(მოხსენება, 2024 წ. 23 მაისი, საპტრიარქოს კონფერენცია)
მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე
ჩვენი უწმიდესისა და უნეტარესის კათალიკოს-პატრიარქ ილია მე-2-ის ღვაწლით მსოფლიოს ყველა მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ აღიარებულია ჩვენი ეკლესიის უეჭველი იურისდიქცია მთელს საქართველოს მიწაწყალზე, რაც ჩვენი ეკლესიის კანონიკური ტერიტორიაა.
ამის მიუხედვად, აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონების ოკუპაციის შემდეგ გამოჩდნენ სეპარატისტი სასულიერო პირები, რომელთაც ჩამოაყალიბეს ჩვენგან განდგომილი ე.წ. აფხაზეთის ავტოკეფალური ეკლესია, მას სახელად უწოდეს „აფხაზეთის მართლმადიდებელი ეკლესია – ბიჭვინთის საკათალიკოსო“. მისი მესვეურების მიზანია მიაღწიონ საქართველოს ეკლესიისაგან დამოუკიდებელ ე.წ აფხაზეთის ავტოკეფალური ეკლესიის საერთაშორისო აღიარებას.
ამ მიზნით მსოფლიოს ყველა მართლმადიდებელი ეკლესიის წმიდა სინოდს დაუგზავნეს მიმართვები თხოვნით, რათა ჩამოყალიბდეს საერთაშორისო საეკლესიო კომისია, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მეთაურობით, რომელიც განიხილავს საკითხს დამოუკიდებელი აფხაზეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკური სტატუსის განსაზღვრის მიზნით.
აფხაზეთის საეკლესიო სეპარატისტებს მყისვე მიუერთდნენ მეორე ოკუპირებული რეგიონიდან.
2005 წელს ცხინვალში ჩამოაყალიბეს თვითგამოცხადებული ფსევდო ალანიის ეპარქია.
ალანიის ფსევდო ეპარქიის მესვეურებმაც გადაწყვიტეს საერთაშორისო აღიარებისათვის მიეღწიათ, მოსკოვიდან უარის მიღების შემდეგ ისინი დაექვემდებარენ საბერძნეთის ე.წ. „ჭეშმარიტ მართლმადიდებელთა“ უკანონო ეკლესიას (ქრიზოსტომის სინოდს).
ცხინვალელი „ალანიის ეპარქიის“ ანუ ალანიის სამიტროპოლიტოს მეთაურები და მათ ზურგს უკან მდგარი ძლიერი ძალები აცხადებენ, რომ ეს ეპარქია არის არა ახალი ეპარქია, დაარსებულლი 21-წ საუკუნეში, არამედ წარმოადგენს აღდგენას ოდესღაც არსებული კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქიისა. პარალელურად მოქმედებდნენ სეპარატისტები აფხაზეთში.
ე.წ. აფხაზეთის ფსევდოავტოკეფალური ეკლესიას 2011 წელს გამოეყო ძლიერი ჯგუფი არქიმანდრიტ დოროთე დბარის მეთაურობით, დაარსდა ახალი ეკლესია სახელწოდებით „აფხაზეთის წმიდა სამიტროპოლიტო – ანაკოფიის ეპარქია“
მათ გადაწყვიტეს სხვა კუთხით ემუშავათ კონსტანტინოპოლისს საპატრიარქოსთან, კერძოდ დ. დბარის თეორიის თაანახმად, თითქოსდა მთელი დასავლეთ საქართველო აფხაზეთთან ერთად თავდაპირველად 600 წლის მანძილზე მე-4 საუკუნედან ვიდრე მე-10 საუკუნის ჩათვლით შედიოდა კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში, და აქ კონსტანტინოპოლს თითქოსდა გააჩნდა თავისი ბერძნულენოვანი კათედრები როდოპოლისისა, ვარციხეში, ზიგანევ-ზიგანასი (აფხაზეთში, გუდაყვაში), პეტრასი -ციხისძირთან და საისინისა -ცაიშთან.
ამის შემდეგ, დბარის მტკიცებით, თითქოსდა, მე-11 სუკუნედან საქართველოს აგრესიული ეკლესია შეიჭრა კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში, გააუქმა იქ ბერძნული კათედრები, მათ შორის აფხაზეთშიც და მათ ნაცვლად იქ დააფუძნა ქართული კათედრები.
ამჟამადო, ბრძანებენ სეპარატისტები, რადგანაც საეკლესიო კანონების თანახმად აკრძალულია ერთი საპატრიარქოს შეჭრა მეორის იურიდიქციაში, ხოლო მე-3 მსოფლიო კრების მე-8 კანონი მოითხოვს თავდაპირველი იურისდიქციის აღდგენას, ამიტომ საეკლესიო სამართლის ძლით კონსტანტინოპოლის საპატრიარქომ უნდა აღიდგინოს თავისი ძველი იურისდიქცია დასავლეთ საქართველოში, შესაბამისად, „აფხაზეთის ეპარქია“ დაიბრუნეოს თავის წიაღში , მისი ავტოკეფალიის საკითხი განიხლვის საგნად იქცეს.
მართლაც დ. დბარის მცდელობამ შედეგი გამოიღო, იმით, რომ 2012 წლის 9 იანვარს აფხაზეთის ე.წ. წმიდა სამიტროპოლიტოს საბჭოს წევრები მიიღო კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქმა და წმიდა სინოდის წევრებმა რომელთაც მოისმინეს საკითხი და აღუთქვეს აფხაზ სასულიერო პირებს გარკვეული მხარდაჭერა.
როგორც აღინიშნა, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს სინოდი დაინტერესდა დ. დბარის თეორიით, რომლის მიხედვითაც დასავლეთ საქართველო 600 წლის მანძილზე მე-4-მე-10 საუკუნეებში იმყოფებოდა არა მცხეთის საკათალიკოსოს იურისდიქციაში,ა არამედ კონსტანტინოპოლისა, რაც უფელებას აძლევს აფხაზ სეპარატისტებს საეკლესიო სამართლის ძალით მოითხოვონ კონსტანტიოპოლის წიაღში დაბრუნება.
იმავეს ამტკიცებენ საერთაშორისო ასპარეზზე ცხინვალის რეგიონის სეპარატისტები, რომელთაც, როგორც ითქვა თავის მიერ დაარსებულ ეპარქიას „ალანიის სამიტროპოლიტო“ უწოდეს, მათი თეორიით, ისტორიული კონსტანტინოპოლის საპატრაიარქოს ალანიიის ეპარქია მოიცავდა სამხრეთ ოსეთს, ჩრდილო ოსეთთან ერთად და ასევე მიმდებარე ყაზბეგისა და სხვა რაიონებს.
ქართველთა ეთნიკური წმენდის შემდეგ, რაც ე.წ. სამხრეთ ოსეთი ოკუპანტებმა დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოაცხადეს, იქ გაბატონებულმა სეპარატისტებმა გადაწყვიტეს მიიტაცონ ასევე იქაური დიდი ქართული საეკლესიო წარსული. ისინი ისაკუთრებენ ისტორიული საქართველოს ცენტრში, სამჩაბლოში ქართველი ერის მიერ ათასწლეულთა მანძილზე შექმნილ დიად ქართულ კულტურას.
სამწუხაროდ სადავოდ იქცა აღმოსავლეთის მიმართულებაც – კახეთის მხარე. საბჭოთა ეპოქაში კახეთს არასწორად მიიჩნევენ ისტორიული ალბანეთის ნაწილად, გავრცელებულია არასწორი თეორია, თითქოსდა კახეთის უმეტესი ნაწილი თავდაპირველად შედიოდა ალბანეთის საკათალიკოსოს იურისდიქციაში. და მხოლოდ შემდეგ თითქოსდა ისგადავიდა ქართულ იურისდიქციაში.
ყოველივე ამის მიზეზია ის, რომ საბჭოთა ეპოქაში ტოტალურად გაყალბდა და დამახინჯდა საქართველოს ეკლესიის ისტორია, დაამცრეს მისი იურისდიქციის საზღვრები, რაც ამჟამად დავის საფუძველს წარმოადგენს. არასწორადაა გამოკვლეული ალბანეთის საკათალიკოსოს საზღვრები იბერიასთან, ასევე არასწორადაა გამოკვლეული ალანიის სამიტროპოლიტოს ლოკალიზაციის საკითხი. ურისდიქცია დასავლეთ საქართველოში.
ჩვენმა უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ იმთავითვე მიაპყრო ყურადღება იურისდიქციის ამ სადავო საკითხების გადაჭრის გზების მოძიებას.
2011 წლის საშობაო ეპისტოლეში უწმიდესი პატრიარქი აღნიშნავს: “ჩვენი უძველესი ისტორიის ზოგიერთი საკვანძო საკითხი, რაც ქართველთა წარმომავლობასა და ერისერთიანობას უკავშირდება, რეალური სახით თანამედროვე საზოგადოებამ ნაკლებად იცის. ამის მიზეზი არი სის, რომ ცარიზმი და საბჭოთა იმპერია ყოველთვის ცდილობდნენ იგი არაობიექტურად წარმოეჩინათ.მათ არ სურდათ, ჩვენს ხალხში ეროვნულ–პატრიოტული სულისკვეთების გაღვივება, რადგან იგი სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის მოთხოვნის საშიშროებას შეიცავდა. ჩვენს ცნობილ მკვლევარებს დიდი ძალისხმევა და თავდადებადა სჭირდათ, რათა ნაწილობრივ მაინც გადაერჩინათ და დღემდე მოეტანათ ჩვენი ერის ისტორიული სიმართლე. ახლაკი, როდესაც აღსდგა საქართველოს თავისუფლება, აუცილებელია, შეგნებულად დაფარული წარსულის წარმოჩენა და საქართველოს ობიექტური მატიანის დაწერა უხსოვარი დროიდან დღემდე (აღნიშნულ საკითხზე ბოლო სხდომაზე იმსჯელა წმ. სინოდმა და მიიღო სათანადო გადაწყვეტილება).
ქართული თანამედროვე ისტორიოგრაფიის პრობლემატიკური საკითხების რკვევას მისმა უწმიდესობამ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია 2006 წლიდან. ამ წლის საშობაო ეპისტოლეში მან აღნიშნა,
“წმინდა ილია მართალი თავის პუბლიცისტურ წერილებში ებრძოდა პეტერბურგის უნივერსიტეტში შექმნილ ანტიქართულ ისტორიოგრაფიულ თეორიას,რომლის მიხედვითაც ერთიანი ქართველი ერი წარმოდგენილი იყო განსხვავებულ იტომების ხელოვნურ გაერთიანებად. ეს იყო ნელი მოქმედების იდეოლოგიური ნაღმი; ამ ნაღმმა ჩვენ დღევანდელ მდგომარეობამდე მიგვიყვანა და ძმობა და ერთობა დაგვარღვევინა”- წერს უწმიდესი პატრიარქი 2006 წლის საშობაო ეპისტოლეში.
1990 წლამდე, ჩვენი ეკლესიისათვის მთავარი გადასაჭრელი იყო ავტოკეფალიის პრობლემა, ამიტომაც იქამდე ჩვენი ეკლესიის მთელი ძალისხმევა, შრომა, მისწრაფება და საისტორიო კვლევა-ძიება მიმართული იყო ავტოკეფალიის საკითხისაკენ.
ღვთის შეწევნით, 1990 წელს ავტოკეფალიის საკითხი დიდი წარმატებით დააგვირგვინა უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ, მაგრამ მალევე ჩვენი ეკლესიის წინაშე აღიმართა არანაკლები მნიშვნელობის სხვა საკითხი, როგორც აღინიშნა, ესაა საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციის საკითხი.
ჩვენმა უწმიდესმა პატრიარქმა ილია მეორემ იმთავითვე მიაპყრო ყურადღება იურისდიქციის ამ სადავო საკითხების გადაჭრის გზების მოძიებას.
შესაბამისად მან წმიდა სინოდს მიაღებინა კიდეც საგანგებო გადაწყვეტილებები.
კერძოდ, 2011 წლის 20 დეკემბრის წმ. სინოდის განჩინებაში ნათქვამია – „დ) საბჭოთა პერიოდში ხდებოდა საქართველოსა და მსოფლიო ისტორიის გაყალბება. შეცდომების გამოსასწორებლად შეიქმნას ისტორიკოსთა ჯგუფი მანგლისისა და წალკის მიტროპოლიტ ანანიას (ჯაფარიძე) ხელმძღვანელობით”.
ორი წლით ადრე, 2009 წლის 10 ივლისს უწმიდესმა პატრიარქმა გამოსცა ბრძანება #76, საქართველოს რეალური ისტორიის დამდგენი მუდმივმოქმედი კომისიის შექმნასთან დაკავშირებით, მას დაევალა იურისდიქციის საზღვრების კვლევები. მუდმივმოქმედი კომისიის ხელმძღვანელობა მე დამევალა.
ხოლო, 2012 წლის 5 ივლისის წმ. სინოდის განჩინება ავალებდა საპატრიარქოს უნივერსიტეტს ემუშავა იურისდიქციის საზღვრებთან და რეალური ისტორიის წარმოჩენასთან დაკავშირებით, ამ მიზეზის გამო შეიქმნა კიდეც ჩვენს უნივერსიტეტში „ქართული უნივერსიტეტის ობიექტური ისტორიის შემსწავლელი სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი“, რომლის ხელმძღვანელობა ასევე მე დამევალა.
კერძოდ, წმ.სინოდის 2012 წლის აღნიშნული განჩინება ამ საკითხთან დაკავშირებით ასეთია – “ვინაიდან XIX საუკუნის მეორე ნახევარში და, განსაკუთრებით, XX ს-ში, – კომუნისტების მმართველობის ხანაში, მიზანმიმართულად შეიცვალა და გაყალბდა შეხედულება საქართველოს ეკლესიის საზღვრების შესახებ, მკვიდრდებოდა რა აზრი, თითქოს დასავლეთ საქართველო IV-X საუკუნეებში, ანუ 600 წლის მანძილზე, არ იყო ქართული ეკლესიის იურისდიქციაში, ამასთან, თითქოს, ჩრდილო, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში ასევე არ შედიოდა ჩვენი ზოგიერთი ისტორიული რეგიონი, დაევალოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის ქართულ უნივერსიტეტს, გადადგას რეალური, დროული და ქმედითი ნაბიჯები ათეისტურ პერიოდში შემუშავებული იდეოლოგიის ნაცვლად საქართველოს ეკლესიის ნამდვილი ისტორიის წარმოჩენისა და პოპულარიზაციისათვის. ხელი შეეწყოს მეუფე ანანიას (ჯაფარიძე) მიერ წარმოდგენილი მასალების დაბეჭდვას და ისტორიულ წყაროებზე დაყრდნობილი იმ ჭეშმარიტი აზრის განმტკიცებას, რომ “წმინდა მოციქულმა ანდრიამ იქადაგა ყოველსა ქვეყანასა საქართველოისასა”, ხოლო წმინდა ნინომ “განანათლა ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა”. (დიდი სჯულის კანონი, 1974, გვ. 545-546) და რომ ამას მოწმობენ უცხოური წყაროებიც. აღსანიშნავია ისიც რომ ამ აზრს სრულად იზიარებს ბატონი ივანე ჯავახიშვილი. იგი წერს: “ანდრია მოციქულიც და წმიდა ნინოც საერთო ქართული ეკლესიის დამაარსებლად და მთელი ერის განმანათლებლად იყვნენ ცნობილნი, საქართველოს სხვადასხვა ნაწილების ცალკე მქადაგებლების გამოძებნის სურვილიც არ ჰქონიათ, რადგან ისინი მთლიანი და განუყოფელი საქართველოს განმტკიცებისა და აღორძინებისათვის იღვწოდნენ” (ქართველი ერის ისტორია, ტ. III, გვ. 47) – აღნიშნავს წმ. სინოდი.
ყოველივე ჩამოთვლილი ფაქტი მიუთითებს თუ რა დიდი მნიშველობა ენიჭება საქართველოს პატრიარქისა და წმიდა სინოდის მიერ იურისდიქციის საკითხის ობიერტურ და რეალურ ასახვას.
საქმე ისაა, რომ როგორც პატრაიარქმა მიუთითა მრავალგზის საბჭოთა ეპოქაში გამრუდდა და არასწორად წარმოისახა საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციის საზღვრები, იქამდე მე-4 საუკუნედან ვიდრე საბჭოთა ეპოქამდე, ჩვეს ეროვნულ საისტორიო მეცნიერებაში, რომელიც ასახულია ჩენს წყაროებში და ასევე რუის ურბნისის საეკლესიო კრების ძეგლისწერაში ჩვენი ეკლესია მოიცავდა სრულიად საქართველოს, ამ წყაროებში მინიშნებაც კი არ არსებობს, რომ ოდესმე დასვლეთ საქართველო კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში შედიოდა, მაგალითად ძეგლისწერაში ამის სამტკიცებლად ნათქვამია, რომ წმიდა ნინომ მოაქცია ყოველი სავსება ყოველთა ქართველთა ნათესავისა, ანუ წმიდა ნინომ მოაქცია მთელი ერი შავი ზღვიდან ალაბანეთამდე, იმავეს წერს წმიდა ნინოს ეპოქაში მოღვაწე ბერძენი მწერალი გელასი კესარიელი სხვებთან ერთად, რომ წმიდა ნინომ მოაქცია იბერები და ლაზები, ანუ ქვეყნის ორივე გეოგრაფიული ნაწილის ხალხი, იმავეს წერს მე-5 საუკუნის სომეხი ისტორიკოსი მოვსეს ხორენაცი, რომ წმიდა ნინომ იქდაგა ქართველთა შორის კლარჯეთიდან ანუ შვიზღვისპირეთიდან ვიდრე მასქუთებმდე ანუ კასპიისპირეთამდე, ანუ საქართველოს ეკლესია დაარსებისთანავე მოიცავდა როგორც დასავლეთ ისე აღმოსავლეთ საქართველოს, ამასვე აღნიშნავდა მე-10 საუკუნის სომეხი კათალიკოსი, იოანედრასხანაკერტელი, რომ კირიონ ქართლის კათალიკოსი მე-6 საუკუნეში ძველი წესების ტანახმად იყო ასევე ეგრისის არქიეპისკოპოსი, ანუ დასავლეთ საქართველო შედიოდა მცხეთის იურისდიქციაში და არა კონსტანტინოპოლისა ვიდრე მდინარე კლისურამდე. ამ მტკიცებათა საზიანოდ ამჟამად გაბატონებულია არასწორი მტკიცება, რომელსაც იყენებს დოროთე დბარი, თითქოსდა დასავლეთ საქართველო შედიოდა კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში, არასწორია ასევე საბჭოთა ეპოქაში გაბატონებული მტკიცებანი, შიდა ქართლისა და განსაკუთრებით კახეთის მიმართ.
საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ რეალური ისტორიის დამდგენმა მუდმივმოქმედმა კომისიამ იმუშავა იურისდიქციის საკითხებთან დაკავშირებით, გამოიცა ჩემი წიგნები „ლაზიკის ეპარქია“. „ალანია და ოსეთი“, „ალბანეთი“, „ტაო და ლაზიკა“, საქართველოს ეკლესიის იურისდიქცია ჩრდილოეთ კავკასიაში“ რომელშიც მრავალ წყაროზე დაყრდნობით გარკვეულია, რომ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ლაზიკის ეპარქია მოიცავდა არა დასავლეთ საქართველოს, არამედ მის სამხრეთ დასავლეთ ნაწილს, ანუ ჭანეთს, იგივე ამჟამინდელ ლაზისტანს, ანუ ტარპეზუნტის რეგიონს ვიდრე ჭოროხამდე, რომ ლაზიკის ეპარქიის როდოპოლისის კათედრა მდებარეობდა არა ვარციხეში, არამედ ამჟამინდელ მონასტერ სუმელასთან ახლოს პუნქტ მაჭკასთან, ზიგანა იგივე ზიგანევის კათედრა მდებარეობდა არა გუდაყვაში, არამედ ამჟამინდელ გუმუშხანესთან, არზრუმ ტრაპეზუნტის შემაერთებელ გზაზე ზიგანას უღელტეხილთან, ამჟამადაც აქ უამრავი კათედრალის ნანგრევი არსებობს, იქვე ახლოს მდებარეობდა საისინის კათედრა და არა ცაიშთან, ხოლლო პეტრას საეპისკოპოსო კათედრა მდებარეობდა არა ციხისძირთან, არამედ ბაიბურდთან, რასაც ნ. ადონცი მიუთითებს, ხოლო პეტრას ციხესიმაგრე მდებარეობდა ზღვის პირზე ქალაქ ხუფათთან, რაც გაარკვია გურამ გრიგიოლიამ. შეასბამსად დასვლეთ საქარტველო მუდამ მცხეთის იურისდიქციაში შედიოდა 1 ათასწლეულში.
მსგავსადვე, ამჟამად არასწორადაა წამოჩენილი აფხაზეთის საკათალიკოსოს ისტორია, ის ჩამოყალიბდა არა აბაზგიის ეპარქიის საფუძველზე, არამედ ჩამოყალიბდა საქართველოს ეკლესიის წიაღში, საეკლესიო ადმინისტრაციული მმართველობის გასაადვილებლად, მეფე ბაგრატის ბრძანებით, შესაბამისად, აფხაზეთის საკათალიკოსო იყო ერთერთი ნაწილი ზოგადქართული ეკლესიისა. ქართლისა და აფხაზეთის საკათალიკოსოები ჯამში შეადგენდნენ ერზთიან ქართულ ეკლესიას, ისინი ქართული ეკლესიის ორი ფრთა იყო. მათ აერთიანებდათ საერთო სჯულისკანონი, საერთო ქართული ლიტერგიკული ენა, საერთო ქართული საეკლესიო კულტურა და ტრადიციები. ქართული ეკლესია თავისი ორი საკათალიკოსოთი მოწყობილი იყო ისევე, როგორც მეზობელი ეკლესიები.
ბერძნულ-ბიზანტიურ ეკლესიას და ასევე სომხურ ეკლესიას გააცნდა მრავალი საპატრიარქო ასევ ქართულ ეკლესიასაც გაამე-10 საუკუნიდან გააჩნდა ორი საეკლესიო ადმინისტრაციული ერთეული ქართლისა და აფხაზეთის საკათალიკოსოები, საერთო საპატრაიარქო.
ალანიის ეპარქიის ლოკალიზაციასთან დაკავშირებით შიძლება ითქვას, რომ, სეპარატისტებმა ტერმინ ალანიას მიანიჭეს დიდი პოლიტიკური დატვირთავა, ალანია უწოდეს საქართველოს ცნტრალურ რეგიონს, ჩვენი ქვეყნის ისტორიულ გულს ანუ ცხინვალის რეგიონს, ასევე ჩრდილოკავასიაში მდებარე ისტორიულ დვალეთს, რომელსაც ამჟამად ჩრდილო ოსეთი ეწოდება. ტერმინ ალანიის გამოყენებით ცდილობენ ქართული საეკლესიო მემკვიდრეობის მიტაცებას,
ამ საკითხს დიდი მნიშვნელობა უნდა მიექცეს, ისმის კითხვა, ნამდვილად მოიცავდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქია სამხრეთ ოსეთს?
ჩვენს ნაშრომში „ალანია და ოსეთი“, გამოვიკვლიეთ, რომ კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში არსოდეს შდიოდა სამაჩაბლო, ის მხოლოდ მცირე ხნით თავის იურისდიქციას ახორციელებდა აფხაზეთის მხარეს მთებში, რომელსაც კავკასიის ალანია ერქვა. კავკასიის ალანიაში კონსტანტინოპოლის ეპარქია სულ ორიოდე ათეული წელი, 910-იანი წლებიდან ვიდრე 932 წლამდე, არსებობდა, თავი სდაარსების დროიდან (ბერი ექვთიმედან და მთავარეპისკოპოს პეტრედან), ანუ დაახლოებით 910-იანი წლებიდან ვიდრე 932 წლამდე. ამ (932) წელს კავკასიის ალანიის მეფემ თავისი ქვეყნიდან გააძევა ბიზანტიელი (ბერძენი) სასულიერო პირები.
თუ შევაჯამებთ, ვნახავთ, რომ კონსტანტინოპოლის საპარტრიარქოს ალანიის ეპარქია ჩამოყალიბდა 910-იანწლებში, უფრო 916 წელს, (იქ კონსტანტინოპოლიდან მთავარეპისკოპოს პეტრეს ჩასვლისას), მანიარსება 15-20 წელი,ალანთა მეფის მიერბიზანტიელიკლერიკალებისგაძევებამდე (932 წ.), რის შემდეგაც შევიდააფხაზეთისსაკათალიკოსოსიურისდიქციაში, რომელისიურისდიქციაშიდარჩამთელისაუკუნე, ანუ 1032 წლამდე,
ამ 100 წლის განმავლობაში (932 წლიდან ვიდრე 1032 წლამდე) უნდა იყოს აგებული აფხაზთა მეფეების მიერ არზიზ–ზელენჯუკის, სენტისა და შოანას ქართული სტილის ჯვარ–გუმბათოვანი ეკელსიები (თითქმის ზუსტი, თუმცა უფრო მოკრძალებული ასლები მოქვისა, აფხაზეთის სხვა კათედრალებისა და დანარჩენი საქართველოს მე-10 საუკუნეში აგებული ეკლესიებისა, მაგალითად აფხაზთა მეფე ლეონ მესამის მიერ 964 წელს აგებული კუმურდოს ეკლესიისა).
პოლიტიკური ვითარება შეიცვალა 1032 წელს, დედოფალ ალდეს ღალატის შემდეგ. მეფე გიორგი 1-ის ქვრივმა მეუღლემ ალდემ ანაკოფია-ალანითურთ გადასცა ბიზანტიას, ის იყო ალნთა მეფის ასული.ამიტომ 1032 წლიდან ანაკოფია-ალანითურთ კონსტანტინოპოლის იურისდიქციაში აღმოჩნდა. ამდროს (1032-1074 წლებში) ბიზანტიელებმა განამტკიცეს ანაკოფია და იქ ააშენეს სხვა ნაგებობანიც.
ბიზანტიის ახალმა იმპერატორმა ალექსი კომნენმა 1080-იან წლებში ალანიის ეპარქიის საკითხი სხვაგავრად გადაწყვიტა, ვინაიდან ანაკოფია-ალანითურთ ბიზანტიამ დაუბრუნა საქართველოს სახელმწიფოს საეკლესიო იურისდიქციაც შეიცვალა. კავკასიის ალანია დაუბრუნდა აფხაზეთის საკათალიკოსოს, ხოლო აქაური ბიზანტიური ეპარქიის შემდგომი მდგომარეობა განსაზღვრა იმპერატორმა ალაქსი კომნინმა.მან საერთოდ მოუნაცვლა ადგილსამყოფელი კავკასიის ალანიის ეპრქიას და ის მახლობლად, დონისპირეთის სტეპებში გადაადგილა, ადგილმონაცვლეობა ეპარქიებისა მიღებული პრაქტიკა იყო.
როგორც აღინიშნა,კავკასიის ალანიის ეპარქიის მიწაწყალი შევიდა აფხაზთა სამეფოს შემადგენლობაში. ეს არ იყო გამონაკლისი, რადგანაც ამავე წლებში1074 წლისათვის ბიზანტიამ საქართველოს დაუბრუნა (გრიგოლ ბაკურიანისძის ხელით) იბერიის თემის რამდენიმე ციხესიმაგრე, ტაოსნაწილი, ყარსი და ასევე ანაკოფიის ციხექალაქი.
კავკასიის ალანიის ეპარქიის მიწაწყლის შესვლა აფხაზეთის საკათალიკოსოს შემადგენლობაში ბიზანტიის სამეფო კარისათვის წარმოადგენდა რთულად გადასაჭრელ პრობლემას. ჩანს, მის გადაჭრაში მონაწილეობა მიიღო ბიზანტიის დედოფალმა მარიამ ალანელმა, ქართველი მეფის ქალიშვილმა და საქართველო იმჟამინდელი მეფის დამ, რომლის პირადი იურიდიული საკუთრება უნდა ყოფილიყო ანაკოფია და კავკასიის ალანიიის რაიმე ნაწილი. ჩანს, მან მიაღებინა გადაწყვეტილება ბიზანტიის იმპერატორს ალექსი კომნენს, რათა მოენაცვლებინა ალანიის ეპარქიის ადგილსამყოფელი, ანუ ბიზანტიამ შეცვალა ლოკალიზაცია ალანიის ეპარიისა, ის1081 წლიდან კავკასიის მთებიდან გადატანილი იქნა დონისპირეთის სტეპაბში,რათა მომსახურებოდა იქაურ მომთაბარე ალანებს, მაგრამ რადგანაც სტეპების ალანიაში არარსებობდა ქალაქები, ალანიის ეპისკოპოსის საკათედრო ქალაქად განისაზღვა ქალაქი ტრაპეზუნტთან ახლო, სოტერიოპოლისი, ხოლო ყოფილი კავკასიის ალანიის მიწაწყალი საქართველოს სამეფოს დაუბრუნდა. სენტის ტაძრის ბერძნული წარწერა მიუთითებს, რომ მარიამ ალანელი თავის ყურადღებას არ ალ;აბდა აქაურ ტაძრებს, წინა ომპერატორი, მისი მეუღლის იმპერატორ ნიკიფორე ფოკას დროსაც.
- სენტის ტაძარის ბერძნულ წარწერაში მოხსენებულია არა იმპერატორი ნიკიფორე ფოკა, როგორც ამჟამადაა მიჩნეული, არამედ იმპერატორი ნიკიფორე ბოტინატიდა,ასევე, მისი მეუღლე მარიამ ალანელი (ეკსუსიოკრატორის წოდებით), და ამ უკანასკნელის შვილი კონსტანტინე დუკა ალანიის ეკსუსიოკრატორის წოდებით.
მაშასადამე, სენტისტაძარში, ჩვენიკვლევით, გვაქვს წარწერა ბიზანტიის დედოფალ მარიამ ალანელისა საქართველოს მეფის ასულისა და მისი ვაჟის კონსტანტინეს მოხსენიებით.
მაშასადამე, კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქია1081 წლიდან მდებარობდა არა კავკასიის ალანიაში, არამედ დონისპირეთის სტეპების ალანიაში, ამის შეასახებ მიუთითებს როგორც კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს 1347 წლის აქტი, ასევე ალანიის ეპისკოპოს თეოდორეს წერილი კონსტანტინოპოლის პატრიარქისადმი.
ამიტომაც არსებობს თურქულენოვანი ყარაჩაელთა და ბალყარელთა განცხადებები,რომ სწორედ ისინი არიან მემკვიდრენი ისტორიული კავკასიელი ანუ თურქულენოვანი ალანებისა,
აღასანიშნავია, რომ თურქულენოვან ალანებს მტრობდნენ და სასტიკად ებრძოდნენ მონღოლები და ისინი ამოხოცეს კიდეც, ხოლო ირანულენოვნი ალან-ოსები ვითარცა მოკავშირეები თანშემოყვნენ მონღოლებს კავკასიაში მე-13, მე-14 საუკუნეებში.
მოკავშირეობის გამო მონღოლებმა ირანულენოვან ოსებს საბატონოდ გადასცეს ქართული ოლქი დვალეთი (ჩრდილო კავკასიაში).
ვახუშტის დროს ქრისტიანი დვალები საბოლოოდ ჯერ ჯიდევ არ იყვნენ ასიმილირებულნი ოსებში.
დვალების საბოლოო ასიმილაცია ოსებში მოხდა მე–19 დამე–20 საუკუნეებში.
მაშასადამე სულ სხვა ეთნოსი და სულ სხვა ხა ლხი იყო მონღოლებემდე ლიალან-ოსები და სულსხვა ხალხია მონღოლების შემდეგ მოხსენიებული ალან-ოსები.
მონღოლებამდელი ალანები (ოსები) ანუ კავკასიისა და დონისპირეთის ალანები–უფრო თურქულენოვანი ხალხი იყო და ისინი გაქრნენ,ხოლო მონღოლების მიერ შუააზიიდან კავკასიაში შემოყვანილი ალანები(ოსები) –ირანულენოვანია.
უფროზუსტად, მონღოლების შემდეგ შუააზიიდან შემოყვანილი ნომადებით დასახლდა გაუკაცრიელებული ყოფილი დონისპირეთის ალანია (ოსეთი), ანუ, ნომადები დასახლდნენ მიწაწყალზე (დონისპირეთის ველ-მინდვრებზე), რომელსაც უკვე ერქვა ალანია (ოსეთი). ამ ადგილის ამ სახელის მიხედვით იქ დასახლებულ ალანებსაც ეწოდათ სახელი (ალანები, ოსები).
ამ სახელის მქონე (ალანია, ოსეთი) ტერიტორიაზე მომთაბარე ახალ მოსახლეობას აც ტერიტორიის სახელის მიხედვით ალანები ანუ ოსები უწოდეს, მას ჩერქეზეთის ოსეთს ანუ „ახლოსეთს“ უწოდებს ვახუშტი, „ძველი ოსეთი“კი მისთვის იყო დონისპირეთის სტეპების მიწაწყალი.
კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ალანიის ეპარქია არასოდეს მოიცავდა ჩრდილო და სამხრეთ ოსეთს, ორივე ეს რეგიონი საქართველოს საპატრაიარქოს ნიქოზის ეპარქიაში შედიოდა, რასაც მიუთითებს ჩრდილო კავკასიის ამ რეგიონის უამრავი სამლოცველო და ეკლესია ქართული წარწერებიტა და ფრესკებით, ცხინვალის რეგიონი ცენტრალური ოლქს წარმოადგენდა საქართველოს ეკლესიისა, მისი დიდი ქართული კულტურისა და მდიდარი ქართული საეკლესიო წარსულის მიტაცება დიდ ცოდვად უნდა ჩაითვალოს წინაშე უფლისა.
საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციის სწორად ასახვას დიდი მნიშვმელობა ენიჭება და ის საჭიროა თვით საქართველოს სახელმწიფოს მთლიანობის კიდევ უფრო განსამტკიცებლად.