მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე

წმიდა ამბროსი ხელაია

(„ეკლესია – ძველისძველადვე ფაქტორი საქართველოს ეროვნულ სახელმწიფოებრივი ამაღლებისა და ძლიერებისა“)

1921 წლის 1-5 სექტემბერს, ლეონიდეს გარდაცვალების შემდეგ, გელათში შემდგარმა მესამე საეკლესიო კრებამ კათალიკოს-პატრიარქად აირჩია ამბროსი ხელაია. ბოლშევიკებმა მალევე დახურეს გელათის ეკლესია. იგი შემთხვევით გადაურჩა მათგან დანგრევას.

„კომუნისტებად“ სახელდებული ბოლშევიკები ეწეოდნენ ხალხის უმაგალითო ექსპლუატაციას. მოსახლეობა საბოლოოდ დაუმორჩილეს სახელმწიფო ძალაუფლებას. ადამიანის პიროვნებაზე მაღლა აყენებდნენ სახელმწიფო ინტერესებს, რომლის გაძლიერება კვლავ ადამიანთა დასამორჩილებლად ესაჭიროებოდათ.

მათ მიერ ფაქტობრივად აღდგენილ რუსეთის იმპერიაში, ე.წ. სსრკ-ში, ბოლშევიკების საბოლოო მიზნის თანახმად, უნდა ჩამოყალიბებულიყო ერთი რუსული ენის მქონე ხალხი, ერთი ბოლშევიკურ-კომუნისტური ფსიქიკის მატარებელი.

ქართველი ერის ასეთი მძიმე გასაჭირის ჟამს, ცხადია, ეკლესია, რომელიც წმიდა ილია მართლის თანახმად, „ყოველთვის თავდადებით პატრონობდა ჩვენს ერს“, განზე ვერ დადგებოდა, პოლიტიკაში ჩარევისაგან თავს ვერ შეიკავებდა. ამიტომაც, საკათალიკოსო საბჭოს დასტურით პატრიარქმა ამბროსი ხელაიამ მემორანდუმით მიმართა მთელი მსოფლიოს მთავრობებს, კერძოდ კი გენუის კონფერენციას.

ქრისტიანებმა მრავალი დევნა განიცადეს საუკუნეთა მანძილზე. პირველი დევნა, როგორც ცნობილია, იმპერატორ ნერონის დროს მოეწყო. მისი მსგავსი იყო კომუნისტების დროს ღვთისმორწმუნე ადამიანებისა და განსაკუთრებით კი ღვთისმსახურების მასიური დაპატიმრება, გადასახლება, ტანჯვა-წამება, საჯაროდ აბუჩად აგდება და გაუსამართლებლად დახოცვა.

ეკლესიის ეზოში შეყრილ მორწმუნეებს, მოხუცებს, ქალებს და ბავშვებს უგინებდნენ სიწმინდეებს, რომელთაც ისინი ცხოვრების მანძილზე სასოობდნენ, ამსხვრევდნენ წმიდა ხატებსა და ჯვრებს, ბილწავდნენ წმიდათაწმიდა საკურთხევლებს. წვერებით ათრევდნენ მოხუც მღვდლებს, გუმბათებსა და სამრეკლოებიდან ყრიდნენ ჯვრებს და ზარებს, ძარცვავდნენ და აჩანაგებდნენ საუკუნეთა მანძილზე ნაგროვებ სასულიერო განძს. დიოდა უდანაშაულო ადამიანთა სისხლი, საგანგებოდ და მიზანმიმართულად ფეხქვეშ ითელებოდა სარწმუნოებრივი გრძნობა ღვთის მოსიყვარულე ადამიანებისა, მაგრამ იმის გამო, რომ ქრისტიანობა საქართველოში წარმოადგენდა არა მხოლოდ რელიგიურ მიმართულებას, არამედ ეროვნულ სარწმუნოებას, ბოლშევიკ-კომუნისტები მასთან ერთად ქართველი ხალხის ეროვნულ გრძნობებსაც ბილწავდნენ.

მაგალითად, ჭეშმარიტად ხალხის მოძულე კომუნისტებმა იკადრეს და გახსნეს არგვეთის წმიდა მთავრების, საქართველოსათვის თავდადებული წმიდა დავითისა და წმიდა კონსტანტინეს უხრწნელი ნეშტები, რომელთა სასწაულებრივ ძალას ხალხი თაყვანს სცემდა საუკუნეთა მანძილზე არაბთა შემდგომ VIII საუკუნიდან ვიდრე XX საუკუნემდე. დაშალეს წმიდა ნეშტები, ცალკეულ ძვლებს თოკებით ათრევდნენ ხალხის წინ, იმ ხალხისა, რომელიც ამ დროს ტიროდა და გოდებდა. ეს აქტი მიუთითებს, რომ წარსულშიც კი, საქართველოს არც ერთი მტერი, არაბების შემდგომ, არ იყო ქართველი ხალხისათვის უფრო საშიში და ვერაგი, ვიდრე რუსულ-ბოლშევიკური ხელისუფლება. ვერც თურქ-სელჯუკებმა, ვერც მონღოლებმა, ვერც ოსმალ-სპარსელებმა ვერ შეძლეს ქართველი ხალხისათვის შეეგინებინათ წმიდა დავითის, წმიდა კონსტანტინეს, წმიდა შიოს, სხვა წმიდანების ნაწილები.

ბოლშევიკები ანგრევდნენ ეკლესიებს, ღვთისმსახურებს აწამებდნენ, როგორც ფიზიკურად, ისე სულიერად, ხალხის წინ აიძულებდნენ უარეყოთ წმიდა სარწმუნოება. ყველა ვერ უძლებდა ზეწოლას. მოძღვართა ბედს მორწმუნეებიც იზიარებდნენ იმით, რომ კომკავშირელები ზნეობრივად აბუჩად იგდებდნენ მათ გრძნობებს, ე.წ. „კომკავშირული შობით“, „კომკავშირული აღდგომით“, „სამოქალაქო ქორწინებით და ნათლობით“.

XX ს-ის 20-იან წლებში დახურეს ათასზე მეტი ეკლესია, გააუქმეს ღვთისმსახურება. ზოგიერთი ცნობით, ამ დრომდე საქართველოში ყოფილა 1350 ეკლესია, 1700 მღვდელი, 1527 ბერი, 280 მონაზონი (1924 წლამდე), მათი რიცხვი რამდენიმე ათეულამდე შემცირდა.

სწორედ ამ ნგრევა-განადგურების დროს სრულიად საქართველოს კათალიკოსპატრიარქმა წმიდა ამბროსი ხელაიამ ჭეშმარიტად თავი და სული დადო ქართველი ერისათვის, გაუგზავნა გენუის კონფერენციას მიმართვა, რომლითაც მსოფლიოს ამცნო ქართველი ერის უბედურების შესახებ.

1922 წლის აპრილ-მაისში გენუაში ჩატარდა საერთაშორისო კონფერენცია, რომელშიც მონაწილეობდა 29 სახელმწიფო. რუსეთს სურდა გასვლა საერთაშორისო იზოლაციიდან, ამიტომაც ცდილობდა როგორმე კარგი სახით წარმდგარიყო ფორუმზე. ამ დროს მისთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა მსოფლიოს სახელმწიფოთა მხრიდან კეთილგანწყობას, რუსეთი ცდილობდა მიეჩქმალა ის უბედურებანი, რაც მისმა მტაცებლობამ მოუტანა პატარა ერებს 1917-1921 წლებში.

წმიდა ამბროსიმ გენუის კონფერენციის ყურადღება მიაპყრო არა ეკლესიის, არამედ ქართველი ერის უმძიმეს ხვედრს, რომელშიც იგი ჩავარდა 1921 წლის შემდეგ, რაც საქართველოში შემოვიდა რუსეთის ბოლშევიკური ჯარი:

„…ჩემი სამშობლო 117 წელი რუსეთის ბიუროკრატიისაგან განიცდიდა მხოლოდ მწვავე დესპოტიზმს და აუტანელ შევიწროებას, ამიტომ 1917 წელს დაირღვა თუ არა რუსეთის იმპერიის ხელოვნური მთლიანობა, ქართველმა ერმა გამოაცხადა დამოუკიდებლობა…

რასაკვირველია, ამას ვერ შეურიგდებოდა მისი ყოფილი ბატონი, მცირე ერთა მჩაგვრელი რუსეთი, მან დასძრა საქართველოს საზღვრებისაკენ საოკუპაციო არმია და 1921 წლის 25 თებერვალს პატარა უსწორო ბრძოლაში სისხლისაგან დაცლილ საქართველოს ხელმეორედ დაადგა კისერზე ისეთი მძიმე და სამარცხვინო მონობის უღელი, რომლის მსგავსი მას არ განუცდია მრავალ საუკუნეთა ისტორიაში.

ოკუპანტები, მართალია, ლამობენ შინ და გარეთ ყველანი დაარწმუნონ, რომ მათ გაათავისუფლეს და გააბედნიერეს ქართველები, მაგრამ რამდენად ბედნიერად გრძნობს თავს ქართველი ერი, ეს ყველაზე უკეთ ვუწყი მე, მისმა სულიერმა მამამ და დღეს დღეობით ერის ნამდვილმა მოძღვარმა, რომლის ხელშია ამ ერის გულიდან გამომავალი იდუმალი ძაფები და რომელსაც უშუალოდ ესმის მისი კვნესა და ვაება.

თამამად და გაუზვიადებლად ვამბობ, რომ ის ყოვლად შეუფერებელი ექსპერიმენტები, რომელსაც ამ უკანასკნელ წლებში ახდენენ ქართველი ერის ზურგზე, აუცილებლად მიიყვანს მას ფიზიკურად გადაშენებისა და სულიერად გაველურების და გახრწნის კარამდე.

ერს ართმევენ მამა-პაპათაგან სისხლით და ძვლებით გაპოხიერებულ მიწაწყალს, რომელსაც უცხოეთიდან შემოხიზნულთ ურიგებენ, მათი წყალობით ისედაც გაღატაკებულ ერს პირიდან ჰგლეჯენ მისის სისხლითა და ოფლით მორწყულ სარჩოს და გაუგებარის სიჩქარით იმავე უცხოეთში მიეზიდებიან.

ერს უგმობენ და ართმევენ მშობლიურ ენას, მას უბილწავენ მამა-პაპურ ეროვნულ კულტურას.

დასასრულ, მას უბღალავენ წმიდათა-წმიდას _ სარწმუნოებრივ გრძნობას და სინდისის თავისუფლების დროშის ქვეშ არ აძლევენ საშუალებას თავისუფლად დაიკმაყოფილოს რელიგიური მოთხოვნილება. მისი სამღვდელოება უკიდურესად დევნილია.

მისი ეკლესია, ეს ძველისძველადვე ფაქტორი საქართველოს ეროვნულ სახელმწიფოებრივი ამაღლებისა და ძლიერებისა, დღეს უფლება აყრილია იმდენად, რომ ნებაც კი არა აქვს თავისი შრომით, გარჯილობით და უნარით მოიპოვოს მუდმივი სახსარი არსებობისა.

ერთი სიტყვით, ერი კვნესის, ერი გმინავს, მაგრამ საშუალება კი არა აქვს ხმის ამოღებისა.

ამ პირობებში ჩემს მწყემსმთავრულ მოვალეობად ვრაცხ, კულტურული კაცობრიობის გასაგონად ვსთქვა:

1. დაუყოვნებლივ გაყვანილ იქნეს საქართველოდან რუსეთის საოკუპაციო ჯარი და უზრუნველყოფილ იქნეს მისი მიწა-წყალი უცხოელთა თარეშისა და მძლავრობა-მიტაცებისაგან.

2. საშუალება მიეცეს ქართველ ერს სხვათა ძალდაუტანებლად და უკარნახოდ მოაწყოს ისეთი ფორმები სოციალ-პოლიტიკური ცხოვრებისა, როგორიც მის ფსიქიკას, სულისკვეთებას, ზნე-ჩვეულებებს და ეროვნულ კულტურას შეესაბამება.

სრული იმედი მაქვს, რომ მაღალ პატივცემული კონფერენცია არ უგულებელყოფს პატარა საქართველოს ელემენტარულ მოთხოვნებს, დღეს ჩემი პირით წარმოთქმულს და დაიხსნის მას ძალმომრეობისა და სამარცხვინო მონობის კლანჭებიდან…“ – წერდა დიდ საერთაშორისო კრებას წმ. ამბროსი ხელაია, ვითარცა კათალიკოს პატრიარქი საქართველოს ეკლესიისა.

რუსეთის მთავრობა დიდად გაანაწყენა კონფერენციისადმი საქართველოს პატრიარქის მიმართვამ. ამიტომაც წმიდა ამბროსი ხელაია და მისი ახლო თანამშრომლები, ქუთაისის მიტროპოლიტი წმიდა ნაზარი ლეჟავა, არქიმანდრიტი პავლე ჯაფარიძე, ქაშუეთის ეკლესიის დეკანოზი კალისტრატე ცინცაძე, დიაკონი დიმიტრი (ლაზარიშვილი) და სხვები, საკათალიკოსო საბჭოს წევრი ი. კიკნაძე, მოქალაქენი ნ. არჯევანიძე და ნ. თავდგირიძე დააპატიმრეს. შემდგომ მოუწყეს გასამართლება.

გამოძიების პროცესში ცდილობდნენ წმიდა პატრიარქის სულიერ გატეხას. ცდილობდნენ პატრიარქს უარეყო მის მიერ გენუის კონფერენციისადმი წაყენებული მოთხოვნები, მიანიშნებდნენ, რომ მას ისე წარმოედგინა საქმე, თითქოსდა იგი მსხვერპლი იყო რაღაც შეთქმულებისა და სხვა პირებმა აიძულეს ხელი მოეწერა მიმართვაზე.

მოღწეული დოკუმენტური მასალიდან ჩანს, რომ წმ. ამბროსიმ მტკიცედ და ერთმნიშვნელოვნად აღიარა, რომ მიმართვის ყოველი სიტყვა მის მიერ იყო დაწერილი და მხოლოდ იგი იყო პასუხისმგებელი, რომ არავითარ გავლენას და ძალდატანებას მიმართვის შედგენის დროს იგი არ განიცდიდა.

ყოველივე ეს წმიდა ამბროსიმ დაადასტურა სასამართლოზეც თავისი ვრცელი საბოლოო სიტყვით.

ამ სასამართლოზე წმიდა ამბროსი, ფაქტობრივად, ბრალმდებლად გამოვიდა არსებული წყობილებისა.
სიტყვის უმთავრესი ნაწილი დაუთმო ოკუპანტთაგან ქართველი ერის დაცვის აუცილებლობის საკითხს.

წმ. ამბროსიმ განაცხადა, რომ თითოეულ ერს უფლება უნდა ჰქონდეს თავისი საქმეები თვითვე მოაწყოს საკუთარი ნების შესაბამისად.

მისი სიტყვით დამპყრობლის მიერ იზღუდებოდა ქართველი ერი და მისი მთავრობა და მისი ჯარი.

ამ დროისათვის, მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში, მოსკოვის ხელისუფლება მსოფლიოს არწმუნებდა, რომ საქართველოს იყო არა ოკუპირებული ქვეყანა, არამედ, დამოუკიდებელი სახელმწიფო სუვერენული მთავრობითა და თავისი არმიით, რომლის ხალხმა უბრალოდ, მეგობრული კავშირი დაამყარა რუსეთთან, სწორედ ამ სიცრუეს ამხელდა წმ. ამბროსი (რომ, სინამდვილეში, საქართველო ხელმეორედ დაიპყრო რუსეთმა, ოღონდ ახლა კომუნისტურმა, მისი მთავრობა მარიონეტია, ქართული ჯარი იშლება, რუსეთმა ტერიტორიები ჩამოაჭრა და მეზობელ ხალხებს გადასცა, ხოლო ქართველი ხალხი თავისი ეკლესიით სასტიკად იდევნება და ნადგურდება), სასამართლო ცინიკურად მოითხოვდა ამბროსისაგან დამადასტურებელ ფაქტებს.

წმ.ამბროსის სიტყვით, ქართველი ერი ისე იყო ჩაგრული რუსული ხელისუფლების მიერ, რომ მისი „მმართველი“ ქართველი კომუნისტებიც კი მხოლოდ მოსკოვის ნების აღმასრულებელნი მარიონეტები იყვნენ, ქართველი კომუნისტებს, თქვა მან სასამართლოზე, თუ ისინი არ არიან საქართველოს თავისუფლების მოწინააღმდეგენი, უნდა მიეცეთ საქართველოს რესპუბლიკის სუვერენული მართვის საშუალება (ე.ი. საქართველო თავისი ხელისუფლების მიერ უნდა იმართებოდეს და არა მოსკოვიდან), აქედანაც კი ჩანდა, რომ საქართველოს გამოცხადებული სუვერენიტეტი არ იყო რეალობა – „მართვა-გამგეობა დამყარებული უნდა იყოს ხალხის ნება-სურვილზე და თვითგამორკვევაზე“, ასევე, მისი შეფასებით, ნადგურდებოდა იმჟამად ჯერ კიდევ არსებული ქართული ჯარი. საქართველოს ჯარი, ბრძანა მან, უნდა იყოს „უსათუოდ ეროვნული“.

მას სასამართლომ შეახსენა, რომ ყველა ეს საკითხი იყო პოლიტიკური, ხოლო სასულიერო წოდება პოლიტიკაში არ უნდა ერეოდეს, ამის პასუხად წმიდა ამბროსიმ სასამართლოს მოაგონა, რომ საუკეთესო მღვდელმთავრები ერეოდნენ საქვეყნო პოლიტიკის საქმეში უსამართლობის დროს, ეს მაჩნდათ ერის მსახურებად – „მაშინ, როდესაც ვხედავთ უსამართლობას, გარეშე ძალების მოძალეობას, ხალხის შევიწროებას, ერისათვის საზიანო შეცდომებს, საზოგადოდ უნდა ვიტვირთოთ ხალხის სამსახური, მისი ინტერესების დაცვა და მისი მწუხარების საგანი ვამცნოთ ქვეყანას. ყველა ამას ქრისტიანული მოძღვრება არ გვიკრძალავს. ქრისტეს ებრალებოდა ერი, მას ემსახურებოდა და მასზე ზრუნავდა, ამბობდა ხშირად „მეწყალის ერი ესეო“ (მარ. 8, 2). „ნუ დაიდუმებთ ერისთვისაო“, – გვეუბნება ჩვენი მოძღვრება და ამის აღსრულებას პირადად მისდევდა სამღვდელოება. გადაათვალიერეთ ისტორია და თქვენ იქ დაინახავთ ამის აუარებელ მაგალითს. მოიგონეთ ბასილი დიდი, გრიგოლ ღვთისმეტყველი, იოანე ოქროპირი და მათი გამოსარჩლება ხალხის კეთილდღეობისათვის… მოიგონეთ ამბროსი მედიოლანელი, რომელმაც მრისხანე იმპერატორი თეოდოსი არ შეუშვა ეკლესიაში… განსაკუთრებით აღსანიშნავია რუსების დასავლეთ საქართველოში დამკვიდრების ხანა მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში. ამ დროს ეკლესიის და ერის თავისუფლების დამცველად გამოდიან ქუთათელი და გელათელი და ხალხის აჯანყებას სათავეში უდგებიან. ორივე გააგზავნეს რუსეთისაკენ, მაგრამ მხოლოდ გელათელმა ექვთიმემ ჩააღწია ნოვღოროდში, სადაც ის უნდა დაებინავებინათ. იმპერატორმა ალექსანდრე პირველმა მოისურვა მისი ნახვა. პეტერბურგში იმპერატორმა დიდი ზეიმით და პატივით მიიღო, მაგრამ ექვთიმე არ მოერიდა ემხილებინა რუსეთის იმპერატორი საქართველოს ეკლესიის და ერის თავისუფლების წართმევისათვის და სამშობლოს დამცველების წამებისათვის. იმპერატორ ალექსანდრეს უწოდა ახალი ნერონი. ეს იყო მიზეზი, რომ ის გააგზავნეს სვირის მონასტერში ოლნეცკის გუბერნიაში, სადაც განისვენა და დასაფლავებულია“.

წმიდა ამბროსიმ განაცხადა, რომ ეკლესიას უფლება აქვს განაცხადოს ეროვნული თავისუფლების შესახებაც, რადგანაც „ღვთის მსგავსება აღბეჭდილია მის სულიერ თვისებებში, რომელთა შორის უმთავრესი თვისებაა თავისუფლება. Pპავლე მოციქული გვეუბნება, რომ ჩვენ წოდებული ვართ თავისუფლებისათვის, ქრისტემ მოგვანიჭა ეს თავისუფლება და მტკიცედ უნდა შევინახოთ იგი.“

წმიდა ამბროსის სიტყვის დიდი ნაწილი მიეძღვნა ქართული ენის დაცვას, რადგანაც იმ დროს უსასტიკესად იდევნებოდა ქართული ენა და ყოფა-ცხოვრებაში მტკიცედ ინერგებოდა რუსული ენა.

ისაუბრა იმის შესახებაც, რომ საქართველო დაყვეს ავტონომიებად, განაცხადა:

„რა საჭირო იყო ოსეთის და აჭარის რესპუბლიკების დაარსება!“

მიაჩნდა, რომ ავტონომიების დაარსება იყო მოსკოვის მიერ ჩადებული ნაღმი საქართველოს დასაშლლად.

წმიდა ამბოსიმ იწინასწარმეტყველა რომ სამომავლოდ, მოსკოვი ავტონომიებს საქართველოს სამტროდ გამოიყენებდა.

ყოველივე ამის განცხადება, იმჟამად, ბოლშევიკური ტერორიზმის ეპოქაში, მხოლოდ საქართველოს ეკლესიამ გაბედა მისი პატრიარქის პირით, სხვა ყველა საზოგადოებრივი ორგანიზაცია ბოლშევიკური ხელისუფლების ქებით იყო დაკავებული, ამიტომაც, სასამართლო დარბაზში ე.წ. „მშრომელი ხალხი“ პატრიარქს ცრუ ცილისმწამებელს უწოდებდა და შეურაცხყოფდა, დარბაზის გარეთ კი კვერცხებს უშენდნენ. მის დაცვას ვერავინ ბედავდა.

აღსანიშნავია, რომ წმ. ამბროსიმ, რამდენჯერმე თავის სიტყვაში მოითხოვა რუსეთის ჯარის გაყვანა საქართველოდან. ეს იყო უდიდსი გაბედულება და თავგანწირვა.

მან თქვა – „საქართველოში არ არსებობს ეროვნული თავისუფლება“, უფრო მეტი, არა თუ სუვერენიტეტი,საქართველოს სინამდვილეში აქვს მხოლოდ კულტურული ავტონომია, ისიც უაღრესად შეზღუდული. პოლიტიკურად კი იგი ოკუპირებული ქვეყანაა და არსებობს „საშიშროება ქართველი ერის ეროვნულად განადგურებისა“.

წმიდა ამბროსი ხელაია თავის სიტყვაში, ცხადია, შეეხო ქართული ეკლესიის საკითხსაც.

განაცხადა, რომ წითელი კომუნისტური იმპერიის არც ერთ კუთხეში ეკლესია ისე სასტიკად არ იდევნება, როგორც საქართველოში.

მან ბრძანა, ბოლშვიკების დროს – „რუსეთის ეკლესია გაცილებით უფრო კარგ პირობებშია, ვიდრე საქართველოსი“, მხოლოდ ქართული ეკლესია იდევნება განსაკუთრებული სისასტიკით.

„არც სომხების რესპუბლიკაში დაკეტილა არამც თუ ამდენი ეკლესიები, რამდენიც საქართველოში, არამედ მისი მესამედიც“,

არც აზერბაიჯანში ყოფილა ბოლშევიკური რელიგიური დევნა, ამიტომაც განაცხადა : „ბედნიერი მუსულმანი მორწმუნენი, მათში არ ყოფილა დევნა სარწმუნოებისა“.

წმიდა ამბროსიმ განაცხადა, რომ რუსეთის ცენტრალურ მთავრობას სურს ეკლესიის თავის მმართველობაში მოქცევა, ამიტომაც სხვადასხვა ხერხით ასუსტებს არსებულ ოფიციალურ ეკლესიას და ცდილობს, რომ მის ნაცვლად მხარი დაუჭიროს ოპოზიციურად განწყობილ, ე.წ. „ცხოველ ეკლესიას“ (ე.წ. ცოცხალ ეკლესიას).

მან გამოიცნო საქართველოს ავტოკეფალური ეკლესიის განადგურების მოსკოვური გეგმა, ამ გეგმის მიხედვით საქართველოში უნდა დაარსებულიყო და გაძლიერებულიყო ალტერატიული ე.წ. „ცხოველი ეკლესია“, რომელიც უნდა დამორჩილებოდა რუსეთის „ცხოველ ეკლესიას“, ამ ხერხით ადგილობრივი, საუკუნოვანი ქართული ეკლესია მოისპობოდა.

საყოველთაო დევნის წლებში ხელისუფლება ე. წ. ცხოველი ეკლესიის წევრებს არ აპატიმრებდა. ისინი კი აპირებდნენ „ცოცხალი, სახალხო, ხალხთან ახლოს მდგომი“ ეკლესიის შექმნას და ოპოზიციაში ედგნენ საკათალიკოსო საბჭოსა და საქართველოს ეკლესიას.

წმ. ამბროსიმ თქვა – ხელისუფლება არ დევნის და არ აპატიმრებს საქართველოს „ცხოველი ეკლესიის“ წევრებს, ხოლო ოფიციალურს სასტიკად ანადგურებს. ქმნის ყალბ რელიგიურ ჯგუფს, რომელთა ხელით მთავრობას საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის მოსპობა და საერთოდ განადგურება სურს.

„მე შევასრულე ჩემი მოვალეობა… ჩემთვის ტკბილი იქნება ის სასჯელი, რომელსაც მომისჯის უზენაესი სასამართლო მშობლიურ ეკლესიის და ერის თავისუფლების დაცვის მიზნით ხმის ამოღებისათვის“, _ ასე დაასრულა წმიდა ამბროსიმ თავისი სიტყვა.

როგორც თავის სიტყვაში თქვა, წმიდა ამბროსიმ „37 წლის სამსახური მოანდომა გარუსების პოლიტიკასთან ბრძოლას“, რისთვისაც ორჯერ გადაასახლეს რუსეთში (1905-07 წწ.). ჩამორთმეული ჰქონდა ღვთისმსახურების უფლება, არ ჰქონდა ნება სამშობლოში დაბრუნებისა, ვიდრე 1917 წლამდე. წმიდა ამბროსის მიუსაჯეს 7 წლის პატიმრობა.

სასჯელის ვადა დაავადებულ პატრიარქს შეუმცირეს, გარდაიცვალა 66 წლის ასაკში 1927 წლის 28 მარტს.

ეკლესიის ისტორიისათვის მნიშვნელოვანია ის, რომ ბერად აღკვეცისა და ყაზანის სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ წმ. ამბროსი ხელაია დაინიშნა ჭელიშის მონასტრის არქიმანდრიტად, სადაც აღმოაჩინა უმნიშვნელოვანესი და უძველესი საისტორიო წყარო -„მოქცევაი ქართლისაი“. ამ ხელნაწერის აღმოჩენა უდიდესი დღესწაული იყო ქართული კულტურისა.

საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის წმიდა სინოდმა, რომლის თანამონაწილე მეც ვიყავი, 1995 წელს წმინდანად შევრაცხეთ წმიდა მღვდელმთავარი ამბროსი, და ვუწოდეთ მას „აღმსარებლი“.