კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ეკთესისები — ნოტიციების რუკები და ტექსტები

მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე

ა. ნოტიციები (I, II, III, IV, VI, VII, VIII, IX, X)

და V საუკუნის სამხედრო და სამოქალაქო თანამდებობათა (Notitia Dignitaum)-ის რუკები

 

ნოტიცია I

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 126)

მიტროპოლიტები

11. ეპარქია II არმენიისა — სებასტიის მიტროპოლიტი
12. ეპარქია ჰელენოპონტისა — ამასიის მიტროპოლიტი
13. ეპარქია I არმენიისა — მელიტინის მიტროპოლიტი
14. ეპარქია პოლემონის პონტოსი — ნეოკესარიის მიტროპოლიტი
15. ეპარქია ლაზიკისა — ფასიდის მიტროპოლიტი

 

ავტოკეფალიები

ეპარქია ჯიქეთისა — ქერსონის ავტოკეფალია

ეპარქია ჯიქეთისა — ბოსპორის ავტოკეფალია

ეპარქია ჯიქეთისა — ნიკოფსიის ავტოკეფალია (Niksofeos) ნიქსოფეოს

ეპარქია II არმენიისა — ჰერაკლულოპის ანუ ფილაქთეოს ავტოკეფალია

ეპარქია აბასგიისა — სებასტუპოლის ავტოკეფალია

 

10. ეპარქია II არმენიისა — სებასტიის მიტროპოლიტი (იხ. გვ. 130)
11. სებასტუპოლის ეპისკოპოსი
12. ნიკოპოლისის ეპისკოპოსი
13. სატალას ეპისკოპოსი
14. კოლონიის ეპისკოპოსი
15. ბერისის ეპისკოპოსი

 

ორჯერ მეორდება იხ. 27

26. ეპარქია ლაზიკისა — ფასიდის მიტროპოლიტი
27. როდოპოლისის ეპისკოპოსი
28. აბისსენთა (აბისსენის) ეპისკოპოსი
29. პეტრათა (პეტრონის) ეპისკოპოსი
30. ზიგანევთა (ზიგნეინ) ეპისკოპოსი

 

ნოტიცია II

კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებული ეკლესიათა კათედრების “სამიტროპოლიტო ქალაქები…

1. კესარია… 11. სებასტია; 12. ამასია; 13. მელეტინე… 33. ტრაპეზუნტი… 55. კელძენე; 56. კოლონია” (გეორგიკა IV, ნაწ. II, გვ. 131).

 

 

ნოტიცია III

კონსტანტინოპოლის საყდრისადმი დაქვემდებარებულ მიტროპოლიტთა და მათი ხელქვეითი ეპისკოპოსების კათედრათა ნუსხა.

1. პირველი საყდარი ექვემდებარება კესარიის მიტროპოლიტს კაბადოკიაში.
2. მეთერთმეტე საყდარი ექვემდებარება არმენიის სებასტიის მიტროპოლიტს (1. სებასტუპოლის ეპისკოპოსი; 2. ნიკოპოლის ეპისკოპოსი; 3. სატალას ეპისკოპოსი; 4. კოლონიას ეპისკოპოსი; 5. ბერისის ეპისკოპოსი).

XII. მეთორმეტე საყდარი ექვემდებარება ამასიის მიტროპოლიტს ჰელენოპონტოში (1. ამინსის ეპისკოპოსი; 2. სინოპის ეპისკოპოსი; 3. იბორის ეპისკოპოსი; 4. ანდრაპის ეპისკოპოსი; 5. ზილხის ანუ ლეონტოპოლისის ეპისკოპოსი; 6. ზელის ეპისკოპოსი).

XIII. მეცამეტე საყდარი ექვემდებარება მელიტენის მიტროპოლიტს II არმენიაში (…).

XVIII. მეთვრამეტე საყდარი ექვემდებარება ნეოკესარიის მიტროპოლიტს პოლემონის პონტოში (1. კერასუნტის ეპისკოპოსი; 2. პოლემონიონის ეპისკოპოსი; 3. კომანის ეპისკოპოსი; 4. ალიის ეპისკოპოსი; 5. რიზეს ეპისკოპოსი (რიზე II); 6. კოკის ეპისკოპოსი; 7. ევნიკის ეპისკოპოსი; 8. არდასის ეპისკოპოსი; 9. მარტიროპოლის ეპისკოპოსი; 10. იფსელის ეპისკოპოსი… 26. როდიაპოლის (როდოპოლისის) ეპისკოპოსი.

XXXIII. ოცდამეცამეტე საყდარი ექვემდებარება ტრაპეზუნტის მიტროპოლიტს ლაზიკაში (1. ხერიანის ეპისკოპოსი; 2. სამუჩურის ეპისკოპოსი; 3. ხალევის ეპისკოპოსი; 4. პაიპერის ეპისკოპოსი; 5. კერამევის ეპისკოპოსი; 6. ლერის ეპისკოპოსი; 7. ბიზანის ეპისკოპოსი; 8. საკაბის ეპისკოპოსი; 9. ტოხარძიძის ეპისკოპოსი; 10. ტოხანტიერძის ეპისკოპოსი; 11. სილნუტის ეპისკოპოსი; 12. ფასიანის ეპისკოპოსი; 13. სერმაძის ეპისკოპოსი; 14. ანდაქტის ეპისკოპოსი; 15. ზარიმანის ეპისკოპოსი).

XLVI ორმოცდამეექვსე საყდარი ექვემდებარება კამახის მიტროპოლიტს არმენიაში: 1. კელძენეს ეპისკოპოსი… ექვემდებარება კელძენეს, კორძენეს და ტარონის მიტროპოლიტს” (გეორგიკა, IV, ნაწ. II, გვ. 134).

შენიშვნა: “5. რიზეს ეპისკოპოსის” კათედრის ქვეშ უნდა იგულისხმებოდეს რიზე II ანუ თანამედროვე ორდუ.

 

ნოტიცია IV

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, გვ. 135, 136, 137).

“მოსაყდრე მიტროპოლიტთა სიის შესახებ ზოგიერთი მათგანი იწოდებიან ექსარხოსებად და უპატიოსნებად, ზოგიერთნი კი მხოლოდ უპატიოსნესებად —

1. კაპადოკიის კესარიის მიტროპოლიტი … მთელი აღმოსავლეთის ექსარხოსი;

VIII. სებასტიის მიტროპოლიტი მთელი არმენიისა;

1. ამასიის მიტროპოლიტი ევქსინის პონტოსი;
2. მელიტენის მიტროპოლიტი მეორე არმენიისა;

XXX. მიტროპოლიტი ტრაპეზუნტისა, მთელი ლაზიკისა, მას ახლა კესარიის ადგილი უჭირავს.

აქამდე ჩამოთვლილნი იყვნენ ეპარქიის მქონენი, ყველა დანარჩენი მხოლოდ უპატიოსნესად იწოდებიან… აქრიეპისკოპოსთაგან გახდნენ [მიტროპოლიტებად] შემდეგნი:

10. მეტრახის, რომელიც აგრეთვე ჯიქეთისად (Zixias) იწოდება;
11. ნეოკესარიის [არქიეპისკოპოსთაგან], კესარუნტისა და რიზეს [მიტროპოლიტი];
12. კამახის [არქიეპისკოპოსთაგან] კელძენეს [მიტროპოლიტი].

 

ნოტიცია V

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, გვ. 137, 138).

“…საპატრიარქო საყდარი კონსტანტინოპოლისა… რომელშიც შედის ევროპა და აზია ვიდრე დასავლეთის სიცილიამდე, კიკლიდეში ვიდრე პონტომდე და ხერსონამდე, აბაზგიამდე და ქალდიამდე და ხაზარეთამდე და კაპადოკიამდე შეიცავს ჩრდილოეთის ყველა მიდამოს…

საპატრიარქო საყდარი ანტიოქიისა… ვიდრე იბერიამდე და აბასგიამდე და არმენიამდე და შიდაუდაბნოებამდე… შეიცავს მიდამოებს აღმოსავლეთისას, სადაც მზე ამოდის.

 

ნოტიცია VI

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, გვ. 139).

“მოსაყდრე მიტროპოლიტთა ნუსხა…

11. ეპარქია I არმენიისა — სებასტიის მიტროპოლიტი;
12. ეპარქია ჰელენოპონტისა — ამასიის მიტროპოლიტი;
13. ეპარქია I არმენიისა — მელიტენის მიტროპოლიტი;
14. ეპარქია ლაზიკისა — ფასიდის მიტროპოლიტი;

 

ავტოკეფალურ არქიეპისკოპოსთა ნუსხა

25. ეპარქია ჯიქეთისა (ძიხიას) — ქერსონის არქიეპისკოპოსი;
26. ეპარქია ჯიქეთისა — ბოსფორის არქიეპისკოპოსი;
27. ეპარქია ჯიქეთისა — ნიკოფსიის (Niksofeos) არქიეპისკოპოსი;
28. ეპარქია არმენიისა — ჰერაკლიუპოლის ანუ პედახთის არქიეპისკოპოსი;
29. ეპარქია ამასიისა — სებასტუპოლის არქიეპისკოპოსი;
30. ეპარქია პოლემონის პონტოსი — ტრაპეზუნტთა არქიეპისკოპოსი;

 

ნოტიცია VII

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, გვ. 140).

“ეპიფანე კვიპროსელ არქიეპისკოპოსის მიერ შედგენილი ეკთესისი პირველწოდებულ პატრიარქთა და მიტროპოლიტთა

მიტროპოლიტთა დასახელება:

11. მეორე არმენიის ეპარქიისა — სებასტიის მიტროპოლიტი;
12. ჰელენოპონტოს ეპარქიისა — ამასიის მიტროპოლიტი;
13. პირველი არმენიის ეპარქიისა — მელიტენის მიტროპოლიტი;
14. ლაზიკის ეპარქიისა — ფასიდის მიტროპოლიტი.

 

ავტოკეფალურ არქიეპისკოპოსთა შესახებ

24. ჯიქეთის (Zixias) ეპარქიისა — ხერსონესის არქიეპისკოპოსი;
25. ჯიქეთის ეპარქიისა — ბოსფორის არქიეპისკოპოსი;
26. ჯიქეთის ეპარქიისა — ნიკოპსიის (ნიკსოფეოს) არქიეპისკოპოსი;
27. II არმენიის ეპარქიისა — ჰერაკლიუპოლის არქიეპისკოპოსი;
28. აბაზგიის ეპარქიისა — სებასტუპოლის არქიეპისკოპოსი.

(აშკარა შეცდომაა, უნდა იყოს ამასიის ეპარქიისა — სებასტუპოლის არქიეპისკოპოსი, როგორც ეს არის VI და VIII ნოტიციებში [Eparchia Amasias – Sebastopoleos].

შემდეგ დაკონკრეტებულია სამიტროპოლიტოებში შემავალი საეპისკოპოსოები — “ეპარქია ლაზიკისა, ფასიდის [Fasidos] მიტროპოლიტი, მას ექვემდებარება ოთხი ქალაქი, ე.ი. ოთხი ეპისკოპოსი:

როდოპოლისის ეპისკოპოსი;

საისინთა [Saesinon] ეპისკოპოსი;

პეტრას [Petron] ეპისკოპოსი;

ზიგანევთა [Zeganeon] ეპისკოპოსი;

 

ნოტიცია VIII

(გეორგიკა, IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 141).

“მოსაყდრე მიტროპოლიტთა ნუსხა:

11. ეპარქია არმენიისა — სებასტიის მიტროპოლიტი;
12. ეპარქია ჰელენოპონტისა — ამასიის მიტროპოლიტი;
13. ეპარქია I არმენიისა — მელიტენის მიტროპოლიტი;
14. ეპარქია ლაზიკისა — ფასიდის მიტროპოლიტი;

 

ავტოკეფალურ არქიეპისკოპოსთა ნუსხა:

ეპარქია ჯიქეთისა (Zichias) — ხერსონის არქიეპისკოპოსი;

ეპარქია ჯიქეთისა — ბოსფორის არქიეპისკოპოსი;

ეპარქია ჯიქეთისა — ნიკოფსიის არქიეპისკოპოსი (Niksofeos);

ეპარქია I არმენიისა — ჰერაკლიუპოლის არქიეპისკოპოსი;

ეპარქია ამასიისა — სებასტუპოლის არქიეპისკოპოსი;

ეპარქია პოლემონის პონტოსი — ტარპეზუნტის არქიეპისკოპოსი.

 

11. II არმენიის ეპარქიის სებასტიის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან: ა) სებასტუპოლის ეპისკოპოსი; ბ) ნიკოპოლის ეპისკოპოსი; გ) სატტალის ეპისკოპოსი; დ) კოლონიის ეპისკოპოსი; ე) ბირისის ეპისკოპოსი;
12. ჰელენოპონტის ეპარქიის ამისიის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან: ა) ამასიის; ბ) იბორის; გ) სინოპის; დ) ანდრაპის; ბალიხის (ლეონტოპოლის) ეპისკოპოსები.
13. I არმენიის მელიტინის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან: ა) არკის; ბ) კუკუსის; გ) არაბისის; დ) არიბრათის; ე) კომანის ეპისკოპოსები;
14. პოლემონის პონტოს ეპარქიის ნეოკესარიის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან ა) ტრაპეზუნტის; ბ) კერასუნის; გ) პოლემონიონის; დ) კომანის ეპისკოპოსები;
15. ლაზიკის ეპარქიის ფასიდის [მიტროპოლიტს] ექვემდებარებიან: ა) როდოპოლისის; ბ) საისინის; გ) პეტრას; დ) ზიგანევთა (ძიგანეოს) ეპისკოპოსები.

ამ ნუსხაში წერია: “ეპარქია ამასიისა — სებასტუპოლის არქიეპისკოპოსი”, ს. ყაუხჩიშვილმა მიიჩნია, რომ აქ სიტყვა “ამასიის” ნაცვლად უნდა დაიწეროს სიტყვა “აბასგია”.

ამ თავის მოსაზრების შესაბამისად მან შემდგომ, იმავე წიგნის ცხრილში მართლაც სიტყვა “ამასიის” ნაცვლად ჩაწერა სიტყვა “აბასგია”, ოღონდ ბერძნული შრიფტით, ამან კი მკითხველს შეუქმნა შთაბეჭდილება თითქოსდა დედანში ეწერა “ეპარქია აბასგიისა — სებასტუპოლის არქიეპისკოპოსი”. ის, როგორც ითქვა სიტყვა “ამასიას” ურთავს ასეთ შენიშვნას — “უნდა იყოს აბასგიას, იხ. გვ. 139”, ხოლო ამავე წიგნის 139-ე გვერდზე შენიშვნაზე წერს — “ამასია — აშკარა შეცდომაა, უნდა იყოს აბასგიას” (გეორგიკა, IV, ნაწ. II, გვ. 139, 141) და ცხრილი გვ. 192-ის შემდეგ).

 

ფასიდი

ფასიდი — არის იგივე პაზარი (ათინა), შავი ზღვის პირზე, თანამედროვე პაზარი (ოფ-რიზესთან) — იგი ძველად პიტიუნტად იწოდებოდა (პიტიუსა), აქედან იყო I მსოფლიო კრებაში მონაწილე ეპისკოპოსი, ტერიტორიულად ის იყო ლაზიკის ქვეყანაში მდებარე. აქ იდგა არმენიის დუკას (Dux)  ჯარის ნაწილი. ბიზანტიის იმპერიამ თავის მიერ ხელდებულ არმენიაში ბიზანტიური ჯარების ხელმძღვანელად დანიშნა სამხედრო მოხელე, რომელსაც “არმენიის დუკა” ეწოდებოდა. ერთ პერიოდში მისი ხელძღვანელობის ქვეშ მოექცა პონტოში განლაგებული ბიზანტიური ჯარების მმართველობაც. არმენიის დუკას, ზიგანას, მოხორას, სებასტოპოლის, როდოპოლისსა და პიტიუნტში, როგორც ითქვა ჰყავდა თავისი ჯარის ნაწილები. ამასთან დაკავშირებით ნ. ადონცი წერს, რომ არმენიის დუკას განმგებლობა არ ვრცელდებოდა აფხაზეთის მიწა-წყალზე, არამედ ის იყო ე.წ. I არმენიისა და პონტოს სამხედრო გამგებელი, ამიტომაც მისი ჯარი იდგა არა აფხაზეთის ბიჭვინთაში, არამედ პონტოს პიტიუსაში ე.ი. ლაზიკაში.

გელასი კესარიელისა და გელასი კვიზიკელის ცნობით წმ. ნინომ იქადაგა ლაზეთშიც (მოაქცია იბერები და ლაზები); XVII ს-ის ლაზიკის მიტროპოლიტ გერმანეს ცნობით, ჰოფში ნინომ დაარსა კათედრა, ეს უნდა იყოს ძველი პიტიუნტი, რომელსაც VII-IX სს-ში ერქვა “ფასიდი” (ახლაც აქ გავრცელებული ტოპონიმები და პუნქტები “ფაზ”, “ფას”, “პაზ”, ფუძე-ძირის მქონე, მაგალითად, “პაზარი”, “ესკიპაზარი”, “დერნეპაზარი”, “პაზარიოლუ” და სხვა). ესენია “ფას”-”პაზ” ფუძე-ძირის მქონე ტოპონიმები და დასახლებული პუნქტები.

 

ნოტიცია IX

(გეორგიკა, IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 143)

მიტროპოლიტთა ნუსხა (როგორც ის აღწერილია კარტოფილაკიონში) და ნუსხა მიტროპოლიტებზე დაქვემდებარებული ეპისკოპოსებისა —

11. ეპარქია არმენიისა — სებასტიის [მიტროპოლიტი] (სებასტუპოლის ეპისკოპოსი, ნიკოპოლის, სატალის, კოლონიის, ბირესის ეპისკოპოსები);
12. ეპარქია ჰელენოპონტისა — ამასიის [მიტროპოლიტი] (ამასიის, იბორის, სინოპის, ანდრაპის, ზილახის ანუ ლეონტოპოლის ეპისკოპოსები);
13. ეპარქია არმენიისა — მელიტენის [მიტროპოლიტი] (არკის, კუკუსის, არაბისის, არიარათის, კომანის ეპისკოპოსები);
14. ეპარქია პონტოპოლემონიაკისა — ნეოკესარიის [მიტროპოლიტი] (ტრაპეზუნტის, კერასუნტის, პოლემონიონის, კომანის ეპისკოპოსები);
15. ეპარქია ლაზიკისა — ფასიდის (Fასიდოს) [მიტროპოლიტი] (როდოპოლისის, საისენთა (აბესანთა), პეტრის, ზიგანევთა (ზიგანეთა — ძიგანეონ) ეპისკოპოსი.

 

 

ნოტიცია X

(გეორგიკა, IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 144-145)

სამიტროპოლიტოთა, საარქიეპისკოპოსთა და მიტროპოლიებისადმი დაქვემდებარებულ საეპისკოპოსოთა ნუსხა

11. სებასტიის სამიტროპოლიტო (არმენიის სებასტიას ექვემდებარება სებასტუპოლის, ნიკოპოლისის, სატალიონის, მერისის კათედრები);
12. ამასიის სამიტროპოლიტო (ჰელენოპონტის ამასიას ექვემდებარება ამინსის, სინოპის, ივორთა, ანდრაპის, ზალიხის (ლეონტოპოლის) კათედრები;
13. მელიტენის სამიტროპოლიტო;
14. ტრაპეზუნტის სამიტროპოლიტო (ლაზიკის ტრაპეზუნტს ექვემდებარება — ხერიანთა, ხამაჩურისა, ხალხევისა, პაიპერტისა, კერამევისა, ლერიონისა, ვიზანტისა, საკავისა, სავიძიტისა, ხანძიორძისა, ოლნუტისა, ფასიანისა, ტოსერმანძისა, ანდაკისა, ზაარნიკისა — სულ 15 კათედრა);
15. კელძენეს სამიტროპოლიტო;
16. ალანიის სამიტროპოლიტო;
17. რიზეს სამიტროპოლიტო.

მთარგმნელს გამორჩენია და მერე შეუვსია —

“… 18. პოლემონის პონტოს ნეოკესარიას ექვემდებარება [კათედრები] კერასუნტისა, პოლემონიონისა, კომანისა, ალიისა, რიზესი, კოკისა, ევნიკისა. ესენი არიან არადისა, მარტიროპოლისა, იფსელისა. სულ 10 კათედრა”.

 

ნოტიცია — XI-XII საუკუნეების ვითარებას ასახავს.

 

ნოტიცია X (ა)

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 147-172)

1. სიაში — კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ 85 მიტროპოლიტთა შორის დასახლებულია:
2. არმენიის — სებასტიის მიტროპოლიტი;
3. ჰელენოპონტის ამასიის მიტროპოლიტი;
4. არმენიის — მელიტენის მიტროპოლიტი;
5. ნეოკესარიის მიტროპოლიტი;
6. ტრაპეზუნტის მიტროპოლიტი;
7. კამახის მიტროპოლიტი;
8. კერასუნტის მიტროპოლიტი.
9. სიაში — კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი დაქვემდებარებულ 31 არქიეპისკოპოსთა შორისაა … 20. მისთიის [სოტერიოპულის საარქიეპისკოპოსო].

III. სიაში — სამიტროპოლიტოებში შემავალ საეპისკოპოსო საყდართა შორის დასახელებულია:

11. არმენიაში სებასტიის სამიტროპოლიტოში — 1. სებასტუპოლის; 2. ნიკოპოლის; 3. სატალის; 4. კოლონიის; 5. ბერისის ეპისკოპოსები;
12. ჰელენუპოლისში — ამასიის სამიტროპოლიტოში — 1. ამინსის; 2. სინოპის; 3. იბორის; 4. ანტრაპოდის; 5. ზალიხის; 6. ზელის ეპისკოპოსები;
13. პოლემონის პონტოს — ნეოკესარიის სამიტროპოლიტოში — 1. კერასუნტის; 2. პოლემონიონის; 3. კომანის (ჰალიის); 4. ორიზის (კოკის, ევნიკის, არადასის, მარტირუპოლის, ჰიფსელის) ეპისკოპოსები;
14. [ლაზიკეში] — ტრაპეზუნტის სამიტროპოლიტოში — 1. ხერიანის; 2. ხამაზურის; 3. ხაიონის; 4. პაიპერტის; 5. კერამევის; 6. ლერიონის; 7. ბიზანის [საკაბის; ხაბიძიტის; ხანძიორზის; ოლნუტის; ფასიანის; ტოსერმანძისა; ანდაკის; ზარინაკის] ეპისკოპოსები;
15. არმენიის კამახის სამიტროპოლიტოში — 1. კელძინის (ხორძენას ?) ეპისკოპოსი … სულ 8;
16. [კელძენეს სამიტროპოლიტოს…]. კორძენის ეპისკოპოსი.

 

 

ნოტიცია X (ბ)

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 172-176)

კონსტანტინოპოლის სამიტროპოლიტოთა სიაში 11, 12 და 33-ე ნომრად დასახელებული სებასტია, ამასია და ტრაპეზუნტი.

საარქიეპისკოპოსთა შორის “47. სებასტოპოლი”.

11. არმენიაში — სებასტიის სამიტროპოლიტოს: 1. სებასტოპულის; 2. ნიკოპოლის; 3. სატალას; 4. ბერისის ეპისკოპოსები;
12. ჰელენოპონტოში — ამასიის სამიტროპოლიტოსი: 1. ამასიის; 2. სინოპის; 3. იბორის (ანუ პიმოლისის); 4. ანდრაპის; 5. ზალიხის (ანუ ლეონტოპოლის) ეპისკოპოსები;
13. ლაზიკეში — ტრაპეზუნტის სამიტროპოლიტოს : 1. ხერიანის; 2. ხამაძურის; 3. ხახეის; 4. პაიპერის; 5. კერამევის; 6. ლერიონის; 7. ბიზანის ეპისკოპოსები;
14. კამახის სამიტროპოლიტოს: 1. კელძენეს ეპისკოპოსი.

 

 

ნოტიცია X (გ)

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 177-178)

კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს სამიტროპოლიტოთა სიაში არიან ამასიას, ნეოკესარიასა და ტრაპეზუნტის სამიტროპოლიტოები, ხოლო საარქიეპისკოპოსოთა შორის ერთ-ერთია — სოტერიოპოლისის არქიეპისკოპოსი;

12. ჰელენოპონტში ამასიის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან — 1. ამისიის; 2. სინოპის; 3. იბორის; 4. ანდრაპის; 5. ზალიას ეპისკოპოსები;
13. პოლემონიკონში ნეოკესარიის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან — 1. კერასუნის; 2. პოლემონის; 3. კომანას ეპისკოპოსები;
14. ლაზიკაში ტრაპეზუნტის მიტროპოლიტს ექვემდებარებიან — 1. ხერიანას; 2. ხანატოძურის; 3. ხალის; 4. პაიპერის; 5. კერამევის; 6. ლერიონის; 7. ბიზანას.

 

ნოტიცია X (დ)

(გეორგიკა IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 179)

1. კაპადოკიის ეპარქია — კესარიის მიტროპოლიტი;
2. არმენიის ეპარქია — მელიტენის მიტროპოლიტი;
3. პოლემონის პონტოს ეპარქია — ნეოკესარიის მიტროპოლიტი;
4. ლაზიკის ეპარქია — ტარპეზუნტის მიტროპოლიტი.

საარქიეპისკოპოსო — ჯიქეთის ეპარქიაში — ხერსონისა, ბოსფორისა და მატრახისა.

1. ეკთესისები მოთავსებულია სხვადასხვა კრებულებში;
2. ეს ხელნაწერები ეკუთვნიან XVII-XVIII სს-ს.

მაგრამ მიიჩნევა, რომ:

ა) I, VI, VII, VIII და IX ეკთესისები დაწერილია ლეონ VI-ის მეფობამდე (886-911 წლებში).

ბ) II, III, IV, X, Xა, Xბ, Xგ, Xდ ეკთესისები დაწერილია ლეონ VI-ის მეფობის (886-911) შემდეგ.

ს. ყაუხჩიშვილმა შეცდომით მიიჩნია, რომ

ა) როდოპოლისის, საისინის, პეტრასა და ზიგანას საეპისკოპოსოები მდებარეობდნენ დასავლეთ საქართველოში;

ბ) ასევე, მან თავისი შეხედულებით VI და VIII ნოტიციებში სიტყვა “ამასია” შეცვალა სიტყვა “აბასგიით” ამიტომაც, ამის შედეგად შეცდომით “ამასიის სებასტოპოლისის” მაგიერ დაწერა “აბასგიის სებასტოპოლისი”, რითაც დაასკვნა, თითქოსდა აფხაზეთში არსებობდა სებასტოპოლის ავტოკეფალური არქიეპისკოპოსი.

 

სებასტოპოლისი ნოტიციებში სულ მოხსენიებულია 4-ჯერ. ის იყო სადავო კათედრა ჰელენოპონტის ამასიის სამიტროპოლიტოსა და I არმენიის სებასტიის სამიტროპოლიტოს შორის. მიზეზი ამისა იყო ის, რომ ქალაქი სებასტოპოლისი თითქმის თანაბრად იყო დაშორებული ამასიასა და სებასტიას, ის მათ შორის მდებარეობდა. ამიტომაც ხან ამასიას სამიტროპოლიტოში შედიოდა და ხანაც სებასტიაში.

მაგალითად — VI და VIII ნოტიციებში სებასტოპოლისი შედის ამასიის სამიტროპოლიტოში.

III, IV, იმავე VIII, IX, X, Xა, Xბ ნოტიციებში სებასტოპოლისი II არმენიის სებასტიის სამიტროპოლიტოში შედის.

აღსანიშნავია, რომ შეცდომით I და VII ნოტიციებში ამასიის სამიტროპოლიტოს ნაცვლად ნოტიციებში წერია “აბასგიის ეპარქია”, ამის მიზეზი უნდა იყოს ის, რომ XV-XVII საუკუნეები, ამ ნუსხების გადაწერის დროს ამასია დამცრობილი იყო, ხოლო აბაზგია — დიდი ქრისტიანული სახელმწიფო იყო.

 

ნოტიციებში იხსენიება “ეპარქია ზიქიისა”. იყო თუ არა ის ქართული ჯიქეთი — საკვლევია, საქმე ისაა, რომ ზიქიის ეპარქიაში შედიოდნენ ისეთი ცნობილი ქალაქები ყირიმის ნახევარკუნძულზე, როგორც იყო ხერსონესი და ბოსფორი, მათგან ქართული ნიკოფსია ძლიერ იყო დაშორებული, ამიტომაც ზიქიის ეპარქიაში შემავალ ნოტიციებში — ხერსონესთან და ბოსფორთან ერთად ნახსენები მესამე ქალაქი — (Niksofeos)  ნიკსოფეოს იყო არა ნიკოფსია, არამედ სწორედ ის როგორც იწერებოდა — ნიკსოფეა, ეს ქალაქი — ნიკსოფეა უნდა ყოფილიყო ხერსონესთან — ბოსფორის ახლოს, ხოლო ქართული ნიკოფსია სხვა მხარეს მდებარეობდა.

“ნიკსოფეოს” არის არა ნიკოფსია, არამედ ხერსიონეს — ბოსფორის რეგიონში მდებარე რომელიღაც პუნქტი. ამ რეგიონს (ხერსონეს-ბოსფორის) ერქვა ძიხიას-ძიხიას და არა ჯიქეთი.

ბრძოლა რიზესათვის მიმდინარეობდა ნეოკესარიის ამასიის სამიტროპოლიტოსა და ლაზიკის ტრაპეზუნტის სამიტროპოლიტოს შორის.

ერთ პერიოდში რიზემ მიიღო ორივესაგან დამოუკიდებელმა და ჩამოყალიბდა ცალკე სამიტროპოლიტოდ, მაგრამ საბოლოოდ ის მაინც ტრაპეზუნტის სამიტროპოლიტოს ეპარქიად გადაიქცა.

ორ-სამ ნოტიციაში აშკარა შეცდომით I არმენიას ეწოდება II არმენია, ხოლო სებასტოპოლი I ნოტიციით, ასევე შეცდომით, მიეკუთვნება როგორც სებასტიის სამიტროპოლიტოს (გეორგიკა, IV, ნაწ. II, 1952, გვ. 130) ისე “აბაზგიის სებატუპოლის ავტოკეფალიას”.