიულ გამოკვლევას … რომელიც საქართველოს პატრიარქის, უწმინდესი და უნეტარესი ილია II-ის ლოცვა-კურთხევითაა შთაგონებული,
ახალია ავტორისეული არგუმენტები I-II საუკუნეებში ქართული ეკლესიის არსებობის თაობაზე.
ახალია დისერტანტის მსჯელობა ქართლში ქრისტიანობის გამოცხადების გარემოებათა … შესახებ.
ახალია ავტორის მიერ გამოთქმული თვალსაზრისი IV-V სს-ში ქართული ეკლესიის იურისდიქციის საზღვრების ლოკალიზაციის შესახებაც და ა. შ.
წარმოადგენს კონცეპტუალურად მწყობრ ახალ ფუნდამენტურ მეცნიერულ გამოკვლევას…
პროფესორი ნ. ხაზარაძე,საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის საქართველოს ისტორიისა და ქართული კულტურის ისტორიის კათედრის გამგე, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის ისტორიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის მთავარი მეცნიერ თანამშრომელი, ქართველი ხალხის ეთნოგენეზის კომპლექსური შესწავლის საპრობლემო ჯგუფის ხელმძღვანელი, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი, თბილისი, 25 ივნისი 1999 წ.
ესაა ნანა ხაზარაძის რეცენზიიდან ერთი ნაწყვეტი. ასეთი ძალზე მაღალი შფასება მისცა ქალბატონმა ნან ხაზარაძემ ჩემს ნაშრომს. მან თავისი კეთილშობილი დამოკიდებულება შემდეგშიც გააგრძელა.
კერძოდ, უდიდესი წვლილი შეიტანა ქალბატონმა ნანამ სტუ-ში 2001 წელს თეოლოგიის სამეცნიერო-კვლევითი კათედრისა და შემდეგ ცენტრის ჩამოყალიბების საქმეში, ამ საქმეში მისმა უდიდესმა ავტორიტეტმა და სიყვარულმა ჩვენი პატრიარქის მიმართ უდიდესი წვლილი შეიტანა.
ამჟამად მადლიერებით ვლოცულობ, რომ ჩვენმა ახალგაზრდებმა სანიმუშო მაგალითად გაიხადონ აკადემიკოს ნანა ხაზარაძის ღვაწლი და სიყვარული ჩვენი ერის მიმართ, ჩვენ მუდამ უნდა ვილოცოთ მისი სულის უკვდავებისათვის , ამინ. 4.02.2024