საქართველოს მეფის ბაგრატ IV-ის დროს სამეფოს დედაქალაქ ქუთაისში შედგა კრება. მასზე შეკრებილმა ეკლესიის უმაღლესმა იერარქებმა განიხილეს ერთი საეკლესიო სადავო საკითხი, ამიტომაც შესაძლებელია ამ კრებას საეკლესიო ვუწოდოთ, თუმცა კი იგი შედგა სამეფო სასახლეში “დარბაზის კარზე”.
ბაგრატ IV წერდა: “შევკრიბენ კარსა დარბაზისა ჩუენისასა მღვდელ-მოძღვარნი, ერისთავთ-ერისთავნი, ერისთავნი და ყოველთა ხევთა ზემოთა და ქუემოთა აზნაურნი, მეცნიერნი საბჭოთა საქმეთანი და დავსხენით წინაშე ჩუენსა”.
დარბაზს ეძახდნენ სამეფო სასახლის იმ ოთახს, სადაც სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საქმეთა გამო მეფის თანდასწრებით სხდომა იმართებოდა ხოლმე, ამიტომაც “დარბაზი” შემდგომ ეწოდა საქართველოს სახელმწიფოს უზენაეს ორგანოს.
სამეფო დარბაზის წევრებად ყოფილან უმაღლესი სამღვდელოებისა და საერო ხელისუფალთა წარმომადგენლები იურისტ აზნაურებთან ერთად. ამ უკანასკნელთ “მეცნიერნი საბჭოთა საქმეთანი” ეწოდებოდათ.
ივანე ჯავახიშვილი წერს, რომ “ხელმწიფის კარის გარიგების ცნობითაც სახელმწიფო დარბაზის სხდომებს ესწრებოდნენ ვაზირები თავიანთი თანაშემწეებითურთ, უმაღლესი სამღვდელოება კათალიკოზისა და მოძღვართ-მოძღვრის მეთაურობით, მნიშვნელოვანი მონასტრების წინამძღვარნი, საქვეყნოდ გამრიგეთაგან – კი უფროსი მოხელეები”.
“დარბაზის კარს” არათუ უფლება ჰქონია გაერჩია საეკლესიო საკითხები, არამედ, როგორც თამარის ისტორიკოსი წერს: “მონასტერნი და საეპისკოპოსონი და ყოველნი ეკლესიანი წესსა და რიგსა ლოცვისა და ყოვლისა საეკლესიოჲსა განსაგებელსა დარბაზის კარით მიიღებდიან, ვითარცა კანონსა უცდომელსა და ყოვლად შუენიერსა და დაწყობილსა კეთილწესიერებასა ლოცვისა და მარხვისასა”.
სახელმწიფო მმართველობის უზენაესი ორგანო “დარბაზის კარი” კანონმდებელი ყოფილა ეკლესიისთვისაც, ივანე ჯავახიშვილს “ქართლის ცხოვრების” აღნიშნული ცნობა გაზვიადებულად მიაჩნია, რადგანაც სამღვდელოება თავის სფეროში დამოუკიდებლად მოქმედებდა, მაგრამ რადგანაც “დარბაზის კარზე” საერო საქმეთათვისაც კი უზენაესი კანონმდებელი მეფესთან ერთად ეკლესიის უმაღლესი იერარქია – “საეკლესიო მთავრობა” იყო, ამიტომაც ამ ცნობას შეიძლება ვენდოთ და არ მივიჩნიოთ რომელიმე კერძო შემთხვევად.
საერთოდ, საეკლესიო კრებას მეფე იწვევდა. ასე მოქცეულა გუარამ მამფალი, დავით აღმაშენებელი, თამარ მეფე, თუმცა იყო გამონაკლისიც, საეკლესიო კრების გამართვა “ქართველ სამღვდელოებას მეფის დაუკითხავადაც შეეძლო, სწორედ თვით მეფის წინააღმდეგაც შეკრებილიყო. ასეთი თვისების იყო, მაგალითად, საეკლესიო კრება გიორგი III-ის დროს. მეფის წინააღმდეგვე იყო მიმართული 1263 წ. ახალი დროის საეკლესიო კრების დადგენილება და უეჭველია მეფის ნებადაურთველად იქნებოდა შეყრილი. ჩვეულებრივ კი, როცა ეკლესიასა და მთავრობას შორის უთანხმოება არ არსებობდა, საეკლესიო კრების შეყრის ბრძანების გამცემი მეფე იყო ხოლმე”.
მართალია, კრებას მეფე იწვევდა და იგი კრებას ესწრებოდა სხვა საერო ხელისუფლებთან ერთად, მაგრამ საეკლესიო საკითხთა გარჩევის დროს “მეფეს უკვე არავითარი უფლება არ ჰქონდა სჯა-ბაასში მონაწილეობის მიღებისა”. კრება იღებდა დადგენილებას – გადაწყვეტილებას, მას გადასცემდნენ მეფეს და მეფე ვალდებული იყო იგი აესრულებინა. “ამგვარად საეკლესიო კრებას განგების ხელისუფლება ჰქონდა, მეფეს კიდევ აღმასრულებელი”.
საქართველოს მეფეს პირადად, ერთპიროვნულად ნება არ ჰქონდა კანონის გამოცემისა, მართალია, “საქართველოს მეფის უზენაეს უფლებას სამართლის დადება და ქმნა, ანუ კანონმდებლობა და უზენაესი მართლმსაჯულება შეადგენდა, მაგრამ მარტო თვითონ მეფეს საქართველოში არას დროს ახალი კანონი არ დაუდვია, არამე დ ყოველთვის დარბაზის ერთა თანამშრომლობითა და განჩინებით”. მაშასადამე , საქართველოში კანონმდებელნი იყვნენ “დარბაზის ერნი”, ანუ დარბაისელნი. მათ შორის თანამდებობრივად უპირველესნი იყვნენ “კათალიკოზნი, ჭყონდიდელი, მოძღვართ-მოძღვარი” და სხვა სასულიერო, აგრეთვე, ცხადია, საერო პირები “ხელოსანნი” და “უხელონი”. მაშასადამე, საქართველოს ეკლესიის უმაღლესი წოდების მქონე მღვდელმთავრები, მათ შორის ქართლისა და აფხაზეთის კათალიკოსები, ჭყონდიდელი და მოძღვართმოძღვარი საქართველოს სახელმწიფოს კანონმდებელნი იყვნენ და სხვა დარბაისლებთან ერთად, ცხადია, მეფის ხელისუფლების ქვეშ. ამიტომაც არაა გასაკვირი მემატიანის სიტყვა იმის შესახებ, რომ ეკლესია “საეკლესიო განსაგებელსა დარბაზის კარით მიიღებდინ”, დარბაზის კარის მოწვევის დროს იქ მუდამ იმყოფებოდა ქართული ეკლესიის სინოდი – კათალიკოზები და უმაღლესი მღვდელმთავრები. ამიტომაც შეიძლება ვთქვათ, რომ დარბაზი საეკლესიო საკითხთა გადაჭრის დროს წარმოადგენდა სინოდს, ანუ ეკლესიის კანონმდებელს, ხოლო საერო, საქვეყნო საქმის გადაჭრის დროს ჩვეულებრივ სახელმწიფო საკანონმდებლო ორგანოს. მეფეს შესაბამის აპარატთან ერთად აღმასრულებელი ფუნქციები ეკისრებოდა. მეფე ერთ შემთხვევაში კანონმდებელს წარმოადგენდა დარბაზთან ერთად, მეორე შემთხვევაში კი – აღმასრულებელს მთავრობის წევრებთან ერთად.
ამგვარი მდგომარეობის გამო სამხრეთ საქართველოში მდებარე ოპიზისა და მიჯნაძორის მონასტერთა შორის სადავო საკითხების გადასაჭრელად მეფე ბაგრატ IV-ს მოუწვევია დარბაზი. როგორც აღინიშნა, საეკლესიო საკითხთა გადაჭრის დროს დარბაზი წარმოადგენდა საეკლესიო კრებას. ოპიზისა და მიჯნაძორის მონასტრები ერთმანეთს მიწაწყლის საზღვარს ედავებოდნენ. ორივე მხარეს ჰქონდა თავისი სიმართლის დამამტკიცებელი საბუთები, არქანჯელო ლამბერტის ჩაუწერია სამხრეთ საქართველოში გადმოცემა, რომლის მიხედვითაც იშხანის ტაძარი ბართლომე მოციქულის მიერ დაარსებულად მიიჩნეოდა, მაშასადამე, მხარეც მის მიერ იქნებოდა მოქცეული. მიჯნაძორელებს ბაგრატ მეფის კარზე წმიდა ბართლომე მოციქულის ნაწილები ჩაუსვენებიათ წმიდა პეტრესა და პავლეს ხატებთან ერთად. თავიანთი სიმართლის დასამტკიცებლად მიუტანიათ გურგენ ერისთავთა ერისთავის, გურგენ მეფეთ მეფის, ბაგრატ კურაპალატისა და ბაგრატ IV-ის მამის მეფე გიორგის მიერ გაცემული სიგელები, დამოწმებულნი კათალიკოსთა და მღვდელმთავართა მიერ. ოპიზელ ბერებს მხოლოდ გუარამ მამფალის მიერ დაწერილი საბუთი ჰქონიათ. როგორც აღინიშნა, ორი მონასტერი ერთმანეთს “ებრძოდა” “ტყეთა და ზღვართათვის”. მეფე წერს, – “ჩუენ ესე შფოთი მათი გვიმძიმდა, რავდენ იგინი წმიდანი უდაბნონი მშვიდობისა და დაწყნარებისა და ჩუენ მეფეთა ლოცვისათვის აღშენებულნი არიან”.
დარბაზზე, რომელთა წევრების შესახებ ზემოთ ვისაუბრეთ, მოუსმენიათ ორივე მონ ასტრის საბუთები – “დაწერილები”, შემდგომ მოუსმინეს თითოეული მხარის წარმომადგენელს. მიჯნაძორელებს მრავალი მეფის და ხელისუფლის მიერ დამტკიცებული საბუთი ჰქონდათ – “ხელნი ამათნი მრავალნი და მტკიცენი იყვნენ”, ხოლო ოპიზრებს მხოლოდ ერთი – გუარამ მამფალისა. გარდასულ მეფეთა და ხელისუფალთა მიერ გაცემული წყალობის (შეწირულობის) დარღვევას, ჩანს, ერქვა “გატეხა”. დარბაზსა და მეფეს არ უნებებიათ მათი “გატეხა”, რადგანაც მიიჩნეოდა, რომ ეს ძველი, აწ უკვე გარდაცვლილი მწყალობლების “სულს დაამძიმებდა”. მაშასადამე, მიჯნაძორელებს დარბაზობაზე გაუმარჯვიათ, ხოლო ოპიზელები დამარცხებულან. მეფე წერს, არ გვინდოდა, რომ “ოპიზარნი უნუგეშინისცემოდ გაგვეშვნეს, იგინი შეწუხდებოდენ და ჩვენ ბრალად შევინახეთ”. მათი “გულსავსობისათვის” მეფეს გადაუწყვეტია მიეცა დამარცხებული მონასტრისათვის საკუთარი სოფელი ბირევანი. ჩანს, ამ სოფლის შემოსავალი ხმარდე ბო და მეფის ერთ-ერთი “სამამასახლოჲსოსა სამსახურებელსა”, ე.ი. სამამასახლისოს ხარჯებს. ამის შემდეგ ამ სოფლის შემოსავალი მოხმარდებოდა ოპიზელი ბერების ტრაპეზს. მიეცა მათ “სატრაპეზოდ”. ეს ბრძანება მეფისა უნდა დაემტკიცებინა ქართლის კათალიკოზს , მღვდელმთავრებს, საეროდან კი შემდგომი თაობის მეფეებს, ერისთავთ ერისთავებს, “ტაოჲსა და კლარჯეთის ტანუტერებს” და სხვებს. აღსანიშნავია, რომ ტაოსა და კლარჯეთში ძველი დროიდან შემორჩენილა სომხური სამოხელეო ტერმინი, მაგალითად, “ტანუტერი” და სხვა, მაგრამ ტაო-კლარჯეთში მდებარე აღნიშნული მონასტრის სადავო მიწაზე არსებული ტოპონიმები სრულიად ქართულია: “სამწყურის წყალი, შავშეთის წყალი, ტიხარის კლდე, ეჟვანთა ქედი, დიდუბის ხერთვისი, საქათმის კარი, ერთკარი, სალესველთა”. აქედან უნდა ვიფიქროთ, რომ ტოპონიმები ძველ დროს სომხურენოვანი რომ ყოფილიყო, შეუცვლელად ძველებურადვე დარჩებოდა სიგელის დაწერის დროისათვის, ისევე როგორც უცვლელი დარჩა სომხურენოვანი სამოხელეო ტერმინი – ტანუტერი. ეს უკანასკნელი, ჩანს, ტაოსა და მიმდებარე ქართული მხარეების სომხეთის სახელმწიფოში ყოფნის დროიდან შემორჩენილა (VI-VII სს.). ქართულენოვანი ტოპონიმები მხარეთა მოსახლეობის ეთნიკურ ქართველობაზე მიუთითებს იმ დროსაც, როცა ისინი საქართველოსთან ჯერ კიდევ არ იყვნენ გაერთიანებულნი.
ბაგრატ IV-ის აღნიშნულ სიგელში ნათქვამია, რომ დარბაზის კრებაზე შეიკრიბნენ “ყოველთა ხევთა ზემოთა და ქვემოთა აზნაურნი”. “ზემო საქართველო” – ზემო ქვეყანა აღმოსავლეთ საქართველოს ერქვა. 1786 წლის წყალობის წიგნში ანტონ I კათალიკოსი თავის თავს “ზემოჲსა საქართველოს” კათალიკოს-პატრიარქს უწოდებს.
დასავლეთ საქართველოს “ქვემო” ერქვა, ხოლო ერთად ორივე საქართველოს (ე.ი. ზემოსა და ქვემოს) – “ორთავე საქართველო” – 1786 წლის წყალობის წიგნს ამტკიცებს “ორთავე საქართველოს უფლისწული მეფის ძე გიორგი”.
1790 წელ ს შედგე ნილ “ერ თო ბის” ტრაქტატში “ქვემო ივერია” ეწოდება დასავლეთ საქართველოს “გარწმუნებთ ყოვლისა საიმერეთოსა მეფესა… მთავარსა ოდიშისა… მთავარსა… გურიისა და ერთობით თავადთა, აზნაურთა და ერთა ქვემოჲსა ივერიისათა”.
ამავე დოკუმენტში აღმოსავლეთ საქართველოს “ზემო ივერია” ეწოდება – “გარწმუნებთ უმაღლესსა მეფესა ქართლისა, კახეთისა და სხვათა… თავადთა კეთილშობილთა ერთა ზემოჲსა ივერიისათა”.
საერთოდ, საუკუნეთა მანძილზე საქართველოს ორ გეოგრაფიულ “ზემო და ქვემო” ნაწილებად ყოფდნენ – “ზემოს” XII ს-ის შემდგომ შეესაბამებოდა “ამერი”, “ქვემოს” კი – “იმერი”.
ახლად გაერთიანებული საქართველო XI ს-ში შედგებოდა ორი სამეფოსაგან. ესენი იყვნენ “აფხაზთა სამეფო” და “ქართველთა სამეფო”. ბაგრატ III ამ ორი სამეფოს ხელმწიფე იყო, ხოლო დედაქალაქი ქუთაისში იმყოფებოდა. სიადვილისათვის ერთ სამეფოს “ქვემო მამულს” უწოდებდნენ, მეორეს კი “ზემოს” – “ზედა”ს კერძს”, ქუთაისის ეკლესიის კურთხევის დროს “შემოიკრიბნა… ყოველნი დიდებულნი ზემონი და ქვემონი მამულისა და სამეფოსა მისსა მყოფნი”.239 ლიპარიტ ბაღვაშმა ბერძენთა დახმარებით ბაგრატ IV-ს წაართვა აღმოსავლეთ საქართველოს ყველა მთავარი ციხესიმაგრე – არტანუჯი, ყველი, უფლისციხე, ბირთვისი, კლდეკარი. მემატიანის აზრით, ლიპარიტი აღმოსავლეთ საქართველოს მფლობელად იქცა – “მოირჭუნა ლიპარიტ ზემოსა ქ ვე ყან ასა და აღ იხუნ ა ც იხენ ი”; “ლიპარიტ მოირჭუნა ზემოსა კერძსა დაუფლებად”, თუ მთელ აღმოსავლეთ საქართველოს, ანუ “ზემო ქვეყანას” დაეუფლა ლიპარიტი, რაღა დარჩა მეფეს? მემატიანე პასუხობს, – “ხოლო ბაგრატს აქუნდა ქვემოთი დაწყობით” მაშასადამე, ლიხს ქვემოთი ქვეყანა, ანუ “ქვემო საქართველო” მეფეს დარჩა იმჟამად, მაგრამ შემდგომ ლიპარიტი დამარცხდა, ამიტომაც ბაგრატ IV “ეუფლა ზემოსა და ქვემოსა თავის მამულსა”, ამიტომაც, როდესაც ბაგრატ IV ოპიზისა და მიჯნაძორის მონასტერთა შორის დავის გადაჭრის შემდეგ, წერს – “შევკრიბენ… ყოველთა ხევთა ზემოთა და ქვემოთა აზნაურნი”, აქ “ზემოს” ქვეშ, როგორც აღინიშნა, აღმოსავლეთ საქართველოში მდებარე მამულები, ანუ ხევები იგულისხმება, ხოლო “ქვემოთას” ქვეშ დასავლეთ საქართველოში – ლიხის ქედის ქვემოთ მდებარე ხევების მამულები. დავით აღმაშენებელმა უანდერძა თავის შვილს დემეტრეს საგანძურნი “მივეც საჭურჭლენი ჩემნი ზემონი და ქვემონი”. ე.ი. მეფეს ორი “საჭურჭლე”, ანუ საგანძური ჰქონია, ერთი “ზემო”, ანუ აღმოსავლეთ საქართველოში, მეორე “ქვემო” – დასავლეთ საქართველოში.
“ზემო და ქვემო”, “იმერი და ამერი” მრავალ დოკუმენტში გვხვდება, ეს ეკლესიის ისტორიისათვის იმითაა საინტერესო, რომ ქართლის საკათალიკოსოს უცხოელები “ზემო ივერიის საარქიეპისკოპოსოს” უწოდებდნენ, აფხაზეთის საკათალიკოსოს კი “ქვემო ივერიის საარქიეპისკოპოსოს”.
საქართველოს ნაწილებს “ზემო” და “ქვემო” უნდა დარქმეოდა არა გაერთიანების ეპოქაში, არამედ უძველეს დროსვე, მაგალითად, ნ. ბერძენიშვილი ქართლის ცხოვრებაში დაცული VII ს-ის შესაბამისი ცნობის – “შეითქვეს ყოველნი ერისთავნი ქართლისანი ზემონი და ქვემონი, წერს: “გვაქვს საბუთი ვიფიქროთ “ზემონი”-ში იგულისხმებოდა ქართლის ერისთავები, “ქვემონი”-ში ეგრისის, არაგვეთის და ეგრისწყალს ქვემოთი”.
ქუთაისის საეკლესიო კრებამ, რომელსაც აღმოსავლეთ-დასავლეთ საქართველოდან მოწვეული იურისტები (“მეცნიერნი საბჭოთა საქმეთანი”) და სასულიერო პირები ესწრებოდნენ, მიუკერძოებლად გადაჭრა დასმული საეკლესიო საკითხი.
სიგელი ბაგრატ მეფისა ოპიზარ და მიჯნაძორელ მამებისადმი
[1054/1072]
[ტექსტი]
[მო]ვიდეს ჩ[უე]ნ წ[ინაშ]ე ქუთათის, სახლსა სამკუიდრებელსა ჩ[უე]ნსა, ესე მამანი მიჯნაძორელნი და მამანი ოპიზარნი.
და მოიყვანეს მიჯნაძორელთა ხატნი წ[მი]დათა მოციქულთა პ[ე]ტრ[ე]სი და პ[ა]ვლ[ე]სი და ნაწილნი წ[მი]დისა ბართლომე მოციქულისანი, და მოიხუნეს სიგელნი გურგენ ე[რისთავთ]-ე[რისთავ]ისა, გურგენ მეფეთა-მეფისაჲ, პაპაჲსა ჩემისა ბ[ა]გ[რა]ტ კურაპალატისაჲ და მამისა ჩემისა გ[იორგ]ი მეფისაჲ, რ[ომ]ლითა იგი ტყენი და ზღვარნი მიჯნაძორისათუის დაემტკიცნეს და კრულობითა მოწმობანი კათალიკოზთა და მღვდელთმოძღუართანი.
და მოიღეს ოპიზართა დაწერილი გუარამ მამფლისაჲ, რ[ომ]ლითა მას ტყესა და ზღვარსა მიჯნაძორელთა ერჩოდეს და ამათ მიჯნაძოროჲსა სიგელთა შინა გუარამ მამფლისა დაწერილი, რ[ომე]ლ ოპიზართათუის დაუწერია, არა ხსენებულ იყო არცა დამტკიცებულად და არცა გარდაგდებულად.
და ჩ[უე]ნ ესე შფოთი მათი გუიმძიმდა, რავდენ იგი წ[მი]დანი უდაბნონი მშუიდობისა და დაწყნარებისა და ჩ[უე]ნ მეფეთა ლოცვისათუის აღშენებულნი არიან.
და გულს-მიდგინა ღ[მერთმა]ნ და მადლმან მათ წ[მი]დ[ა]თა მან და ხელვყავ ხარკებით საურავსა მათსა: შევკრიბენ კარსა დარბაზისა ჩ[უე]ნისასა მღდელთ-მოძღუარნი, ე[რისთავთ]-ე[რისთავ]ნი, ერისთავნი და ყ[ოვე]ლთა ხევთა ზემოთა და ქუემოთა აზნაურნი, მეცნიერნი საბჭოთა საქმეთანი და დავსხენით წ[ინაშ]ე ჩ[უე]ნსა. და წავიკითხენით მათნიცა და მათნიცა დაწერილნი და რ[ომე]ლი სიტყუის გებაჲ იყო მათ შორის, მოვისმინეთ. და სამართლად ესე გავიგონეთ, რ[ომე]ლ ხელნი ამათნი მრ[ა]ვ[ა]ლნი და მტკიცენი იყუნეს და ჩ[უე]ნგან მათი გატეხაჲ არა ჯერ-იყო, და სულსა მათ პირველთა მეფეთასა არა დავამძიმებდით. და თუმცა ოპიზარნი უნუგეშინისცემოდ გაგუეშნეს, იგინი შეწუხდებოდეს, და ესე ჩ[უე]ნ ბრალად შევინახეთ.
და აწ სალოცველად მეფობისა ჩემისა და შვილისა ჩემისა გ[იორგ]ი კურაპალატისა და სალოცველად სულსა მათ პირველთა მეფეთასა ესრეთ განვაგე და დავამტკიცე საქმე მათი: ტყენი და ზღვარნი ამათნი, ვითა მათ პირველთა მეფეთა დაწერილთა სიგელთა შიგან უწერიან, ნიშნით ზღვარნი; სამხრით-სამწყრისა წყალი, ვითა შავშეთისა წყალსა ჩაერთვის, და ტიხარის კლდე და ქედ-ქედი ვითა წავალს; დასავლით – ეჟუანთა ქედი; და ჩრდილოჲთ – დიდუბისა ხერთვისი და საქათმის კარი, ვითა ქედ-ქედი წავალს, დიდი ქედი ერთკარი. ესე ზღვარნი მტკიცენი არიან მიჯნაძოროელთა ზედა და ქედსა ამერით არაჲ უც საქმე და სასარჩლოჲ ოპიზართა, სალესველთა სათიბისაგან კიდე.
და ამისდა ნაცვლად, რ[აჲთა]მცა ოპიზარნიცა გულსავსე ვყვენ, სალოცველად სულისა ჩემისა თავსავე ჩემსა დავათმინე: ავიღე სამამასახლისოჲსა სამსახურებლისა ჩ[უე]ნისაგან ბარევანი სოფელი და მივეც ოპიზართა სატრაპეზოდ. და გარდავსწყუიდე მათ შორის საზიდი და სარჩეველი, რ[აჲთ]ა ესე ორნივე წ[მი]დანი უდაბნონი მშუიდობით და უშფოთველად იყუნენ და მეფობასა ჩემსა და ძესა ჩემსა გ[იორგ]ი კურაპალატსა გუილოცვიდენ და მათ პირველთა მეფეთა მაშენებელთა და შემწირველთაცა ულოცვიდენ, რ[აჲთ]ა ღ[მერთმა]ნ, მეოხებითა მათ წ[მი]დათა მოციქულთაჲთა და მათდა მიმართ ვედრებითა მათ წ[მი]დათა მამათათა, დღესა მას განკითხვისასა, ულხინოს ცოდვილსა სულსა ჩემსა, მიხსნას ს{ა}სჯელთაგან საუკუნეთა.
აწ, ვინცა ჰნახოთ ბრძანებაჲ და სიგელი ესე ჩ[უე]ნი: შემდგომთა ჩ[უე]ნთა მომავალთა მეფეთა, ე[რისთავთ]-ე[რისთავ]თა, ტაოჲსა და კლარჯეთისა ტანუტერთა და ყ[ოვე]ლთა ხელისუფალთა და საქმის მოქმედთა, დაუმტკიცეთ და ნუვინ ხელ-ჰყოფთ შლასა და შეცვალებასა ამისსა!
და უკუეთუ ვინმე, რასაცა ჟამსა, რაჲცა გუარი კაცი, დიდი გინა მცირე, ადგეს და ამას ნაქმარსა ჩ[უე]ნსა აქცევდეს, გა-მცა-ურისხდების მამაჲ, ძე და სული წ[მი]დაჲ. და ესემცა წ[მი]დანი მოციქულნი არიან მოსაჯულნი სულისა მისისანი დღესა მას განკითხვისასა. და ჩემნი ბრალნი მისგან იძიენ ღ[მერთმა]ნ!
და თქ[უე]ნ, წ[მი]დ[ა]ო მეუფეო ქართლისა კ[ათალიკოზო], და წ[მი]დანო მღვდელთმოძღუარნო, უჯუარო[ბითა დაუმტკიცეთ]…