ჯუანშერი ქართლის მეფე მირდატს უწოდებს ქართველთა მეფეს. ამ XXXII მეფის დევიზია: „მტკიცედ და შეურყეველად ვიპყრნეთ საზღვარნი ქართლისანი“. ის არის მამა ვახტანგ გორგასლისა.
მირდატის სამეფოში შედის დასავლეთ საქართველოც – ეგრისი. ეს იქიდან ჩანს, რომ როცა დაობლებული მისი ძის, წლის ვახტანგის სამეფოში შემოიჭრნენ ჩრდილო კავკასიიდან გადმოსული დამპყრობლები, მათ დაარბიეს ცენტრალური ქართლი, ხოლო განაპირა პროვინციები არ დაურბევიათ.
„ვითარ იქმნა ვახტანგ წლისა ათისა, გარდამოვიდეს ოვსნი სპანი ურიცხუნი და მოტყუენეს ქართლი… დაურჩეს წარუტყუენველად ხევნი ქართლისანი: კახეთი, კლარჯეთი და ეგრისი…“
ეგრისი შედის ვახტანგის სამეფოში – „მასვე ჟამსა გამოვიდეს ბერძენნი აფხაზეთით, რამეთუ ბერძენთა ჰქონდა ეგრისწყალს ქვემოთი კერძი ყოველი და დაიპყრეს ეგრისწყლითგან ვიდრე ციხე-გოჯადმდე. მაშინ იქმნა გლოვა და წუხილი ყოველთა ქართველთა და იტყოდეს. „…ღმერთმან… მიგუცნა ჩუენ წარტყუენვად უცხოთა ნათესავთა და მიგვიღო ჩუენ საზღვარი ბერძენთაგან, ვითარცა მიუღო ვარაზ-ბაქარს მეფესა კლარჯეთი… ვიძიოთ… ჩუენ შური პირველ ოვსთა ზედა და შემდგოადმცა ვძებნეთ საზღვარი ქართლისა ბერძენთაგან“. ამას იტყოდეს ყოველნი ქართველნი და იყვნეს მწუხარებასა შინა დიდსა“.
„ვახტანგ… მწუხარე იყო… საზღვართა მიხუმისაგან“.
ოსეთში გამარჯვების შემდეგ ვახტანგი ჩრდილოეთის გზით ჩადის აფხაზეთში. იმ დროს აფხაზეთი, ვიდრე მდინარე ეგრისწყლამდე, შედიოდა ბერძნების სახელმწიფოს შემადგენლობაში, ხოლო ვახტანგის პატარაობის დროს ბერძნებს ქართლის სამეფოს ტერიტორიაც ჰქონდათ დაპყრობილი მდ. ეგრისწყლიდან ციხე-გოჯამდე. ასე რომ, ბერძნებს ამ ტერიტორიაზე (აფხაზეთში და დაპყრობილ ეგრისში) თავიანთი ციხეები ჰქონდათ. ოსეთში გამარჯვებულმა ვახტანგმა „სამ წელ წარტყუენნა ყოველი ციხენი აფხაზეთისანი, ვიდრე ციხე-გოჯამდე.“ ჩანს, ვახტანგს არა თუ ქართლის სახელმწიფო საზღვარი აღუდგენია, არამედ კიდეც შეტევაზე გადასულა და ბერძნების მიწები დაულაშქრავს საკუთრივ აფხაზეთში.
საკუთრივ საბერძნეთში (პონტოში) ლაშქრობისას ვახტანგ მეფეს სიზმარში პირდებიან, რომ ბერძენთა კეისარმა „ყოველი საზღვარი ქართლისა მისგან უკმოღებული მოგცეს“, მართლაც, მალე ქართლის მომავალი კათალიკოსი პეტრე მოელაპარაკა კეისარს, რომელმაც „ყოველი, რომელი ეხილვა ჩუენებასა შინა, მისცა მას ზედა ნება ვახტანგს“, 182 ე.ი. კეისარმა ვახტანგს დაუბრუნა ქართლის სამხრეთით დაპყრობილი ტერიტორიები, „მისცა საზღვარი ქართლისა“ – კლარჯეთი. სპარსელებთან ომის წინ კეისარი ეუბნება ვახტანგს: „…მიგცე ციხე თუხარისი და საზღვარნი ქართლისანი“.
ომის შემდეგ ვახტანგ მეფეს „უკუმოსცა კეისარმან საზღვარი ქართლისა, ციხე თუხარისი და კლარჯეთი ყოველი“.7 ამ დროს ვახტანგს აფხაზეთში ბერძნების კუთვნილი ტერიტორია ეგრისწყლიდან ჩრდილოეთით დაპყრობილი აქვს, ამიტომაც კეისარი ურიგდება ვახტანგს. „ეგრისწყლითგან ვიდრე მდინარედმდე მცირისა ხაზარეთისა – ესე საზღვარი არს საბერძნეთისა ალექსანდრობითგან, რომელი აწ შენ მიგიღია მკლავითა ჩუენგან. აწ იგი უკუმოგუეც და ოდეს წარიყვანებდე ცოლსა შენსა, ასულსა ჩემსა, მაშინ მოგცე მისგან ქუეყანა და დაუწერა ეგრისწყალსა და კლისურასა შუა ქუეყანა ზითვად, და სხვა აფხაზეთი უკუსცა ვახტანგ ბერძენთა“.
ე.ი. ქართლისა და საბერძნეთის საზღვარი ალექსანდრე მაკედონელიდან და ფარნავაზიდან მოყოლებული გადიოდა მდინარე ეგრისწყალზე. მეფე ვახტანგ გორგასლის ცოლს მზითევში ერგო აფხაზეთის ტერიტორია მდინარე ეგრისწყლიდან ვიდრე მდინარე კლისურამდე (ე.ი. ახლანდელ მდინარე ღალიძგა-ეგრისწყლიდან მდ. კელასურამდე). ამის შემდეგ საუკუნეთა მანძილზე საზღვარი ქართლის სამეფოსა და ბიზანტიის იმპერიას შორის გადიოდა მდ. კლისურაზე, ხოლო კლისურას ზევით (მისი მარჯვენა სანაპირო კავკასიის მთებამდე) აფხაზეთი შედიოდა საბერძნეთის სახელმწიფოში.
აქედან ჩანს, რომ ეგრისი შედიოდა ქართლში, რომ ეგრისი იყო ქართლის ანუ იბერიის ერთ-ერთი პროვინცია, რომ იბერია მოიცავდა როგორც აღმოსავლეთ, ასევე დასავლეთ საქართველოს.
მაგ: მეფეების მირისა და არჩილის დროს საბერძნეთის იმპერატორი სწერს თავის ერისთავს აფხაზეთში: „ყოვლადვე საზღვართა ქართლისათა ჩუენგან ქმნილ არს ვნება… არამედ კეთილად პატივსცემდი მეფეთა და ერთა მაგათ ქართლისათა, და ამიერითგან ნუღარა Kელ-გეწიფების ვნებად მათდა და საზღვართა მათთა ეგრისათა“.
ე.ი. კეისარი სწერს თავის ერისთავს აფხაზეთში, რომ ჩვენ ხშირად ვარღვევთ ქართლის საზღვრებს ეგრისში, ე.ი. გადავდივართ მდინარეებზე კლისურასა და ეგრისწყალზე და ვიპყრობთ ქართლის სამეფოს კუთვნილ ტერიტორიას. ამჟამად კი ქართლის სამეფოს დასუსტებისა და მაჰმადიანთა გაძლიერების გამო უმჯობესია და გიბრძანებ, პატივი სცე ქართლის მეფეებსა და ერს, მათ არ მიაყენო ვნება. ასევე ნუ დაარღვევ ქართლის სამეფოს საზღვრებს ეგრისში. ქართლის სახელმწიფოს საზღვრები ხშირად იხსენება ვახტანგის ცხოვრების აღწერაში. მაგ., ვახტანგ მეფემ „…მოსრნა და განასხნა ყოველნი ცეცხლისმსახურნი საზღვართაგან ქართლისათა“.
ისტორიკოსების განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს იმ ფაქტს, რომ ვახტანგ მეფის მემატიანე ეგრისს „ქართლის დასავლეთს“ უწოდებს: ვახტანგმა „რქუა ძესა თვისსა დაჩის: „…შენდა მიმიცემია გვირგვინი მეფობისა ჩემისა… საზღვარი აფხაზეთისა, რომელი მოცემულ არს ეგრისწყალსა და კლისურას შუა. იგი თვით ძმათა შენთა დედისა არს, იგი აქუნდეს მათ და იყვნენ შენდა ერისთავად…“ ე.ი. პირველი ,,სპარსი“ ცოლისგან დარჩენილ შვილს მისცა მეფობა, ხოლო ბერძენისგან დარჩენილებს – ლეონსა და მირდატს მისცა ერისთავობა ტერიტორიისა, რომელიც მზითვად ერგო მათ დედას ბერძენთა კეისრისგან – მიწა-წყალი კლისურასა და ეგრისწყალს შორის. ეს ტერიტორია გეოგრაფიულად შედიოდა აფხაზეთში, ხოლო პოლიტიკურად შევიდა ქართლის სამეფოში ვახტანგის მეფობისას.
ვახტანგის გარდაცვალების შემდეგ „დაჯდა საყდარსა მისსა ძე მისი დაჩი, ხოლო ცოლი და ორნი ძენი ვახტანგისნი წარიყვანნეს სამთა მათ ერისთავთა და დაიპყრეს დასავლეთი ქართლისა, რომელი მისცა ვახტანგ“.
აქედან აშკარად ჩანს, რომ „დასავლეთი ქართლისას“ მემატიანე უწოდებს ეგრისწყალსა და კლისურას შორის მოქცეულ ტერიტორიას. მემატიანის აზრით, ეგრისი, ისევე როგორც კახეთი და კლარჯეთი, ქართლის ერთ-ერთი ხევია, ანუ ერთ-ერთი პროვინციაა. „ხოლო ამან დაჩი მეფემან იწყო შენებად ქართლისა, რამეთუ მოოხრებულ იყვნეს ყოველნი ხევნი ქართლისანი, თვინიერ კახეთისა და კლარჯეთისა და ეგრისისა“. ისტორიკოსი გულისხმობს, რომ ქართლში შედის კახეთი, კლარჯეთი და ეგრისი.
ვახტანგის შვილის, ლეონის გარდაცვალების შემდეგ კლისურასა და ეგრისწყალს შორის მოქცეული ტერიტორიის ერისთავად დარჩა მირდატი. „ამას მირდატს დაევაჭრა ძმა მისი დაჩი: მეფემან გაუცვალა ქუეყანა და აღიღო მირდატისაგან ეგრისწყალსა და კლისურასა შუა, მირდატის დედული, საზღვარი საბერძნეთისა, და მისცა ნაცვლად ჯავახეთი“.
ჰერაკლე ბიზანტიის იმპერატორის დროს VII ს-ის დასაწყისში კუალად წარიღეს ბერძენთა საზღვარი ქართლისა: სპერი და ბოლო კლარჯეთისა, ზღვისპირი“.
ზღვის პირი ეწოდებოდა შავიზღვისპირეთს საერთოდ _ სპერიდან აფხაზეთამდე, ბერძნებს მიუტაცნიათ მთელი შავიზღვისპირეთი, სპერი, კლარჯეთის ბოლო და კოლხეთის ზღვის პირი, ე.ი. ეგრისის დასავლეთი ნაწილი სპერიდან აფხაზეთამდე. მემატიანე ეგრისის ამ დაპყრობილ ტერიტორიას ქართლის ნაწილად მიიჩნევს.
ივანე ჯავახიშვილი წერს: „სიმართლეს უახლოვდება… ჯუანშერის… ქართლის საზღვრების აღწერილობა.“ თედო ჟორდანიას აზრით, ჯუანშერი „თანამედროვე უნდა იყოს და თვითმხილველი მოთხრობილისა“.
იხილეთ წიგნი:
• საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორია