„ქართლის ცხოვრების“ სიმართლე

„ქართლის ცხოვრების“ თვალსაზრისს, რომ ერთიანი ქართველი ხალხი („ქართ-ველნი“, „ნათესავით ქართველნი“) არსებობდა ქრისტემდე III საუკუნეში, იბერიის სახელმწიფოს შექმნის დროს, არაპირდაპირ, მაგრამ მაინც ამტკიცებენ XIX-XX საუკუნის ისტორიკოსთა გამოკვლევები. მკვლევართა მტკიცებით, ქართველნი ანუ იბერნი ეწოდებოდა არა მარტო აღმოსავლეთ საქართველოს ცენტრალური ნაწილის მოსახლეობას, არამედ დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობას და აღმოსავლეთ საქართველოს უკიდურესი აღმოსავლეთის მოსახლეობასაც, მაგალითად, ცნობილი მეცნიერი იოსებ ყიფშიძე ივერიულ ენას მეგრულ ენას, ხოლო მეგრელებს ივერიელებს უწოდებს. ასეთივე დასათაურება აქვს მის წიგნსაც — „გრამატიკა მეგრული (ივერიული) ენისა“. ნიკო მარსაც მიაჩნდა, რომ დასავლეთ საქართველოში იბერიელნი ცხოვრობდნენ და სწორედ მეგრელებს ეწოდებოდათ იბერნი. „…ნ. მარი ამტკიცებდა, რომ იბერიად უნდა აღმოსავლეთი საქართველო კი არ ვიგულისხმოთ, როგორც ჩვეულებრივ მიღებული იყო, არამედ დასავლეთი საქართველო, სახელდობრ, სამეგრელო და მეგრელები…“1 მას მიაჩნდა, რომ „ამ მეგრელთა ტომის სახელი ბერძნებმა აღმოსავლეთ საქართველოს ქართველებსაც უწოდეს“.2

სხვა აზრი აქვს გამოთქმული ს. კაკაბაძეს. მისი აზრით, „ის ტომი, რომელსაც ბერძნები და რომაელები უწოდებდნენ იბერიელებს, ქართული გამოთქმით იწოდება ჰერებად“.3

„ზემოთმოყვანილი ამონაწერებიდან ირკვევა, რომ თუ პროფ. ნ. მარმა იბერნი „მეგრელებად“… აქცია, ს. კაკაბაძემ იგივე იბერნი „ჰერებად“… გახადა“.4

კ. კეკელიძე, ჩანს, აერთიანებს ამ ორ თვალსაზრისს იბერიის საზღვრების შესახებ. სტრაბონის ცნობის მოყვანის შემდგომ, კ. კეკელიძე ს. კაკაბაძის აზრს იმეორებს, რომ შესაძლებელია იბერების აღმოსავლეთში გადმონაცვლება II ს-ის გასულს მომხდარიყო“, „შეუქმნიათ საკმაოდ ძლიერი სამეფო, რომელსაც კლასიკური მწერლები იბერიას უწოდებდნენ, სომხები კი ვირქს, რაც იგივე იბერიაა“, „ქართველური სახელი ამ სამეფოისა უნდა იყოს ჰერეთი“.5 ჩანს, კ. კეკელიძე ეთანხმება ბერძენ-რომაელ ისტორიკოსთა ცნობებს, რომ იბერები დასავლეთ საქართველოში მოსახლეობენ, მაგრამ მიაჩნია, რომ დასავლეთ საქართველოდან ეს იბერები აღმოსავლეთ საქართველოში გადმოსახლებულან II საუკუნის შემდეგ. ივ. ჯავახიშვილი არ ამტკიცებს, რომ II საუკუნემდე დასავლეთ საქართველოს იბერია არ ეწოდებოდა, მაგრამ მიაჩნია, რომ სტრაბონის შემდგომ იბერია აღმოსავლეთ საქართველოს სახელია – „სტრაბონის დროიდან მოყოლებული მაინც ყველა ბერძენი და რომაელი მწერლების ცნობების წყალობით სრული უეჭველობით ირკვევა, რომ იბერია აღმოსავლეთ საქართველოს სახელი იყო…“6

ოთხ გამოჩენილ მეცნიერს იბერიისა და ქართველთა შესახებ ერთმანეთისაგან მკვეთრად განსხვავებული თვალსაზრისი აქვთ. ნ. მარი თვლიდა, რომ იბერია – სამეგრელოა, კაკაბაძის მიხედვით, იბერია – ჰერეთია, ივ. ჯავახიშვილის მიხედვით, იბერია – აღმოსავლეთი საქართველოა, კ. კეკელიძის მიხედვით კი, იბერია აღმოსავლეთ საქართველოს ჩრდილო ნაწილია – ჰერეთთან ერთად, ხოლო „ქართლი“ კი თბილისის სამხრეთით მდებარე ნაწილს ეწოდებოდა.

ამ ოთხი მეცნიერის თვალსაზრისს აერთიანებს „ქართლის ცხოვრება“, რომლის მიხედვითაც, იბერია ანუ ქართლი ეწოდებოდა როგორც დასავლეთ საქართველოს, ისე აღმოსავლეთ საქართველოს, ხოლო „ქართველნი“ ეწოდებათ როგორც მეგრელებს, ასევე ქართებს. ქართველი ერი ერთიანია, ქართველთა სამშობლოს ქართლი ანუ იბერია ჰქვია, რომელზედაც თავის იურისდიქციას ახორციელებს ქართული ეკლესია წარმოქმნის დროიდან. ქართლის სამეფოს სახელმწიფო საზღვარი დასავლეთში გადის მდინარე ეგრისწყალზე და შავ ზღვაზე, ხოლო აღმოსავლეთში ალბანეთთან. თანამედროვე მეცნიერთა გამოკვლევებმა თუმცა არაპირდაპირ, მაგრამ მაინც დაადასტურეს „ქართლის ცხოვრების“ უძველესი ცნობა, რომ ქართლი VIII საუკუნემდეც ეწოდებოდა საქართველოს დაახლოებით დღევანდელ საზღვრებში, ხოლო ქართველნი – ერთიან ქართველ ერს, უეჭველად მეგრელების ჩათვლით. ამას ადასტურებს ბერძენ-რომაელ-სომეხ ისტორიკოსთა მონაცემები, რის მიხედვითაც იბერია დასავლეთ საქართველოს ეწოდებოდა. მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ იბერია ეწოდება აღმოსავლეთ საქართველოსაც. რჩება ერთი დასკვნა – იბერია ეწოდება არა მარტო აღმოსავლეთ, არამედ დასავლეთ საქართველოსაც, იბერიელნი ცხოვრობენ არა მარტო დასავლეთ საქართველოში, არამედ აღმოსავლეთ საქართვე¬ლოშიც, რადგანაც ქართველი (იბერი) ერი ეთნიკურად ერთიანია. ქართველი ერი ქრისტიანობამდე კულტურულადაც რომ ერთიანი ყოფილა, ეს გამორკვეული აქვს ივანე ჯავახიშვილს. ის ქრისტიანობამდელ მეგრელებს, სვანებს, ჭანებს, აღმოსავლეთ საქართველოს მოსახლეობასთან ერთად ქართველებს უწოდებდა. ივანე ჯავახიშვილი დარწმუნებული იყო, რომ ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდე ქართველი ერი როგორც ეთნიკურად, ასევე კულტურულად ერთიანი ერი იყო. ის წერდა: „აკად. ნ. მარი მისაყვედურებს, რომ მეგრელებს, სვანებს და აფხაზებს მე ქართველებს ვუწოდებ და პონტოსა და ფრიგიის ერები თითქოს ქართველებადაც კი მიქცევია. აფხაზებს მე ქართველთა მონათესავედ ვთვლი, მაგრამ ქართველებს არ ვუწოდებ. რაც შეეხება მეგრელებსა და სვანებს და დავუმატებ ჭანებსაც, მათ მართლაც ქართველ ტომებად ვთვლი და ვუწოდებ…“7

„ქართველ ერს თავისი მრავალსაუკუნოვანი სახელმწიფოებრივი და სამწერლო ენაც ჰქონდა და აბადია ეხლაც, რომელიც, როგორც ეს თვით აკად. ნ. მარსაც კარგად მოეხსენება და თვითონაც არა ერთხელ დაუდასტურებია, მეგრელებისა და სვანებისათვისაც ერთადერთი სამწერლობო და კულტურის ენა იყო და არის ეხლაც, რომლის შექმნა-შემუშავებაშიც მეგრელებსა და სვანებსაც თავიანთი წვლილი აქვთ შეტანილი“.8
„ქართული ენა ქართლელ-კახელ-იმერელ-გურულებისა და მეგრელ-სვანებისთვის საერთო ენაა, მაგრამ იგი, როგორც წინათ ეგონათ, თითქოს ქრისტიანობის ხანისა და გარკვეული სახელმწიფოებრიობის შემოქმედების ნაყოფია. არსებობდა კი, .ქრისტიანობის წინათ ასეთი საერთო ნიადაგი ქართველი ერის საერთო წარმართული სარწმუნოებრივი შემოქმედებისათვის, იყო თუ არა ასეთი საერთო შემოქმედება, ერთი სიტყვით, არსებობდა თუ არა ყველა ქართველ ტომთათვის, მათ შორის მეგრელთა და სვანთათვისაც საერთო ქართული წარმართობა?“8

ივ. ჯავახიშვილმა გამოიკვლია, რომ ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდე ერთიან ქართველ ერს, მეგრელ-სვანების ჩათვლით, ჰქონია არა მარტო ეთნიკური ერთობა, არამედ ჰქონია საერთო ქართული წარმართული სარწმუნოება და, რაც მთავარია, საერთო სახელმწიფო ენა და კულტმსახურების ენაც საერთო ყოფილა – ქართული ენა. ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდე ქართველი ერი კულტურულ სარწმუნოებრივადაც ერთიანი ყოფილა. ეს დასკვნაც სავსებით ეთანხმება „ქართლის ცხოვრების“ შესაბამის მონაცემებს და ადასტურებს „ქართლის ცხოვრების“ სიმართლეს.
ივ. ჯავახიშვილი წერს — „არამც თუ საზოგადო ქართული, ყველა ქართველ ტომთათვის, მათ შორის მეგრელთა და სვანთათვისაც, საერთო წარმართობა არსებობდა, არამედ რომ ამ წარმართობას საერთო ტერმინოლოგიაც, საერთო ენაც ქართული ჰქონია“.10

ცხადია, თუკი წარმართობის დროს მეგრელებისა და სვანების კულტმსახურების ენა ქართული იყო, ქრისტიანობის მიღების შემდეგაც ქართული იქნებოდა წირვა-ლოცვის ენა. ივ. ჯავახიშვილს გამორკვეული აქვს, რომ დასავლეთ საქართველო IV საუკუნეში გაქრისტიანებულა აღმოსავლეთ საქართველოსთან ერთად. აქედან ჩანს, რომ უკვე IV საუკუნედან ქრისტიანული წირვა-ლოცვის ენა სამეგრელოსა და სვანეთში არის ქართული ენა (ქრისტიანული მრევლისათვის). „გელასი კYზიკელის დანართი ცნობა, რომ იბერებმა და ლაზებმა ერთსა და იმავე დროს მიიღეს ქრისტიანობა, არსებითად სწორი გამოდის იმ მხრივ, რომ დასავლეთ საქართველოშიც IV საუკუნის დამდეგიდან ქრისტიანობას გზა გაკვლეული უნდა ჰქონოდა“,10 ივ. ჯავახიშვილის გამოკვლევას, რომ დასავლეთ საქართველომ IV საუკუნეში მიიღო ქრისტიანობა, ამტკიცებს არქეოლოგიური კვლევა-ძიება, კერძოდ, ციხე-გოჯის გათხრები, სადაც აღმოჩენილ იქნა IV საუკუნის საეკლესიო ნაგებობანი, რამაც საშუალება მისცა მკვლევარებს გაეკეთებინათ დასკვნა, რომ დასავლეთი საქართველო გაქრისტიანდა არა VI საუკუნეში, არამედ ბევრად უფრო ადრე.12

ივ. ჯავახიშვილის თვალსაზრისი დასავლეთ საქართველოს გაქრისტიანების შესახებ ეთანხმება „ქართლის ცხოვრების“ მონაცემებს, რომ წმიდა ნინოს დროს მირიან მეფემ ქრისტიანობა სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოაცხადა მთელ ქართლში და არა მარტო აღმოსავლეთ საქართველოში. ქართლი ამ დროს იწყებოდა მდინარე ეგრისწყლიდან და შავი ზღვიდან და ვრცელდებოდა ალბანეთამდე. ამიტომაც ეკლესია წმიდა ნინოს მიიჩნევს არა მარტო აღმოსავლეთ საქართველოს განმანათლებლად, არამედ მთელი ქართველი ერის, ე. ი. მეგრელებისა და სვანების განმანათლებლადაც. როგორც ანდრია პირველწოდებული არა მარტო მეგრელებისა და მესხების განმანათლებელია, რომელთა შორისაც ის მოღვაწეობდა, არამედ მთელი ქართველი ერისა, რადგანაც როგორც ანდრია მოციქულის, ასევე წმიდა ნინოს დროს ერთიანი ქართველი ერი უკვე ჩამოყალიბებული იყო, ჰქონდა ერთიანი სახელმწიფო და კულტმსახურების ენა.

„ქართლის ცხოვრების“ სიმართლეს, რომ წმიდა ნინო მთელი ქართველი ერის განმანათლებელია, დაბეჯითებით ადასტურებს ბერძენ-რომაელ ისტორიკოსთა მტკიცებანი, რომ წმიდა ნინო განმანათლებელია პირველ ყოვლისა დასავლეთ საქ¬ართველოსი და მთელი იბერიისა, რომლის ნაწილიც იყო დასავლეთ საქართველო. ეს ისტორიკოსები თითქმის თანამედროვენი იყვნენ წმიდა ნინოსი, მისგან 50-100 წლით დაშორებულნი, რომელთაც წმიდა ნინოსა და იბერიის შესახებ სანდო წყაროები ჰქონდათ.

ბერძნულ-ლათინურ „იბერიას“ ძველ ქართულ ისტორიულ გეოგრაფიაში ფარნვაზიდან VIII საუკუნის შუა წლებამდე შეესაბამებოდა ტერმინი „ქართლი“ და ის აღმოსავლეთ-დასავლეთ საქართველოს ერთობლიობას აღნიშნავდა. ამიტომაც „ქართლის ცხოვრება“ თუ „ქართლის მოქცევა“ გამოხატავდა არა საკუთრივ ქართლის მდგომარეობას, არამედ ერთიანი საქართველოსას, მათ შორის ეგრისისაც.

წყაროები
1. ივ. ჯავახიშვილი, თხზულებანი, I, გვ. 231;
2. იქვე, გვ. 231;
3. ივ. ჯავახიშვილი, თხზულებანი, I, გვ. 234;
4. იქვე, გვ. 235;
5. იქვე, გვ. 236-237;
6. იქვე, გვ. 243;
7. ივ. ჯავახიშვილი, თხზულებანი, I, გვ. 152;
8. იქვე, გვ. 152;
9. იქვე, გვ. 154;
10. ივ. ჯავახიშვილი, თხზულებანი, I, გვ. 156;
11. იქვე, გვ. 271;
12. ნ. ლომოური, ნოქალაქევის გათხრების მნიშვნელობა საქართველოს ისტორიის შესწავლისათვის. – კრ. ნოქალაქევი არქეოპოლისი, გვ. 26;

იხილეთ წიგნი:
• საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორია