მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
ეპისკოპოსების მონაწილეობა ჯიქეთის ომში
1533 წლის 30-31 იანვარს დასავლეთ საქართველოს ლაშქარი ეპისკოპოსთა მონაწილეობით შეებრძოლა ქრისტიანობის წინააღმდეგ მიმართულ ჩრდილოკავკასიურ ძალებს ჯიქეთში, დაახლოებით თანამედროვე გაგრის მახლობლად.
ჩრდილო კავკასიელთა წინააღმდეგ ეპისკოპოსთა ომში მონაწილეობა გამოწვეული იყო იმით, რომ ეს ძალა ებრძოდა ქრისტიანულ სარწმუნოებას.
მათთან ომი იყო რელიგიური, თავდაცვითი ომი, რადგანაც მუსულმანურ-წარმართული სამყარო, რომელიც თემურ ლენგის შემდეგ ჩრდილო კავკასიაში ძირითად ძალად გადაიქცა, ებრძოდა ათასწლოვან ქრისტიანულ სამყაროს, მის ცივილიზაციასა და ხალხს.
თემურ ლენგამდე მტერი საქართველოს სამხრეთიდან უტევდა ისლამის დროშით. ჩრდილოეთიდან ის დაცული იყო ქრისტიანული ზოლით.
საქართველოს ჩრდილოეთი დაცული იყო იქაური მკვიდრი მოსახლეობის მიერ. ისინი იყვნენ ქრისტიანები და მრევლი საქართველოს ეკლესიისა. იმჟამად, სამხრეთიდან ლტოლვილი ქრისტიანები თავს აფარებდნენ ჩრდილოეთს, სადაც გადაჰქონდათ რელიგიური სიწმიდეები.
ახლა, თემურ ლენგიდან სულ რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ, ვითარება მკვეთრად შეიცვალა, საქართველოს ქრისტიანობას სასიკვდილო საფრთხე ჩრდილოეთიდანაც დაემუქრა, ქვეყანა ალყაში აღმოჩნდა.
თუ ეს მდგომარეობა არ გამოსწორდებოდა, საქართველოსა და მის ეკლესიას უდიდესი კრახი ელოდა.
საფრთხე ძალზე ძლიერი იყო. მტერი შემოდიოდა საქართველოს საზღვრის სიღრმეებში და სარწმუნოებრივად ნაკუწ-ნაკუწად გლეჯდა საზღვრისპირა ოლქებს, სადაც ვრცელებოდა წარმართობა და ისლამი.
უთანასწორო ბრძოლებისას დამარცხებული ჩრდილოკავკასიის ქრისტიანი მთიელები, მრევლი ქრისტიანული ეკლესიისა თანდათანობით ივიწყებდნენ სარწმუნოებას და წარმართთებოდნენ.
ამ საფრთხესთან ბრძოლა საჭირო იყო მთელი ქრისტიანული ძალების მოკრებით და ქრისტიანობის მტრებთან საერთო თავდაცვითი ბრძოლით.
ქართველმა ეპისკოპოსებმა თავიანთ მოვალეობად მიიჩნიეს ქრისტიანობის დასაცავად მრევლთან ერთად პირადად ებრძოლათ საომარ ველზე.
ეს ბრძოლა უთანასწორო იყო, რადგანაც მუდმივ ლაშქრობასა და კაცის კვლას შეჩვეულ ნახევრად მომთაბარეებთან უნდა ებრძოლათ საეპისკოპოსო კათედრიდან გადმოსულ მწიგნობრებს, რომელთა ხელებისათვის ხმალი უჩვეულო, ხოლო მათი სინდისათვის ეს საქმე უმძიმესი იყო, მაგრამ რეალობამ მათ ახალი მოვალეობა დააკისრა,
მაგალითად, აფხაზეთის საკათალიკოსოში შემავალი გურიის სამთავრო თვითონ ებრძოდა იმჟამად სამხრეთიდან შესეულ მტერს, ის თანდათან კარგავდა მდ. ჭოროხის დასავლეთ სანაპიროს ოლქს გონიოდან ტრაპეზუნტამდე და მისი ლაშქარი ამ მიმართულებით იბრძოდა, მაგრამ, რადგანაც უდიდესი საფრთხე დაემუქრა აფხაზეთის საკათალიკოსოს ჩრდილოეთიდან, კათალიკოსმა აკურთხა ამ მიმართულებით თავდაცვითი ბრძოლა.
ოქროს ურდოს ბატონობის დროს ერთ დროს ქრისტიანული ჯიქეთი დაიპყრო ემირ ედიგეის მიერ ჩრდილო კავკასიაში შეყვანილმა ადიღეველთა ერთ-ერთმა ტომმა. მათ მოახდინეს ასიმილაცია ძველი ჯიქებისა, შეუცვალეს სარწმუნოება და ეთნიკური სახე, ჯიქეთსა და მიმდებარე ოლქებში გაბატონების შემდეგ კი უშუალოდ შეუტიეს აფხაზეთის საკათალიკოსოს.
აფხაზეთის კათალიკოსის მოწოდებით შეკრებილ მეომარ ეპისკოპოსთა შორის შორის გურიელი ეპისკოპოსიც იყო მთავრებთან, დადიანთან, გურიელთან და ლაშქართან ერთად. ისინი მედგარად შეებრძოლნენ საქართველოს მიმართულებით მოძრავ ლაშქარს.
1533 წლის 30-31 იანვარს გაგრის მახლობლად ჩრდილოკავასიელი ადიღე-ჩერქეზები (ჯიქები) შეებრძოლნენ აფხაზეთის კათალიკოსის საერთო მეთაურობით შედგენილ დასავლეთ საქართველოს ლაშქარს. სამწუხაროდ, კათალიკოსის ლაშქარი დამარცხდა.
ამ ომს აღწერს ქართლის ცხოვრება –
„1533 წელს, დადიანი მამია და გურიელი მამია წარვიდეს ჯიქეთს საბრძოლად ზღვით ნავებითა და შეიბნეს თვესა იანვარსა ოცდაათსა.
პირველსა დღესა ამათ გაემარჯვა, მეორესა დღესა, პარასკევსა, განრისხდა ღმერთი ოდიშართათვის, უღალატეს და გამოექცნეს. დადიანი და გურიელი და გურიელის ლაშქარი დაუტევეს.
მოეტევნეს ჯიქნი და შეიბნეს. მრავალი დახოცეს დადიანმან, გურიელმან და გურიელის ლაშქართა.
მოკლეს გურიელის შვილი გიორგი და მისნი აზნაურიშვილნი.
დაღალულნი ომისაგან შეჩვენებულმან ცანდია ინალდიფითა გაინდვნა, დადიანი გააშიშვლეს, სრულიად შიშველი დაჭრეს გურიელი და სამნი მისნი ძმანი და ეპისკოპოსნი, და მისნი ლაშქარნი ტყვე ყვეს. წარვიდა მალაქია კათალიკოზი და გამოიხსნა ცოცხალნი და მკვდარნი ფასით იყიდნა“ (ქართლის ცხოვრება, ტომი 2, 1959, გვ. 497).
ამ ომში დამარცხებამ აფხაზეთისაკენ გზა გაუხსნა ჩრდილო კავკასიელ ადიღეველებს, რომელთაც წყარო ჯიქების სახელით მოიხსენიებს..
ადიღეველთა გამოჩენას ისტორიულ აფხაზეთში (ისტორიული აფხაზეთი ერქვა ჯიქეთიდან მდ. ბზიფისწყალმდე და მდ. კოდორამდე მდებარე ოლქს), საფუძველი დაუდო ადიღე-ჩერქეზების აქ, ისტორიულ აფხაზეთში ჩასახლებასა და მათ გაბატონებას, ამის გამო მათაც, საცხოვრისის სახელის შესაბამისად, აფხაზები დაერქვათ, ესენია ე.წ. „ახალი აფხაზები“).
აფხაზეთში გაბატონების შემდეგ ადიღეველებმა მოახდინეს გადარჩენილი ძველი აფხაზების ასიმილაცია, მიისაკუთრეს მათი სახელი _ აფხაზი, ქრისტიანობა სრულიად გარყვნეს, როგორც დოკუმენტი მიუთითებს.
ისტორიულ აფხაზეთში ადიღეთა გაბატონება იმჟამად არ იყო აბსოლუტური. მათ აღიარეს აფხაზეთის კათალიკოსის დიდი ავტორიტეტი. ბიჭვინთა რადენიმე ხნით კვლავ საკათალიკოსოს დაქვემდებარებაში დარჩა. ამის ერთგვარი გამოხატულება ისიცაა, რომ გაგრის ამ ბრძოლაში ეკლესიისა და ქრისტეს სარწმუნოების დასაცავად მოწამეობრივად დახოცილი ეპისკოპოსების გვამები კათალიკოსის ავტორიტეტის გათვალისწინებით ჩერქეზებმა (ანუ ადიღეველებმა, „ჯიქებმა“) დათმეს.
იმდენად დიდი იყო ავტორიტეტი ქართული ეკლესიისა, რომ ქრისტიანული ჯარის დამარცხებისა და ეპისკოპოსთა დახოცვის მიუხედავად, ჩრდილო კავკასიელებმა პატივი სცეს იქ მყოფ აფხაზეთის კათალიკოსს და აღასრულეს მისი რამდენიმე თხოვნა.
1533 წელს აფხაზთა კათალიკოსმა ინება, რათა ტყვეობიდან დაეხსნა ჩრდილო კავკასიელების მიერ დატყვევებული ქართველი მეომრები და ასევე გამოეხსნა დახოცილი ეპისკოპოსების გვამები, რათა ისინი სათანადო პატივით გადაესვენებინა.
მართლაც, გამარჯვებულმა ადიღებმა კათალიკოსს ამის საშუალება მისცეს.
ამ ომის შემდეგ ჩრდილო კავკასიაში კიდევ უფრო დაემცრო ქრისტიანული ეკლესიის სამრევლო.
ამ ლაშქრობასთან დაკავშირებით `ქართლის ცხოვრებაში~ დახოცილი ეპისკოპოსები დასახელებულია გურიელის ლაშქართან ერთად. ჩანს, ისინიც გურიიდან იყვნენ.
ოდიშართა ლაშქარი ბრძოლის ველიდან გაქცეულა, თუმცა დადიანი ადგილზე დარჩა და მედგრად იბრძოდა.
ოდიში, ვახუშტის ცნობით, ერქვა არა მთლიან სამეგრელოს, არამედ მის ერთ ნაწილს, რომელიც მოქცეული იყო ისტორიული აფხაზეთიდან ვიდრე მდ. ეგრისწყლამდე, ანუ ლევან დადიანის დროს კოდორიდან ეგრისწყლამდე.
ამ ტერიტორიაზე, ანუ ოდიშში, მდებარეობდა სამეგრელოს ცნობილი საეპისკოპოსოები დრანდისა, მოქვისა და ბედიისა.
ამ ბრძოლაში დამარცხების კვალდაკვალ დაიწყო ოდიშში ჩრდილო კავკასიელთა შემოსევები უკვე ისტორიული აფხაზეთის მხრიდან და ასევე ჩრდილო კავკასიის მთიანეთიდან.
ადიღეველებმა აფხაზეთის დაპყრობის შემდეგ მოახდინეს ადგილობრივი, ანუ მეგრული მოსახლეობის ასიმილაცია ისევე, როგორც ადრე მოახდინეს ჯიქების, ჩრდილო კავკასიელი აბაზების, ძველი აფხაზებისა და სხვათა ასიმილაცია
საგანგებოდ უნდა აღინიშნოს, რომ, როგორც წესი, ადგილობრივი ტომების ასიმილაციის შემდეგ ადიღეველები იღებდნენ სახელებს დამარცხებული ოლქებისა და ტომებისა (დაახლოებით, მაგალითად ისევე, როგორც ეგვიპტის დაპყრობის შემდეგ იქაურ არაბებს ეწოდათ ეგვიპტელები, ანდა, როგორც მაკედონიაში დასახლებულ სლავებს ეწოდათ მაკედონელები და სხვა)..
ძველი აფხაზების ასიმილაციის შემდეგ აფხაზეთში ჩასახლებულსა და გაბატონებულ ადიღეველებს უწოდეს იქაური ძველი მოსახლეობის სახელი, ანუ მათაც აფხაზებს უწოდებდნენ, ოღონდ ისინი ახლა ქრისტიანობისა და აღნიშნული საეპისკოპოსოების უპირველესი გამანადგურებლები იყვნენ.
ამ პროცესის თვითმხილველი არქანჯელო ლამბერტისა და სხვათა, მათ შორის, ვახუშტის სიტყვით, აღნიშნულმა ეპისკოპოსებმა, ანუ დრანდის, მოქვისა და ბედიის ეპისკოპოსებმა ლევან მეორე დადიანთან ერთად თავდაცვითო გრანდიოზული ქვითკირის კედელი, ციხე-გალავანი შემოავლეს თავის სამწყსოს, ანუ ისტორიულ ოდიშს, კერძოდ, მათ ააგეს 100 კილომეტრამდე სიგრძის კედელი თავისი კოშკებითა და სათოფურებით მდ. კელასურიდან ვიდრე მდ. ენგურამდე, ის, ლამბერტის ცნობით, იყო 60 000 ნაბიჯის სიგრძისა და იცავდა თანამედროვე სოხუმის, გულრიფშის, ოჩამჩირისა და გალის რაიონებს მომხდურ, წარმართ „აფხაზებისაგან“, ანუ ამ შემთხვევაში ადიღე-ჩერქეზებისაგან.
მაგრამ ამაოდ, ადიღეველები იმჟამად კავკასიაში ყველაზე მრავალრიცხოვანი ხალხი იყო და ამ კედელმა მათი შეჩერება ვერ შეძლო.
ადიღე – ჩერქეზებმა (ახლანდელი აფსუების წინაპრებმა) სრულიად მოსპეს და გაანადგურეს იქამდე აყვავებული მოქვის, დრანდისა და ბედიის საეპისკოპოსოები, მრევლი დახოცეს ან დაატყვევეს და მონებად დაყიდეს, ეპისკოპოსებმა კი თავი შეაფარეს ქრისტიანულ საქართველოსა და იერუსალიმის ეკლესიებს.
ბიჭვინთიდან გაძევებულმა კათალიკოსმა თავი ჯერ ხობის მონასტერს შეაფარა, შემდეგ კი – გელათს.
ჯიქებთან აღნიშნულ ომში, შესაძლოა, მოქვის, დრანდისა და ბედიის ეპარქიათა მმართველი ეპისკოპოსებიც მონაწილეობდნენ,
ეპისკოპოსების მონაწილეობა დიდოეთის მრევლის დასაცავად გამართულ ომში
კახეთის მეფე თეიმურაზ პირველმა 1639 წლისათვის მოახერხა დაზავება ირანის შაჰთან და მისმა ქვეყანამ სიმშვიდე მოიპოვა.
ამის შედეგად დიდებულებმა დაიწყეს ფიქრი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენისათვის. ამ მიზნით უსათუო საჭიროებად ჩაითვალა ღონისძიების გატარება, რათა ქრისტიანობაშერყეულ კახეთის რეგიონში, კერძოდ კი, დიდოეთში, კვლავ აღდგენილიყო ქრისტიანული სარწმუნოება, გადაწყდა დიდოეთში, ანუ კახეთის მთიანეთში, ლაშქრობა. აქ წარმართობამ შეზღუდა ქრისტიანობა.
კახეთის სამეფო იყოფოდა ოთხ სადროშოდ, ანუ ოთხ სამხედრო ოლქად, თითოეულ სამხედრო ოლქის ლაშქარს მეთაურობდა ეპისკოპოსი.
ამ ოთხი სამხედრო ოლქთაგან თავისი სამხედრო პოტენციალით გამორჩეული იყო რუსთველის სადროშო.
რუსთველი ეპისკოპოსის რეზიდენცია იმხანად იყო სოფ. მარტყოფში, რადგანაც ქალაქი რუსთავი იმჟამად დანგრეული იყო,
რუსთველი ეპისკოპოსის საბრძოლო დროშა მარტყოფის ეკლესიაში იყო დაბრძანებული. ბრძოლისას რუსთველი ეპისკოპოსი ტაძრიდან გამოასვენებდა საბრძოლო დროშას და გადასცემდა ლაშქრის მედროშეს.
იმჟამად მედროშეები იყვნენ ჭიჭინაძეები. ეს იყო მთელი საგვარეულო. მისი ყოველი მამაკაცი ვალდებული იყო ბრძოლაში შეეტანათ ფეხზე მდგარი დროშა და ასევე ფეხზე მდგარი (აღმართული) უნდა გამოეტანათ ბრძოლიდან და მარტყოფის ეკლესიაში დაესვენებინათ.
რუსთველის სადროშოსადმი მიწერილი, ანუ სამხედრო ვალდებულნი იყვნენ ქვემო კახეთისა და გაღმა მხრის, ანუ დღევანდელი საინგილოს თავადები და აზნაურები თავიანთი მოლაშქრეებით.
ამ მიზეზის გამო დიდოეთში ქრისტიანობის დასაცავად გამართულ თავდაცვით ომში მონაწილეობდა რუსთველი ეპისკოპოსი თავისი ლაშქრით და საერთო ლაშქარს ერთ-ერთ მეთაურად ჩაუდგა. ის პირადად მხნედ იბრძოდა საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციის აღდგენისათვის კავკასიის მთებში და ბრძოლის ველზე მტერმა განგმირა კიდეც.
ვახუშტი წერს:
„იხილა, რამეთუ აქვს მცირედი სიმშვიდე, განიზრახა თეიმურაზ შესვლად დიდოეთს, რათა მოაქციოს კერპობისაგან და ყოსცა გზა რუსეთისა და შეიწიოს იგინი.
შემოკრებულითა კახითა შეუხდა და შემუსრნა რაოდენიმე კოშკნი და მოწვა დაბნები.
არამედ დიდოთა მოიმწნეს ლეკნი და დაუწყეს ბრძოლა ისრითა და საგორავებითა.
მოკლეს რუსთველი წინაშე მეფისა და მასვე ჟამსა ცხენი თეიმურაზისა, და მოსწყვიდნეს მრავალნი კახნი.
ივლტოდნენ და მოვიდა თეიმურაზ კახეთს მტირალი და მეტყველი: „ვაი, დარბაისელ ეპისკოპოს მოწყვედილსა“ (ქც, 4, 1973, გვ.596) .
ეს მოხდა 1640 წელს.
დიდოეთი იქამდე, მე-17 ს-ის დასაწყისამდე, შედიოდა საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში. ლეკები, ანუ ყოფილი ხუნძეთის საკათალიკოსოს მრევლი, ამ დროს უკვე ან გამუსულმანებული ანდა გაკერპებულ-გაწარმარათებული იყო.
თემურ ლენგიდან რუსების შემოსვლამდე, ანუ მე-14 საუკუნედან ვიდრე მე-19 საუკუნეებამდე, კავკასიის მთებში საქართველოს ეკლესია იბრძოდა ქრისტიანობის შესანარჩუნებლად.
სარწმუნოების დასაცავად გამართული ომების დროს ეპისკოპოსებიც კი თავს დებდნენ ქრისტესათვის ხმლით ხელში ისევე, როგორადაცაა გამოხატული თხაბა-იერდის ეკლესიაში ეპისკოპოსი ჯვრითა და ხმლით.
მაგალითად, მარაბდის ომის დროს, ქრისტიანობის მტერ მომხდურთან მრევლის სიცოცხლის დასაცავად მოწამეობრივად თავი დადო სამმა ეპისკოპოსმა.
თუმცა ეს იყო იძულებითი, უკიდურესი გასაჭირის გამოძახილი, როცა ქრისტიანი ხალხი ომებით შემცირდა, გაწყდა, გაიჟლიტა, გადაიღალა და ამ დანაკლისის შევსება ეპისკოპოსებმა არა მხოლოდ ქადაგებით, არამედ მაგალითითა და თავის შეწირვით გადაწყვიტეს. იქამდე, საუკუნეთა მანძილზე, ისინი ცნობილნი იყვნენ უფრო სიტყვით, მისიონერული მოღვაწეობით და არა ხმლით.
მაგალითად, ინგუშების ნაწილი კირიონ II კათალიკოსამდე ქართული ეკლესიის სამრევლოს წარმოადგენდა. კირიონის მამა ინგუშების მღვდელი იყო. ეს სამრევლო ინგუშებისა ქრისტიანობამ დაკარგა მე-19 საუკუნეში რუსეთის საეკლესიო პოლიტიკის შედეგად, რომელიც ქართული ეკლესიის წინააღმდეგ იყო მიმართული.
რეალურად კავკასიის მთებში ქრისტიანობა რუსთა შემოსვლისას, არა თუ აღსდგა, დაზარალდა კიდეც.
რუსებს მხარი უნდა დაეჭირათ ქართული ეკლესიისათვის, რომელიც კარგად იცნობდა თავის ძველ სამრევლოს. ეკონომიკური და პოლიტიკური მხარდაჭერის ნაცვლად რუსებმა საერთოდ გააუქმეს საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია, აკრძალეს ქართულენოვანი ღვთისმსახურება კავკასიის მთებში, რომელსაც იქაური მოსახლეობა შეჩვეული იყო და მათთვის ქართული საეკლესიო ენა წმიდა ენას, ღმერთთან ლოცვის ენას წარმოადგენდა იმდენადენად, რომ ჩრდილოკავკასიელ მრავალი ხალხის ენაში სიტყვა „ღმერთი“ ქართული სიტყვით – „ხუცავი“, ხუცესით აღინიშნება, ხოლო საღმრთო სიწმიდე _ ქართული სიტყვა ჯვრით (ძუარით).
ძველი ღრმა კავშირები უგულებელყო რუსეთის ხელისუფლებამ. ამის გამო იქამდე ქრისტიანული მცირე ნიშან-თვისებების მქონე მრავალი ხალხი საბოლოოდ დაუკავშირდა ისლამს.
ქართველთა ქადაგებითი ღვაწლი კავკასიის მთებში ქრისტიანობის აღსადგენად რუსების შემოსვლამდე გაგრძელდა.
იქამდე საქართველოს ეკლესია ჩრდილო კავკასიის მთიელთა ერთ ნაწილს კვლავ ინარჩუნებდა ძველი ტრადიციის ძალით, რუსებმა ეს ტრადიცები უარყვეს. ამის გამო ჩრდილო კავკასიელებში უფრო განმტკიცდა ისლამი.
საერთოდ, მძიმე იყო მდგომარეობა მე–16 საუკუნის შემდეგ, განუწყვეტელმა შემოსევებმა და მაჰმადიანურმა ალყამ ჩრდილო კავკასიიდან ირან–ოსმალეთამდე, თურმე დაბადა უიმედობა, ხალხი დაძაბუნდა, მოეშვა, უუნარო გახდა და ბრძოლის წადილიც გამქრალა, სწორედ ასეთ დროს ეპიკოპოსებს თავიანთ მოვალეობად მიუჩნევათ გაემხნევებინათ ხალხი, არა მხოლოდ სიტყვით, პირადი თავადებით და თავგანწირვითაც. ვახუშტი წერს – „ეპისკოპოსთა სლვა ლაშკართა, ნადირობათა და ბრძოლათა შინა ამის მიერ ჩვეულება იქმნა – რაჟამს უწყეს მაჰმადიანთა…დაუცხრომელი ბრძოლა და კირთება და იხილეს ღაფლობა–უღონოება ქვეყნისა ერთა ეპისკოპოსთა, მაშინ ეტყოდიან ეპისკოპოსნი: „ნუ მოღაფლდებით და ნუ მოუღონოვდებით ბრძოლად მათდა და ნუ დაუტევებთ სარწმუნოებასა, რჯულსა და ჩვეულებასა თქვენსა და ჩვენ ვიქნებით წინამბრზოლნი თქვენნი“ და ყოფდენცა ეგრეთ, ვითარცა მარაბდის ომსა ზედა მროველმან ავალიშვილმან რა მოიღო ზიარება … იტყოდა : „დღეს ბრძოლა არს სარწმუნოებისა და ქრისტეს მცნებისა, და არა მხოლოდ ჩემ ზედა, ამისთვის არა ვყო, უკეთუ უწინარეს თქვენსა არა დავსთხიო სისხლი ჩემი მახვილის ამღებმან“(ქ. ც. 4. 1973, გვ.38).
ახლაც ასევეა, როგორც მეფე თეიმურაზი ამბობს, ვაი, ამოწყვეტილ ერსა, 2016 წელია, სულ ორ ათეულ წელში, გაეროს კვლევით, და ჩვენი საკუთარი თვალითაც ვხედავთ, ქართველთა რიცხვი 1,5 მოლიონით კიდევ შემცირდება, ანუ ჩვენი ერის რიცხვი განახევრდება, ქვეყანა ამოწყდება, სოფლები უკვე ცარიელდება და ჩვენს თვალწინ ქრება, ვაი, ქვეყანასა ამოწყვეტილსა, ვაი ჩვენს თავსა, მაგრამ რა, არავითარი შეგრძნება ამოწყვეტისა ჩვენს ირგვლივ არ იგრძნობა, არ განიცდება, პირიქით, ეიფორია და სიხარულია სხვადასხვა წვრილმან საკითხზე, ვაი ჩემს თავსა. მაპატიე უფალო, ვაი, ვაი, ვწუხვარ და განვიცდი, შემეწიე უფალო, შეგვეწიე